روزنامه گاردین با انتشار مقاله منوچهر متکی، وزیر خارجه کشورمان تحت عنوان «ایران و مسئله ایران» به طرح آخرین مواضع رئیس دستگاه دیپلماسی کشور پرداخته است.
متن کامل مقاله متکی در شماره دوشنبه روزنامه گارئین به شرح زیر است:
« در پاییز سال 1889 جرج ناتانیل کرزن خبرنگار تایمز به ایران سفر کرد، وی که بعدها به معاونت لرد سالیسبوری صدر اعظم و معاونت وزارت خارجه بریتانیا رسید، در سالهای پس از تصدی این مناصب و به هنگام برگزیده شدن به عنوان نایب السطنه هندوستان مصمم به انتشار گزارش سفرش به ایران شد.
لرد کرزن که سپس به سمت ریاست دانشگاه آکسفورد و وزارت خارجه بریتانیا هم انتخاب شد سعی کرده بود در این اثر به ایران از منظری جدید و متفاوت بپردازد.
از نظر لندن در آن دوران تهدیداتی در مقابل سیاست مشرق وجود داشت و لرد کرزن پس از کنکاش خود دریافته بود که ایران می تواند تنها مانع مهم و موثر در برابر تهدیدات موجود باشد.
وی در این گزارش به تشریح استعدادهای ایران آن دوران پرداخته و تبیین نموده بود که چرا باید کشورش به ایران توجه کند. از نظر وزیر خارجه بعدی انگلستان توجه به ایران باید از دو منظر صورت پذیرد: نخست ژئوپولتیک و ژئواستراتژیکی است که ایران به آن موصوف گشته و دیگر واقعیت ها و معیارها ایران و ایرانیان آن روزگار بود.
صرفنظر از قضاوت درباره گزارش لرد کرزن و بدون توجه به بعد زمانی و حوادث یکصد و اندی ساله میان ما و عهد او، یک نکته مهم و قابل معنا در قلم وزیر خارجه وقت بریتانیا پس از جنگ اول جهانی مشهود است که زوال زمان و دگرگونی اسلام از اهمیت عنوان گزارش در این روزهای نخستین سال 2008 نکاسته و سبب شده تا ایران و مسئله ایران کماکان موضوع سیاست جهانی باشد.
در این مختصر بر آن نیستم در قالب بیان مواضع و یا با استفاده از لحن دیپلماتیک به طرح آنچه در ذهن دارم بپردازم بلکه بیشتر خواهم کوشید تصور خود از نوع نگرشی که امروز به ایران و مسئله ایران وجود دارد را آنگونه که اسکار وابلد معتقد است که هیچ سئوالی مهم نیست اما پاسخها مهم هستند، مطرح سازم.
|
جمهوری اسلامی ایران در فاصله دهلی تا استانبول تنها نقطه اتکای جامعه جهانی در مواجهه با بحرانها و تهدیداتی است که طی سالیان گذشته و به دلیل عدم پذیرش مسئولیت بین المللی از ناحیه قدرتهای بزرگ و به ویژه کشورهای اروپایی بروز یافته است |
جمهوری اسلامی ایران در فاصله دهلی تا استانبول تنها نقطه اتکای جامعه جهانی در مواجهه با بحرانها و تهدیداتی است که طی سالیان گذشته و به دلیل عدم پذیرش مسئولیت بین المللی از ناحیه قدرتهای بزرگ و به ویژه کشورهای اروپایی بروز یافته است.
نادیده انگاشتن اصل تجاوز از ناحیه صهیونیست ها به کشورهای مسلمان یا ارتش شوروی به افغانستان و یا حمله صدام به ایران و متاسفانه همکاری نظامی - اطلاعاتی برخی کشورهای غربی با متجاوزانی چون اسرائیل و صدام در نیم قرن اخیر سبب گشته تا منطقه ما با بحرانهایی روبرو شود که تداوم آنها تهدیداتی را متوجه جامعه جهانی ساخته است. در این میان ایران به عنوان کشوری با تاریخ، فرهنگ و رفتاری مسئولیت پذیر در جایگاه طبیعی - تاریخی خود هم قربانی مستقیم تجاوز بوده و هم قربانی تصمیمات نادرست ناشی از عدم درک واقعیاتی که برخی از سیاستمداران کشورهای بزرگ به اتخاذ آن پرداختند.
