چرا سفر بشار اسد به چین مهم است

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: بشار اسد رئیس جمهور سوریه در ادامه احیای روابط خارجی این کشور روز پنجشنبه در یک سفر رسمی و به دعوت رئیس جمهور شیء جین پینگ به چین سفر کرد. این نخستین سفر رسمی وی به چین از سال ۲۰۰۴ تاکنون است. اسد در این سفر با بسیاری از مقامات چین از جمله نخست وزیر و رئیس جمهور دیدار کرد. شیء در حاشیه بازی‌های آسیایی ۲۰۲۳ هانگژو در دیدار با اسد از مشارکت راهبردی به عنوان نقطه عطف مهمی در تاریخ روابط میان دو کشور یاد کرد. شیء در این دیدار گفت که روابط سوریه و چین به مدت ۶۷ سال در برابر تغییرات در شرایط بین‌المللی مقاومت کرده و دوستی بین دو کشور در طول زمان پایدار بوده است. او همچنین اظهار کرد که چین در مواجهه با وضعیت بی‌ثبات و نامطمئن بین‌المللی، به تلاش‌های مشترک با سوریه برای حمایت قاطع از یکدیگر و تقویت همکاری برای دفاع از عدالت و صلح بین‌المللی ادامه دهد. بشار اسد نیز اظهار کرد: به نقش سازنده چین در عرصه بین‌المللی امیدواریم، تلاش‌های برخی کشورها برای تضعیف نقش پکن، با مداخله در امور داخلی چین را مردود می‌دانیم. این سفر در زمان و شرایط مهمی انجام شده است، زیرا امروز جهانی چندقطبی در حال شکل‌گیری است که تعادل و ثبات را به جهان باز می‌گرداند و وظیفه همه ماست که برای آینده‌ای روشن و امیدوار کننده از این لحظه استفاده کنیم. دیدار اسد از چین از جنبه‌های مختلف دارای اهمیت است.

تعمیق روابط سیاسی

سفر اسد به چین فرصت مغتنمی را برای تعمیق بیشتر روابط سیاسی در اختیار سوریه قرار می‌دهد. چین در کنار ایران و روسیه مهم‌ترین متحد دولت سوریه است. مواضع چین از ابتدای بحران بیشتر در قالب تاکید بر اصول منشور ملل متحد از جمله عدم دخالت در امور داخلی کشور و حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات بوده است. چین در طول بیش از یک دهه بحران و جنگ در سوریه همواره خواستار توقف خشونت‌ها بین اطراف درگیری بوده است. مهم‌ترین نقش چین را می‌توان دفاع از سوریه در شورای امنیت و رای‌های مخالف به قطعنامه‌های کشورهای اروپایی و آمریکا در مخالفت با دولت سوریه برشمرد. این کشور همچنین با هر گونه دخالت نظامی در سوریه یا تحمیل تغییر نظام در این کشور مخالف نمود و با تحرکات دیپلماتیک آمریکا و متحدانش در محافل سیاسی و حقوق بشری بین‌المللی و دامن زدن به بحران آن کشور مخالفت کرده است.

افزایش همکاری‌های منطقه‌ای پیرامون سوریه

یکی از ابعاد سفر اسد به چین، افزایش نقش سوریه در همکاری‌های منطقه‌ای است. دمشق برای چینی‌ها به منزله دروازه ورود به منطقه حساس خاورمیانه محسوب می‌شود. ترکیه و عربستان بیش از یک دهه تلاش خود را برای گسست روابط پکن و دمشق متمرکز کردند. حتی اردوغان اولین نخست وزیر ترکیه بود که در اثنای بحران سوریه به چین رفت تا مواضع چین را در حمایت از بشار اسد و سوریه تغییر دهد. حال آنکه پکن وجود تروریست‌ها در سوریه را تهدید مستقیم علیه امنیت ملی خود ارزیابی نمود. چین از ابتدا متوجه این واقعیت شد که جریان‌های تندرو در صورت قدرت گرفتن در سوریه و به طور کلی در غرب آسیا، امکان حمایت بیشتری از جنبش ترکستان شرقی که از سوی پکن نیرویی تروریستی طبقه‌بندی شده، خواهند داشت. در حال حاضر سوریه به نقش چین برای ترغیب کشورهای منطقه برای افزایش و ازسرگیری روابط با دمشق چشم دارد.

چین به ویژه بعد از امضای چندین توافق با عربستان، در ترغیب ریاض و سایر کشورهای عربی از جمله اعضای شورای همکاری خلیج فارس به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نقش اصلی را ایفا کرد. مقامات چین در این سال‌ها بارها با استقبال از بهبود روابط میان سوریه و سایر کشورهای عربی، از بازگشت فوری سوریه به میان جامعه عرب حمایت کردند. از منظر چین این تحول به کشورهای عربی کمک می‌کند تا به همبستگی و توسعه دست یابند و استقلال راهبردی کشورهای منطقه را گسترش دهند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد کشورهای عربی نیز تمرکز آمریکا به عنوان متحد اصلی خود را بیشتر روی موضوعاتی همچون جنگ اوکراین و مهار چین می‌بینند و به همین دلیل از نقش ترغیبی چین در بازسازی روابط با سوریه استقبال می‌کنند.

همکاری‌های اقتصادی

آمار و ارقام نشان می‌دهد که هر چند تبادل اقتصادی با سوریه جایگاه مهمی در اقتصاد چین ندارد، اما دو کشور تصمیم به افزایش مراودات اقتصادی دارند.

