بازسازی پل خواجو نیازمند تخصص/ یک سنگ هم نباید از خواجو برمی داشتند

عبدالعظیم امیر شاه کرمی در گفتگو با خبرنگار مهر در اصفهان افزود: در واقع پل خواجو شبیه سازی است که شناختن موسیقی آن ضروری است در غیر این صورت نتهای بیهوده آن را تخریب می کند و باید برای این پل در مراحل مختلف مدل سازی نمود و غالب گیری کرد و عینا بر اساس همین قالب گیریها کار انجام شود.

او که مدت 20 سال روی پل خواجو، منارجنبان، میدان نقش جهان و نیز این اواخر روی مسجد شیخ لطف الله و مسجد امام به صورت جامع تحقیق و بررسی کرده و اطلاعات دقیقی از نوع ساخت و ساز پل خواجو دارد و سخنانش خود گواه از سوز، تجربه و فعالیتش در راستای شناخت هر چه بیشتر این پل تاریخی است، سخنان خود را به همایش اصفهان شناسی ارجاع داد.

در همایش اصفهان شناسی که با عنوان "مهندسی تحلیلی اصفهان در عصر صفوی" برگزار شده بود شاه کرمی اظهار داشت: قطعا شنیدن این سخنرانی خود می تواند مسائل ناگفته بسیاری از این پل تاریخی روشن سازد.

خبرنگار مهر با پیگیری برای دسترسی به سی دی این سخنرانی که در کتابخانه مرکزی اصفهان برگزار شده بود توانست به نکات جالب و مهمی از این پل تاریخی دست یابد.

شاه کرمی در این نشست گفت: پل خواجو به سبب جایگاه مهندسی در کنار آبهای شوشتر به عنوان عظمت مطرح می شود چنانچه باید نهفته های این پل را همچون هسته درون سیب رمزگشایی کرد زیرا در این پل علوم مکانیک، ایرودینامیک، هیدرولیک، ژئو مکانیک و از همه مهمتر علم ساده نهفته است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه امیر کبیر ادامه داد: به لحاظ مکانیکی و هیدرولیکی می توان این علم را در انواع دریچه ها را در آن می توان مشاهده کرد چنانچه من در این خصوص در کنفرانسی در ایتالیا داشتم و آنان دغدغه حفاظت از یک جزیره توریستی را داشتند توصیه کردم از روش پل خواجو برای حفاظت این جزیره استفاده نمایند.

شاه کرمی ادامه داد: پیش از اینکه من با آنان صحبت کنم آنان می خواستند دور این جزیره یک دیوار بتنی بکشند که در آنجا پیشنهاد دادم این مسئله را شیخ بهایی در مهندسی زمان صفویه بنیان گذاشته است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: حتی کانالهای پل خواجو نیز دارای مهندسی خاص خود است چنانچه همه این کانالها مکانیزم خاصی دارد و از سه قسمت تشکیل می شود چنانچه قسمت ورودی آن را می توان چون گلوی انسان دانست و در قسمت دیگر یک حالت بلع مانند وجود دارد.

 مهندسی پل خواجو بسیار فراتر از سی و سه پل است/حتی کف پل خواجو نیز معماری دارد

این کارشنانس بناهای تاریخی عصر صفوی در ادامه در خصوص مهندسی لایه های زیرین پل خواجو گفت: زیر پل لایه نفوذ ناپذیری وجود دارد که این لایه در زیر اصفهان نیز وجود دارد و بعد از این لایه نیز گومهایی وجود دارد که در طول پل تمام این گومها پر از ساروج شده است.

وی تصریح کرد: در واقع این لایه پرده آب بند و مقاوم پل خواجو است و این گومها نیز سفالهای 90 سانتی متری است که در داخل آن ساروج بوده که سبب می شود آب نفوذ نکند و کل پل نیز بر روی آن بنا شده است.

این استاد دانشگاه در ادامه در خصوص معماری این بنای تاریخی گفت: معماری پل خواجو به گونه ای است که در دهانه های آن آشغال جمع نمی شود و از همه مهمتر به سبب معماری کف پل خواجو، هیچ سایشی در جداره های آن به وجود نمی آید.

متخصص ژئوتکنیک، سازه و هیدرولیک با اشاره به اینکه هنوز بسیاری از نقاط پل خواجو را نشناخته و در پل خواجو هر سنگی یک شخصیت معرف دارد و کیمیایی است که باید روی آن کار کرد، گفت: تمام سنگها در این پل تاریخی علامت و هویت خاص دارد چنانچه در ساختمان سازیهایی که اکنون انجام می دهیم اگر حتی 40 درصد آن را برداشته و تخریب کنیم هیچ پیش نمی آید اما در پل خواجو حتی نمی توان یک آجر را برداشت چرا که پل صدمه می بیند.