تهدیداتی چون افراط گرایی و تروریسم، مواد مخدر و مهاجرت، بی ثباتی و توسعه نیافتگی، در کنار نتایج شرم آور الگوهای دموکراسی غربی چون سرنوشت انتخابات الجزایر و یا حماس در فلسطین، گوانتانامو و ابوغریب و ...، منطقه ای در وسعت میان آبهای اقیانوس هند تا مدیترانه را به چنان کابوس دهشتناکی کشانده که کمتر می توان برای آن در تاریخ مقطعی مشابه را مثال زد.
با این همه ایران هنوز با همان ویژگی های توصیف شده از ناحیه لرد کرزن در کنار تحول عظیم ناشی از انقلاب اسلامی 1979 و تاثیر آن به عنوان یک دموکراسی اسلامی منطبق بر خواستهای بومی در درون منطقه، کماکان شاید یکی از مهمترین فرصت ها و موانع در برابر گسترش این بحران ها است که می کوشید ضمن حفظ استقلال و با توجه به نیازهای جامعه جوان و در حال رشد خویش در منطقه طوفان زده کنونی و با هدایت سکان کشتی خاورمیانه منطقه را به ساحل آرامی هدایت کند. این هدف در واقع همان بخش دوم عنوان برگزیده لرد کرزن است که از آن با واژه مسئله ایران یاد می کند. مسئله ای که همچون مفهوم ایران مندرج در کتاب وی تا روزگار ما تغییری به حیث مفهومی نیافته است.
البته شاید تنها تغییری که در موضوع ایران و مسئله ایران نسبت به قرن گذشته رخ داده در نوع درک برخی از سیاستمداران کشورهای غربی از این موضوع است. بدین معنا که در قرن گذشته لرد کرزن لااقل به لحاظ تئوریک درک کرد که ایران و مسئله آن قابل تفکیک نیست و بریتانیا تنها وقتی می تواند از این فرصت استفاده کند که به دغدغه های ایران نیز پاسخ گوید. لیکن اکنون نسل جدید سیاست ورزان برخی از کشورها به توامان بودن ایران و مسئله ایران توجه ندارند.
همانگونه که در عهد کرزن او مسئله ایرانیان را در توسعه ارتباطات راه آن تعریف کرد و به نقل از نخست وزیر وقت ایران نوشت تا ایران راه آهن پیدا نکند هیچ ندارد، امروز هم مسئله ایران همان منطق توسعه یافتگی و ضرورت دستیابی ایران به امنیت و تنوع انرژی است.
گزارش لرد کرزن تصویر ذهن بسیاری تصمیم گیران را نسبت به ایران تغییر داد و سبب شد که برخی از نخبگان در برداشتهای خود نسبت به ایران نه تنها از اصول حاکم در پایتختهای سیاسی و منافع حزبی تبعیت ننمایند بلکه با درک عمیق و حرفه ای خود به صدور رای در مسیر احقاق حقوق ملتی برخیزند که برای استقلال و موفقیت ایران به صورت دفاع از مسئله ایران نیز پرداخته بود.
هنگامی که قاضی بریتانیایی دیوان داوری به انشای رای در جهت استیفای حق ملت ایران در ملی شدن صنعت نفت مبادرت نمود نشان داد که به شناختی عمیق تر از سیاستمداران درباره ایران و مسئله ایران دست یافته است. با گذر زمان و با توجه به تغییرات سالهای پس از رویکرد دوباره جامعه ایران به جایگاه اسلام منطبق بر خرد عهد پیامبر، تحولات اجتماعی گسترده ای سبب گشت تا تولید فکر و اندیشه محقق گردد.
این ویژگی زمینه حضور فعال و مستقل در عرصه های بین المللی بر مبنای عدالت جویی و ضرورت عادلانه شدن مناسبات قدرت در نظام بین الملل را به گونه ای فراهم ساخت که همه و نه یک بخش خاص در آن احساس عدالت و منفعت نمایند رویکردی که به اعتقاد اینجانب موجب منفعت جامعه جهانی خواهد شد.
امروز ایران در صحنه جهانی با توجه به نقش مهم منطقه ای و الهام بخشی در فضای جهانی به عنوان کشوری عدالتخواه و مستقل، در کنار کهکشانی از بحران ها و تهدیدات، یکی از نخستین سنگرهای دفاع از منافع جامعه جهانی است اما این ایران وقتی می تواند نقش تاریخی خود را باز یابد که مسئله اش نیز در نظر گرفته شود.
