دکتر منوچهر صانعی دره بیدی، استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه شهید بهشتی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد تبعات و نتایج تخصص گرایی محض گفت: با توجه به شرایط تاریخی که اسناد آن در اختیار ماست حدود دو هزار و هفتصد سال سند تاریخی مدون داریم، از این زمان به بعد زندگی انسان از لحاظ معرفت شناسی به طرف رشد آگاهی حرکت کرده است، یعنی هرچه در این مدت به زمان جلو حرکت می کنیم، به زبان ساده انسان آگاه تر شده است.
وی با بیان اینکه بخش کلانی از معنای آگاه شدن این است که مسأله شناسایی و آگاهی تخصصی شده است، افزود: به این معنا که فرض کنید وقتی در دنیای قدیم کسانی راجع به سلامت کار و اظهار نظر می کردند که به اینها حکیم می گفتند. بعدا دانش پزشکی از مجموعه کارهای همین حکیمان سر بر آورد و کم کم کسانی پیدا شدند که به معنی تخصصی لفظ پزشک بودند یعنی به علوم دیگر کاری نداشتند.
این محقق و استاد دانشگاه بیان کرد: چهره های معروف تاریخی این گونه افراد بقراط و جالینوس و در فرهنگ ما محمد بن زکریای رازی و ابن سینا هستند، مسأله تخصصی شدن کار را به جایی رسانده که علاوه بر اینکه امروزه دندانپزشکی، چشم پزشکی و متخصص قلب و عروق و اورولوژی و ... مشخص شده، و اگر بیماری قلبش مشکل داشته باشد دندانپزشک و چشم پزشک می گویند ما چیزی از آن نمی فهمیم و باید این را نزد متخصص قلب ببرید، حتی صحبت از تخصص در قرنیه و شبکیه و ... به طور جداگانه است. حتی در دندانپزشکی متخصص ارتودنسی به وجود آمده که کاری به بیماریها و مشکلات دیگر دهان و دندان ندارد و فقط به کار ارتودنسی تسلط دارد و در رشته ها و علوم و صنایع دیگر هم چنین وضعی پیش آمده است.
صانعی دره بیدی با بیان اینکه در واقع این گونه تخصصی شدن کارها از لوازم ذاتی رشد معرفت است، اظهار داشت: یعنی وقتی انسان در طول تاریخ آگاه تر می شود معنایش این است که ریزه کاری های مورد شناخت واقع شده است که اینها عملا تخصصهای علمی شده است. بنده رشته پزشکی را مثال زدم اما در همه زمینه ها این مثالها هست.
این محقق و استاد دانشگاه تصریح کرد: این است که بحث تخصص علمی تکامل و پیشرفت است، اما متأسفانه در حدود 100 تا 150 سال اخیر به خصوص در قرن بیستم کم کم نگرانی هایی در مورد این تخصص های علمی پیدا شد و کسانی هشدار دادند که انسانها و متخصصان علمی باید مواظب باشند. در این ارتباط یک نمونه ذکر می کنم برتراندراسل در جایی نوشته است که این تخصصهای علمی ذهن انسان را یک طرفه بار می آورد، مثلا کسانی که در علوم انسانی کار می کنند و جامعه شناس می شوند به قول آنها همه چیز را از دید اجتماعی و علم جامعه شناسی می بینند در حالی که نباید این طور باشد.
وی بیان کرد: علمای طبیعی و به اصطلاح فیزیکدانها همه چیز را در روابط اتمها و الکترونها و در ذرات مادی خلاصه می کنند که این هم شاید درست نباشد از این جهت برتراندراسل توصیه می کند که فیزیکدان ها، طبیعیون و علمای طبیعی، علوم انسانی، روانشناسی و جامعه شناسی بخوانند و این متخصصان علوم انسانی یعنی جامعه شناسان و روانشناسان و حقوقدانان حتما فیزیک و علوم طبیعی بخوانند تا از یک طرفه بارآمدن ذهن جلوگیری شود.
این استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه تهران بیان کرد: تخصص نه تنها مضر و خطرناک نیست، بلکه اجتناب ناپذیر است اینکه بخواهیم از بیخ و بن ارزش تخصص را انکار بکنیم، معنایش این است که ما باید بیسواد بمانیم، اگر کسی أخذ تخصص را مردود اعلام بکند نتیجه این استدلال به اینجا می کشد که اصلا تحصیل علم مردود است و باید بیسواد است اما اینکه این تخصصها ذهن را یک طرفه بار می آورد یک واقعیت است و تجربه های تاریخی در این ارتباط داریم.
وی در پایان سخنانش تأکید کرد: برای پرهیز از این معضل تنها راه این است که اگر ما مثلا پزشک هستیم رابطه خود را با ادبیات و شعر و هنر و ... قطع نکنیم یا اگر ما ادیب هستیم و سر و کارمان با شعر و هنر است رابطه خود را با علوم طبیعی قطع نکنیم و حداقل بدانیم که ریاضیدانها و فیزیکیدانها چه می گویند در عین اینکه به صورت تخصصی وارد این زمینه ها نمی شویم. به نظر می رسد راه چاره این باشد که در نظام آموزشی یعنی برنامه ریزان آموزشی طوری متخصصان رشته های مختلف را تربیت کنند تا آنها نیم نگاهی به رشته های دیگر داشته باشند تا به قول برتراندراسل از یک طرفه بار آمدن ذهن جلوگیری شود.
نظر شما