به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «تاریخ جامع روابط ایران و بریتانیا از آغاز (۱۲۷۰. م) تا پیمان مفصل (۱۸۱۲. م)» نوشته سید علی حق‌شناس به‌تازگی توسط نشر پارس‌میهن منتشر و راهی بازار نشر شده است.
انگلستان یا بریتانیا کشوری است که در تاریخ معاصر ما نقش پررنگ و سرنوشت‌سازی داشته و آگاهی از چگونگی ورود این کشور به عرصه سیاست ایران و نفوذ کامل و همه‌جانبه آن در ارکان حکومتی و حاکمیتی کشور از ابتدای قرن نوزدهم تا اواسط قرن بیستم، نیازمند بررسی و مطالعه دقیق گذشته این رابطه و روند شکل‌گیری این گستردگی نفوذ است.
نویسنده کتاب پیش رو درباره چگونگی نوشتن آن می‌گوید: در ابتدا نیت ورود به این رساله سنگین و طاقت‌فرسا را نداشتم. در اوایل سال ۱۳۸۹ که تصمیم به پژوهش در باب تعدادی از پیمان‌نامه‌های ایران و بریتانیا را آغاز نمودم، لازم دیدم که یکی از فصول را به پیشینه تاریخی روابط ایران و بریتانیا اختصاص دهم که با کمبود منابع منسجم در این زمینه روبه‌رو شدم. مطالعه و وقت گذاشتن روی این بخش از تاریخ به جایی رسید که آن پژوهش را کناری گذاشته و ضروری دیدم تا این بخش مهم از تاریخ روابط خارجی کشورمان را که کم‌تر به طور جامع و گسترده به آن پرداخته شده برای نسل جدید و آیندگان به رشته نگارش درآورم.
در کتاب پیش رو، تاریخ روابط ایران و انگلستان از نخستین برخورد دو ملت و سیاست‌ورزان‌شان یعنی از ورود نخستین شهروندان بریتانیایی به ایران در قرن سیزدهم پیش از میلاد و ورود اولین سفیر رسمی بریتانیا در دوره شاه تهماسب صفوی، تا بسته‌شدن پیمان مفصل در سال ۱۸۱۲ که زمان تثبیت جایگاه سیاسی بریتانیا در ایران است، آمده است. کتاب ۶ فصل اصلی دارد که مباحث تئوریک و مبانی نظری مرتبط، پیشینه شکل‌گیری روابط ایران و بریتانیا، روابط ایران و بریتانیا به تفکیک و تفصیل در دوره‌های صفویه، جانشینان شاه‌عباس، افشاریه، زندیه و از به قدرت رسیدن قاجاریان تا پیمان مفصل را شامل می‌شود.
کتاب «تاریخ جامع روابط ایران و بریتانیا» همان‌طور که گفته شد، ۶ فصل اصلی یا گفتار دارد که به ترتیب عبارت‌اند از: «گفتار نخست: چارچوب نظری و مبانی تئوریک»، «گفتار دوم: پیشینه شکل‌گیری روابط ایران و بریتانیا»، «گفتار سوم: روابط ایران و بریتانیا در دوره صفویه»، «گفتار چهارم: روابط ایران و بریتانیا در دوره افشاریه»، «گفتار پنجم: روابط ایران و بریتانیا در دوران زندیان» و «گفتار ششم: از به قدرت رسیدن قاجارها تا پیمان مفصل».
گفتار نخست کتاب، ۴ بخش را با عناوین «ساختار دیپلماسی»، «روابط سیاسی بین دولت‌ها»، «روابط دیپلماتیک» و «روش‌های روابط سیاسی» را در خود جا داده است. گفتار دوم هم دو بخش با عناوین «تازش مغولان به ایران و اروپا» و «گشایش راه بازرگانی میان خاور و باختر» دارد. «روابط در دوران شاه تهماسب»، «شاه عباس کبیر و بریتانیایی‌ها»، «روابط در دوره جانشینان شاه‌عباس» و «زمام‌داری شاه سلطان حسین» هم ۴ بخشی هستند که مخاطب در گفتار سوم این کتاب درباره روابط ایران و بریتانیا در عصر صفوی می‌خواند.