برخی از گزارش مندرجه طی هفته های پایانی سال 2007 اعم از گزارش مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی و یا جامعه اطلاعاتی آمریکا نشان داد که مسئله ایران نه یک برنامه نظامی در صنعتع هسته ای، بلکه حفظ دانش و توان هسته ای صلح آمیز خود برای نسل های آینده است. دانش و توانی که در کنار امنیت و ثبات می تواند تضمینی برای روند توسعه ایران باشد. از این رو در فضای کنونی و به دور از تفکیک میان دو مفهوم ایران و مسئله ایران باید اندیشید که چگونه می توان با جمع میان این دو و اجتناب از تقابل و تهدید، سازنده گام برداشت. پس از این فضا مسئله اصلی صرفا مذاکره نیست. بلکه موضوع مذاکره است. آیا موضوع مذاکره توجه به مسئله ایران برای کار با ایران است؟ و یا تفکیک میان این دو مفهوم با بیان پیش شرط هایی چون تعلیق؟
برخی معتقدند که تولید سوخت هسته ای مثل وضعتی است که شما رانندگی نمی دانید اتومبیل هم تولید نمی کنید ولی بنزین مرغوب می خواهید تولید کنید. و سپس نتیجه می گیرند که نباید از این حق برخوردار بود. پاسخ روشن است یکصد سال پیش ما لوکوموتیو نداشتیم از قطار هم استفاده نمی کردیم اما راه آهن ساختیم، راه آهنی که پل پیروزی متفقین در برابر فاشیسم بود.
اگر به منطق لرد کرزن نگاه کنیم در می یابیم که نمی توان انتظار داشت ایران در برابر تهدیدات و برحان ها چون سنگر نخست جامعه جهانی عمل کند اما دغدغه و مسئله اش را نایده انگاشت.
|
باید هر چه زودتر از پیش شرط ها گذشت و به پیشنهادات سازنده غنی شده رسید. ایران نشان داده که کشوری مسئولیت پذیر و شریک قابل محاسبه بوده است. ایران به حقوق بین المللی احترام نهاده و می کوشد تا برای اجتناب از گسترش بحران های منطقه ای چون مواد مخدر مبارزه با افراط گرایی و عدم اشاعه سهم خود را ایفا نماید |
به باور اینجانب موضوع کنونی نه تعلیق 2 ساله انجام شده قبلی است و نه تعلیق 2 ماهه درخواستی کنونی، بلکه عدم درک این نکته است که در تعریف دو مفهوم فوق نباید افکاک و جدایی قائل شد. پس باید کوشید تا برای پایان بخشیدن به آنچه که نگرانی فرض می شود امکان فراگیری آموزش رانندگی و دسترسی به اتومبیل را هر چه زودتر فراهم نمود تا بنزین تولید شده موجب تحرک زیر ساختهای توسعه ای ایران و منطقه شود.
بدین منظور باید هر چه زودتر از پیش شرط ها گذشت و به پیشنهادات سازنده غنی شده رسید. ایران نشان داده که کشوری مسئولیت پذیر و شریک قابل محاسبه بوده است. ایران به حقوق بین المللی احترام نهاده و می کوشد تا برای اجتناب از گسترش بحران های منطقه ای چون مواد مخدر مبارزه با افراط گرایی و عدم اشاعه سهم خود را ایفا نماید.
همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی نشان از آن دارد که در احترام به قواعد رانندگی صادق است چرا که می خواهد در جاده پیشرفت و در قالب احترام به مقررات به جلو براند. لیکن باید توجه داشت که نگرش تبعیض آمیز در زمینه طی این طریق نباید صورت پذیرد. بدین معنا زمانی که حرکت ایران و سایرین دراین هم مسیری روان خواهد بود که همه اعضای جامعه جهانی به پیمان عدم اشاعه پایبند باشند.
رویکرد تاریخی چند دهه اخیر جمهوری اسلامی ایران در طرح خاورمیانه عاری از تسلیحات هسته ای مصداقی از این رهیافت است. سرنوشت ایران مستثنی از سرنوشت جمعی جامعه جهانی نیست و اصل برابری وتساوی نیز ایجاب می کند که هیچ عنصری در مسیر پذیرش تعهدات عدم اشاعه مستثنی قرار نگیرد چرا که به شرط احترام سایرین است که همه در مسیر پیشرفت و توسعه قرار خواهند گرفت که عدم اشاعه نخستین ثمره آن است.
فلذا بدون پیش قضاوتها باید ایران و مسئله ایران را درک نمود و برای آنچه که "حفظ دانش و توان هسته ای صلح آمیز خود برای نسل های آینده"، آنگونه که برخی از کشورها دیگر نظر اظهار داشته اند در کنار ایران بود و نه در برابرش.»
نظر شما