تأثیر «سیاست» بر عملکرد بازیگران/ چهره‌هایی که غلط بازی می‌کنند

امیر دژاکام نویسنده و کارگردان تئاتر درباره اجرای نمایش «مکبث» در پردیس تئاتر شهرزاد به خبرنگار مهر گفت: این اثر نمایشی از ۱۶ فروردین ماه اجرای عمومی خود را در پردیس تئاتر شهرزاد آغاز می‌کند. «مکبث» ۲ اجرا در جشنواره تئاتر فجر داشت که در اجرای عمومی کار تغییر زیادی نسبت به جشنواره نداشته و تنها مدت زمان نمایش کمتر شده که آن هم به دلیل تمرینات بیشتر گروه است.

وی ادامه داد: نمایش دارای صحنه‌های متعددی است که در اجرای جشنواره تعویض صحنه‌ها زمان زیادی می‌برد اما با تمرین بیشتر این زمان مرده را کوتاه کردیم. تا اندازه‌ای هم در زمینه دیالوگ‌ها بازنگری کردم و به نفع زمان و زیبایی شناسی اثر برخی از آنها کوتاه‌تر شده‌اند اما در اصل اجرا اتفاق خاصی رخ نداده است و نمایش با همان مضمون و معنا به صحنه می‌رود.

دژاکام درباره شکل‌گیری این اثر نمایشی توضیح داد: من قبل از اینکه این نمایش را آماده اجرا کنم یک اثر ۴۵ دقیقه‌ای بر اساس «مکبث» شکسپیر را به شیوه تئاتر فیزیکال و بدون کلام آماده اجرا کرده بودم که تمریناتش سه ماه به طول انجامید و در این فاصله کارهای طراحان بزرگ حرکت مدرن دنیا از جمله پینا باوش، مارتا گراهام، رودلف ون لابان و تعدادی دیگر را دیدم و درباره کارها و آثارشان مطالعات زیادی انجام دادم. این نمایش ۴۵ دقیقه‌ای را می‌توانستم در تئاتر شهر اجرا کنم اما احساس کردم کار ناقص است پس مجدداً شروع کردم به نوشتن «مکبث» از ابتدا تا به آخر.

پیوند میان تئاتر فیزیکال و دیالوگ

وی تصریح کرد: بنابراین «مکبث» یکبار به صورت تئاتر فیزیکال کار شد و یکبار دیگر به شیوه دیالوگ محور. الان این نمایش پیوندی است بین تئاتر فیزیکال و دیالوگ که این کار کمی هم سخت بود چون باید از فضای فیزیکال و کارئوگرافی وارد فضای دیالوگ‌های سنگین اندیشه محور، فلسفی، عاطفی و یا پرسشگرانه «مکبث» بشویم اما خوشبختانه موفق شدیم.

وی بیان کرد: همچنین کارئوگرافی این نمایش را خود من برعهده دارم به شکلی که نوع کارئوگرافی کار برگرفته از روح و روان خود من و اصولاً یک حرکت شرقی است نه اینکه طراحی به شیوه‌ای انجام گرفته باشد که از حرکت و فیگور دیگر طراحان وام گرفته باشم. به جد می‌توانم بگویم که این ۴۵ دقیقه حرکت به تمامی برگرفته از ذهن خود من و برخاسته از روح شرقی است.

طبق تعاریف جهانی بازیگر کسی است که بتواند یک کاراکتر خلق کند و شخصیتی منحصر به فرد را به لحاظ روانی و اجتماعی برای مخاطب شکل دهد؛ سوال من این است که چند نفر از این به اصطلاح بازیگران چهره، شخصیت روانی و فیزیکی مناسبی را برای ما خلق کرده‌اند؟ این کارگردان تئاتر درباره گروه بازیگران نمایش اظهار کرد: امروزه روز پیدا کردن بازیگر تئاتر کار بسیار بسیار سختی شده است البته به جز بازیگران حرفه‌ای تئاتر که دقیق و درست کار می‌کنند. به عنوان نمونه نمایشی مثل «مکبث» حداقل نیازمند روزی ۵ ساعت تمرین است اما بازیگرانی که برای پول و دستمزد کار می‌کنند همزمان بازی در چند نمایش و کار تلویزیونی را می‌پذیرند و دیگر فرصت نمی‌کنند برای حضور در یک نمایش ۵ ساعت در روز تمرین داشته باشند.