وی در ادامه در خصوص وروی آب به پل خواجو این قسمت را به یک قایق تشبیه کرد و گفت: هنوز اسراری در این قسمت وجود دارد که به آن دست نیافته ایم و سبب می شود در این قسمت آب هیچ گونه سایشی را به همراه نداشته باشد که این امر با سی و سه پل قابل مقایسه نیست و چناچه اگر نمره سی و سه پل 10 باشد باید به پل خواجو 100 داد.

شاه کرمی همچنین به مسائل هیدرودینامیکی پل خواجو نیز اشاره کرد و گفت: هیچ یک از این زاویه های پل به هم نمی خورد که البته هنوز دلیل آن روشن نیست اما میوه و ثمره آن این است که هیچ آشغالی در این پل گیر نمی کند و پل در نهایت ساییده نمی شود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه در سازه های پل خواجو حکمتهای زیادی نهفته تصریح کرد: اگر گومهای این پل پر شود شاهد مشکلات زیادی خواهیم بود چنانچه کمر پل نیز خم خواهد شد و قطعا در آن دانشگاه پشت پل خواجو که درس تئوری سیالات، مکانیک سیالات و دینامیک سیالات را خوب ارائه کرده نیز نابود خواهد شد.

معماری پل خواجو همچون یک کارگاه صنعتی بزرگ

شاه کرمی در بخش پایانی سخنان خود در پاسخ به این سئوال که در واقع تفاوت سی و سه پل و پل خواجو در چیست؟ اظهار داشت: پل خواجو دارای ویژگی بارزی است که آن را می توان لمس کرد اما سی و سه پل تنها یک پل است و حال نکته مهم اینجاست که کف پل خواجو یک ریتم بالا و پایین دارد و چون یک هواپیما است.

وی تصریح کرد: مهندسی پل خواجو و سی و سه پل اصلا قابل مقایسه نیست، چنانچه سی و سه پل یک ساختمان است و پل خواجو را باید یک کارگاه صنعتی دانست که از انواع علمها در لایه های پل خواجو در آن استفاده شده که البته این علوم با علومی که در پل سازی به کار می رود هم متفاوت است چنانچه پل سی و سه پل و یا دیگر پلها دارای مهندسی پل هستند اما پل خواجو چندین لایه مهندسی دارد.

شاه کرمی خاطر نشان کرد: مهندسی ماندگاری و کاربردی آن که در بخش کاربردی می توان به پرورش ماهی و محیط زیست و .... اشاره کرد و حتی با توجه به دریچه های موجود در این پل جهت تنظیم سطح آب شکی وجود ندارد که قطعا در آن زمان می توانستند در کنار این پل نیز نیروگاه بزنند و در این مکان سطح آب را بالا بیاورند و از کنار آسیاب را بچرخانند و حتی باید تصریح کرد که قد این پل نیز تزئینی است.

به گزار مهر با وجودی که شاه کرمی تاکید زیادی بر گوم های زیر پل خواجو داشت و گفت اگر گوم های این پل پر شود شاهد مشکلات زیادی خواهیم بود چنانچه کمر پل نیز خم خواهد شد اما در این خصوص رئیس انجمن حفاظت از آثار میراث فرهنگی طبیعی و آثار تاریخی اصفهان به خبرنگار مهر گفت: در روزهای نخستین بازسازی پل خواجو تعدادی از چاولها (گوم ها)ی پل خواجو شکسته شد.

همچنین شاه کرمی در بخش دیگری از سخنان خود تاکید زیادی بر حفظ سنگ های این بنای تاریخی داشت و گفت: در پل خواجو هر سنگی کیمیایی است که باید روی آن کار کرد اما از سوی دیگر شاهد برخی اقدامات در این عرصه هستیم چنانچه رئیس سازمان میراث فرهنگی اصفهان در این خصوص می گوید: برخی قسمتها در زیر سقف و پایین پل نیز در اثر مرور زمان پوسیده است که باید اصلاح و از جای خود خارج شوند یا برخی دیگر از قسمتهای پل نیز به سبب رنگ آمیزی اسپری و دیگر وسایل باید اصلاح شوند.

احمد امین پور همچنین یادآور می شود: قطعا در طول 39 تا 40 سال گذشته پله های بازسازی شده به مرور زمان دچار یخ زدگی های مکرر شده و دچار نوعی آسیب و پوسیدگی شده که البته برخی از این پوسیدگیها با سیمان و بتن و به صورت وصله زدگی بود و وضعیت ناخوشایندی داشت و در هر صورت ترکیب نا خوشایندی از خورده سنگها را شاهد بودیم که این سنگها کد گذاری، نقشه برداری و عکاسی شده و قسمتهای از بین رفته سنگها نیز با استفاده از قطعات مناسبتری طراحی شده تا بازسازی و ترمیم می شود.