«به قدرت رسیدن نادر و آغاز برخورد با بریتانیایی‌ها»، «نادر و دیپلماسی تقابل با بریتانیا و روسیه» و «جانشینان نادر و بریتانیایی‌ها» هم بخش‌هایی هستند که در گفتار چهارم کتاب چاپ شده‌اند. گفتار پنجم «روابط ایران و بریتانیا در دوران زندیان» هم ۳ بخش با عناوین «به قدرت رسیدن کریم‌خان»، «آغاز تنش در روابط» و «پایان زندیه و دست‌اندازی بریتانیا در خلیج پارس» دارد. در گفتار ششم کتاب هم این بخش‌ها درج شده‌اند: «روابط خارجی ایران در دوره آغامحمدخان»، «پادشاهی فتحعلی شاه و آغاز نفوذ بریتانیایی‌ها در ایران»، «ورود جان ملکوم به ایران»، «گرمی روابط ایران با فرانسه» و «سرهارفورد جونز در ایران».
در فصل پیوست هم ۳ مطلب «پیمان ۱۸۱۴ ایران و بریتانیا»، «پیمان گلستان» و «پیمان ترکمانچای» درج شده‌اند. پس از پیوست‌های کتاب هم به ترتیب، چکیده انگلیسی، گزیده منابع پارسی، منابع انگلیسی، فهرست نام کسان و فهرست جایها آمده است.
در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:
این نخستین دست‌اندازی روس‌ها به خاک ایران بود که به دستور پتر صورت پذیرفت. منظور پتر از اعزام هیات بکوویچ دو جنبه داشت. نخست این‌که او سال‌ها آرزو داشت که جاده بازرگانی مطمئنی از روسیه به هند از راه دریای مازندران و از آن‌جا به وسیله راه زمینی ایران با خیوه و بخارا ایجاد کند. پتر گزارش موافق مدودیف فرستاد هیات کاوش‌گر روسیه به خوارزم و بخارا را مطالعه کرده بود و در ۱۷۱۶ نیز گزارش سمیئون مالینسکی و آندره‌ئی سیمونف که به تازگی و پس از مدتی مدید از هند بازگشته بودند را از نظر گذراند. جنبه دوم این بود که یکی از ترکمانان موسوم به «حاجی نفس» به پتر گفته بود که در ریگ‌های جیحون طلا یافت می‌شود.
بکوویچ که با ایجاد دژ و پادگان در کرانه مازندران، ایرانیان خیوه را به وحشت انداخته بود با مخالفت خان خیوه روبه‌رو شد. بکوویچ در جنگی خان خیوه را بیرون از شهر شکست داد. سپس خان تسلیم شد و برحسب پیشنهاد وی بکوویچ در حماقتی موافقت نمود که نفرات خود را به دسته‌های کوچک تقسیم کرده در شهر مستقر کند. اما بی‌درنگ تمامی نیروهای او به قتل رسیدند، و بکوویچ نیز زنده پوست کنده شد؛ از ۸۰۰ نفر قزاق که در این سفر همراه وی بودند دو نفر زنده به میهن خویش بازگشتند.
پس از اندک زمانی خبر قتل بکوویچ و سرکوب قطعی نیروهایش به دست خیوه‌ای‌ها به پایتخت رسید. با این خبر ولینسکی و اعضای هیات روسیه تا مدتی در محل اقامت خویش زندانی شدند و مذاکرات قطعی گردید. اما ایرانیان اندکی بعد رویه خود را تغییر داده، در نتیجه ولینسکی توانست پیمانی را مطلوب نظر روس‌ها ببندد. به موجب مواد آن پیمان، بازرگانان روسیه هم‌چون بازرگانان بریتانیا اجازه یافتند که در سرتاسر ایران آزادانه بازرگانی کرده به طور نامحدود ابریشم خریداری نمایند؛ علاوه بر این دولت ایران متعهد شد که امنیت اتباع روسیه را تامین و آنان را از گزند راه‌زنان و هرگونه تعرض مصون بدارد.
این کتاب با ۹۸۰ صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت ۴۰ هزار تومان منتشر شده است.
نظر شما