وی افزود: چنین افرادی معمولاً بازیگران خوبی هم نیستند و تنها به خاطر چهره شناخته شده شأن در چندین کار حضور پیدا می‌کنند و من هم به عنوان کارگردان کار نمی‌پذیرم که بازیگری دیر سر تمرین بیاید یا بخواهد زودتر محل تمرین را برای رسیدن به تمرین بعدی ترک کند. البته شرایط اقتصادی نامناسبی بر کشور حاکم است و من نیز به این دوستان حق می‌دهم که بخواهند برای تأمین نیازهای مادی‌شان همزمان در چند کار حضور پیدا کنند.

کارگردان «عروسی خون» افزود: به همین دلیل ترجیح دادم برای جذب بازیگر فراخوان عمومی بدهم که علاوه بر ۵-۶ بازیگری که از این طریق جذب کار شدند تعداد دیگری از بازیگران از دانشجویان من در دانشکده هنر و معماری و برخی دیگر از هنرجویان مؤسسه ماهان و بقیه از اعضای گروه تئاتر ماهان هستند که بسیار عالی کار می‌کنند و من از آنها رضایت کامل دارم و چیزی از بازیگران شناخته شده کم ندارند.

بازیگری به‌صورت «خود باش و راحت باش»!

دژاکام با اشاره به اینکه «امور احمقانه در بسیاری از مسائل طرفداران زیادی پیدا کرده است»، گفت: من سال‌های سال به شکلی تئاتر کار کردم که به دنبال تعمق راجع به کلمه و احساس و فهم مشترک درباره زندگی بوده‌ام، کمدی هم که کار می‌کنم کمدی تلخ و گزنده‌ای است و نمایش‌های تراژدی‌ام هم جایگاه خودشان را داشته‌اند، بنابراین با وجودی که روی صحنه بردن یک نمایش کمدی پرفروش با بازیگران تکراری و چهره و قواعدی که برای نگارش این نوع از متون تعریف شده برایم کار سختی نیست اما به سراغ این جریان از تئاتر نمی‌روم.

وی ادامه داد: بازیگری در دنیا تعریفی دارد و اگر رجوع کنید به آکادمی‌های بزرگ بازیگری دنیا و فیلم‌ها و سریال‌های مطرح جهان می‌بینید که بازیگر کسی است که بتواند یک کاراکتر خلق کند و شخصیتی منحصر به فرد را به لحاظ روانی و اجتماعی برای مخاطب شکل دهد. سوال من این است که چند نفر از این به اصطلاح «بازیگران چهره» شخصیت روانی و فیزیکی مناسبی را برای ما خلق کرده‌اند. این بازیگران به صورت «خودت باش، راحت باش» بازی می‌کنند یعنی خود واقعی شأن را جلو دوربین به نمایش می‌گذارند و بابت آن دستمزدی هم دریافت می‌کنند اما منِ کارگردان که قرار نیست باج بدهم و از این بازیگران تکراری استفاده کنم پس دلیلی نمی‌بینم سروقت این آقایان و خانم‌هایی بروم که اکثرشان هم غلط بازی می‌کنند. به جز استادان فن ما که چند نفری هستند، متأسفانه اکثر این افراد بد و غلط بازی می‌کنند و رفتار بسیار مغرورانه‌ای از خود بروز می‌دهند.

تأثیر جریانات سیاسی بر رفتار بازیگران

بازیگر سریال «آوای باران» متذکر شد: معتقدم جریانات سیاسی نیز باعث این نوع از رفتار و عملکرد بازیگران شده است به شکلی که اگر از یک جناح سیاسی طرفداری کنند، محبوبیت بیشتری پیدا می‌کنند و مثلاً اگر مسأله‌ای را یک جناح تقبیح کنند باعث محبوبیت آن‌ها بین مردم می‌شود.

وی افزود «این روزها خردمندی و اندیشمندی دیگر خریداری ندارد و متأسفانه مدیران ما هم دارند به این جریان کمک می‌کنند. چرا مدیران ما این قضیه را روشن نمی‌کنند که هدف از تئاتر کسب درآمد نیست بلکه هدف از تئاتر رسیدن به یک فهم مشترک است البته اصلاً منظور این نیست که برای سالن‌های خالی از تماشاگر اجرا برویم و تماشاگران نمایشمان را دوست نداشته باشند چون تئاتر بدون انبوه تماشاگر به نتیجه نمی‌رسد.

دژاکام تأکید کرد: ما نیاز داریم پدیده‌هایی در جهان باشد که از طریق آن به فهم مشترک دست پیدا کنیم و این پدیده‌ها شامل تئاتر، سینما و ادبیات می‌شوند؛ زمانی که ما دارای فهم مشترک در مسائل باشیم صلح در جهان برقرار می‌شود.