در این سفر سه سند توافق در حوزه همکاری‌های اقتصادی و کریدوری بین سوریه و چین به امضا رسید که از جمله شامل یک توافقنامه همکاری اقتصادی و یک یادداشت تفاهم مشترک برای تبادل و همکاری در زمینه توسعه اقتصادی بود. میزان صادرات چین به سوریه در سال ۲۰۲۲ در حدود ۴۲۴ میلیون دلار و میزان واردات آن نیز کمی بیش از یک میلیون دلار بود. عمده‌ترین محصولات صادراتی چین به سوریه شامل برنج، تایرهای لاستیکی و واکسن و عمده محصولات وارداتی آن نیز صابون و روغن زیتون، حیوانات و غلات بود. صادرات انرژی سوریه به چین نیز به دلیل تخریب تأسیسات انرژی دمشق بسیار اندک است.

جذب سرمایه

یکی از مهم‌ترین اهداف اسد در سفر به چین جذب سرمایه‌گذاری طرف چینی بود. جذب سرمایه‌گذاری برای سوریه که بسیاری از زیرساخت‌هایش در بیش از یک دهه جنگ ویران شده و با تحریم نیز روبرو است، از اهمیت حیاتی برخوردار است. به نظر می‌رسد که سوریه مایل است شرکت‌های چینی که به دلیل ناامنی و ضعف اقتصادی از سال ۲۰۱۱ از این کشور خارج شدند دوباره بازگردند. به گفته وزارت بازرگانی چین، سرمایه‌گذاری چین در سوریه تا سال ۲۰۱۹ به ۱۳۵.۷ میلیارد دلار رسید. سرمایه‌گذاری در سوریه برای چین با تهدیدات و فرصت‌هایی همراه است. سوریه از یک طرف با عراق به عنوان یکی از تامین‌کنندگان بزرگ انرژی چین و ترکیه به عنوان یکی از کشورهای هاب انرژی در آسیا و اروپا مرز مشترک دارد و از این نظر برای چین دارای اهمیت است. از سوی دیگر نیز چین برای سرمایه‌گذاری در سوریه با خطر مواجهه با تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد. سنای آمریکا در سال ۲۰۱۹ قانون اقدام سزار را به تصویب رساند. این قانون از ژوئن ۲۰۲۰ به اجرا درآمده و تا سال ۲۰۲۴ نیز اعتبار دارد. بر مبنای این قانون آمریکا می‌تواند دارایی‌های هر کسی را که با سوریه معامله می‌کند مسدود کند. اما در عین حال این اعتقاد نیز وجود دارد که رئیس جمهور شیء که در دوره جدید بیشتر به دنبال به چالش کشیدن ایالات متحده است، برخلاف تحریم‌های فوق عمل نماید.

دمشق و ابتکار کمربند و راه ( BRI)

ابتکار کمربند و راه از سال ۲۰۱۳ مهم‌ترین اولویت سیاست خارجی چین و همچنین یکی از زمینه‌های اصلی همکاری پکن – دمشق است. در سفر بشار اسد نیز یک یادداشت تفاهم در زمینه طرح همکاری در چارچوب طرح «یک کمربند و یک جاده» بین دو کشور امضا شد. ابعاد مهم ابتکار مذکور شامل ارتباطات سیاسی، اتصال جاده‌ای از پاسیفیک تا دریای بالتیک و تشکیل یک شبکه حمل و نقل که به آسیای شرقی، غرب و جنوب آسیا متصل می‌شود، تسهیل تجارت؛ گردش مالی و مبادلات پایاپای است. سوریه در ژانویه ۲۰۲۲ طی یادداشت تفاهمی به ابتکار مذکور پیوست. آن گونه که فادی خلیل رئیس کمیسیون برنامه‌ریزی و همکارهای بین‌المللی سوریه گفت سوریه سعی دارد در قالب این طرح نقش قدیمی خود را در جاده ابریشم باستانی احیا و به تقویت همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه با چین و سایر کشورها بپردازد. سوریه اهداف چندگانه‌ای را در این طرح دنبال می‌کند و امیدوار است ضمن پیشبرد سریع‌تر روند بازسازی پس از جنگ و غلبه بر تحریم‌های غرب علیه این کشور، اقتصاد و زیرساخت‌های مورد نیاز کشور را احیا کند. همچنین بخشی از مسیر دریایی این طرح از مدیترانه شرقی عبور می‌کند. چین امیدوار است که هزینه‌ها در سوریه در آینده با بهبود زیرساخت‌های این کشور و افزایش حضور شرکت‌های چینی به ویژه به شکل صادرات انرژی به چین محقق شود.

رویکرد متعادل سیاسی و اقتصادی چین در غرب آسیا

سفر اسد در ابعاد گسترش نفوذ پکن در غرب آسیا نیز دارای اهمیت است. نقش چین در این منطقه در یک دهه اخیر افزایش قابل توجهی داشته و کشورهای این منطقه در ردیف بزرگترین شرکای انرژی پکن هستند. نخبگان چینی از سال ۲۰۱۱ این نکته را در نظر گرفتند که یکی از اهداف آمریکا از تلاش برای برکناری دولت اسد اعمال فشار بیشتر بر ایران است. پکن در سال‌های بعد روابط خود را با همه طرف‌های این منطقه با محوریت اقتصاد گسترش داد که نمونه آن توافق‌های همکاری راهبردی چین با ایران و عربستان در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۳ است. به علاوه تمام کشورهای پیرامون سوریه، از اعضای اصلی طرح کمربند و راه هستند. برای مثال عراق در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۰.۵ میلیارد دلار برای پروژه‌های زیرمجموعه کمربند و راه از جمله نیروگاه نفت سنگین از چین دریافت نمود. بنابراین همسویی چین با سوریه، ایران و کشورهای عربی بیش از هر چیز در چارچوب آینده‌نگری اقتصادی چین قابل ارزیابی است که نتیجه تعادل در سیاست این کشور است.

*سجاد مرادی کلارده، پژوهشگر حوزه بین‌الملل