به گزارش خبرنگار مهر، اسلام در طول چند هزار سال به قلمرو قزاقستان امروز وارد شده است. این ورود عمدتاً از مناطق جنوبی قزاقستان بوده است. مورخان و پژوهشگران معتقدند دلیل اصلی گسترش اسلام در این دیار «نبرد تالاس» در سال ۷۵۱ میلادی بوده است که در آن هنگام قبایل ترکی خانات تورگش (یک حکومت از اتحاد قبیله ترک از خاقانات غربی) با نیروهای خلافت عباسی متحد شدند و بر لشکر حکومت تانگ چین غلبه کردند. این پیروزی مانع تهاجم امپراتوری تانگ چینی به سوی سرزمین‌های غربی شد و و سبب شد تا دین اسلام در میان مردم یکجانشین منطقه هفت رود و رود سیحون (سیردریا) در اواخر قرن دهم میلادی ریشه بدواند.
ابتدا اسلام در شهر ترکستان و حومه آن در جنوب قزاقستان رایج شد و پس از آن با کمک مبلغان اسلامی دوره سامانی به شهر طراز راه یافت. سپس به تدریج در مناطق شمالی قزاقستان گسترش یافت. اسلام دین رسمی در دولت قراخانیان در اواخر قرن دهم میلادی بود و به محض وسعت یافتن امپراتوری چنگیزخان اما گسترش اسلام به کندی پیش رفت زیرا دین سنتی ترکان، تنگری گرایی بوده است. اسلام در سده‌های بعدی مجدداً رو به گسترش نهاد. خانان اردوی زرین اسلام را قبول کردند. در آن ایام عرفا و متصوفه در میان قبایل ترکی نفوذ و اعتبار بسیار داشته‌اند. خواجه احمد یسوی (متوفی در ۱۱۶۶ م. شهر ترکستان) بنیانگذار طریقت یسویه در ترویج اسلام میان اقوام ترک زبان نقش کلیدی ایفا کرده است.
تعلیم دینی نزد قزاق های عشایر (قرن ۱۹ م.)
مردم قزاقستان مرحله به مرحله به اسلام گرایش پیدا کردند و این روند در طی چند قرن به طول انجامید. ابتدا مردم شهرنشین و سپس دهقانان جنوب قزاقستان به اسلام گرویدند. اما بخشی از جمعیت عشایر قزاق اعتقادات سنتی و آئین شامانیستی خود را حتی تا قرن ۱۹ م. حفظ کردند.
روسیه نیز قلمرو نفوذ خود را به قزاقستان گسترش داد و ملکه یکاترینا دوم از گرایش قزاقها به اسلام استقبال می‌کرد زیرا اعتقاد داشت که این دین می‌تواند قبایل عشایر را رام و مطیع کند. از قرن ۱۹ م. دین اسلام بخشی از هویت ملی قزاقها به شمار می‌رفت و قزاقها با اراده خود اسلام را می‌پذیرفتند. منابع تاریخی گویای ان است که گسترش اسلام در قزاقستان جنبه کاملاً صلح آمیز داشته است و اقشار و طبقات مختلف قزاقی به میل خود به اسلام گرویدند. در منابع ادبی، حماسی و تاریخی نیز هیچ نشانی از رفتارهای اکراه آمیز قزاقها نسبت به دین اسلام دیده نشده است.
اسلام در آشنایی عشایر قزاقستان و آسیای مرکزی با ارزشهای معنوی تمدن بشری نقش مثبت داشته است و قزاقها از طریق زبان‌های عربی و فارسی با ادبیات، فلسفه، تاریخ، فرهنگ اقوام و ملت‌های دیگر آشنا شدند. همگام با توسعه معنوی ناشی از ورود اسلام در سراسر منطقه این دین آسمانی در توسعه فرهنگ مادی نیز مؤثر بوده است. بسیاری از تجّاری که در مسیر راه ابریشم داد و ستد می‌کردند تا این دوره به اسلام گرایش پیدا کرده بودند.
لازم به ذکر است در قلمرو قزاقستان و آسیای مرکزی پیروان سایر ادیان مانند مسیحی، بودایی، زردشتی و شمنیسم نیزحضور داشتند. آئین تنگری گرایی نیز رواج زیادی در میان مردم بومی داشته است. در این شرایط پیروان اسلام تعامل و معاشرت خوبی با پیروان سایر ادیان و مذاهب داشته‌اند ودر در صلح و دوستی در جواری هم زندگی کرده‌اند.
مسلمانان قزاقستان و آسیای مرکزی پیرو مذهب تسنن مکتب حنفی هستند. اما در زندگی خصوصی و اجتماعی و عرفی، ترکیبی از اسلام و عقاید و آئین سنتی اقوام ساکن در این منطقه دیده می‌شود.برای حفظ احکام اسلامی علما، امامان، قاضیان بسیاری آموزش دیدند و مبلغانی از بخارا، سمرقند، خیوه، اوش، ترکستان، اسفیجاب (سایرام) و دیگر شهرهای واقع در این دیار به ترویج اسلام پرداخته‌اند.
لازم به توضیح است به گواه تاریخ اسلام برای تمامی مردم قزاقستان و آسیای مرکزی اهمیت بسیار داشته است. لیکن متأسفانه در اوایل قرن ۲۰ م. تسلط حکومت شوروی، گسترش اسلام و فرهنگ اسلامی در میان مردم متوقف شد این امر ضربه‌ای شدید به تمام کسانی که پایبند به ارزشهای اسلامی و دیدگاه‌های دینی بودند وارد کرد. کنترل و نظارت سخت و شدید دستگاه دولتی حکومت شوروی منجر به این شد که مردم از دین فاصله گرفتند. مدارس دینی و مساجد تعطیل و برگزاری اعیاد و جشن‌های مذهبی ممنوع شد. دیدگاه‌های الحادی نسبت به دین تبلیغ می‌شد. رفته رفته مردم به ارزشهای دینی بی تفاوت شدند.
در دهه ۱۹۸۰ قرن بیستم سیاستهای دولتی به رغم گرایش‌هایی برای بیداری دینی، معطوف به ایدئولوژی کمونیستی شد و به نوعی دین زیر مهر و موم ممنوعیت قرار گرفت با استقلال قزاقستان ورهایی از کمونیسیم پس از ۷۰ سال موقعیت و فرصت برای ابراز پایبندی به اسلام فراهم شد پس از کسب استقلال مردم دوباره به جستجوی هویت ملی و دینی خود پرداختند، بسیاری از جوانان برای کسب تحصیلات دینی به دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی معتبر خارجی می‌رفتند. در داخل کشور مساجد و مدارس دینی بسیار ساخته شد. در دانشگاه‌های مانند دانشگاه دولتی فارابی آلماتی و دانشگاه اوراسیایی نورسلطان رشته اسلام شناسی و دین شناسی تأسیس شد. در حقیقت می‌توان گفت که احیای اسلام در قزاقستان در سال ۱۹۹۰ آغاز شده و روابط در حوزه دین در قزاقستان بر اساس قانونی که در سال ۱۹۹۲ تصویب شد تنظیم و سیاست‌گذاری شده است.
در سال ۲۰۰۱ با پیشنهاد رئیس جمهور وقت قزاقستان و حسنی مبارک رئیس جمهور سابق مصر دانشگاه فرهنگ اسلامی «نور مبارک» مصر در شهر آلماتی آغاز به کار کرد. از این زمان دانشجویان در مقاطع مختلف به آموزش تاریخ و فرهنگ ادیان مختلف، و نیز مبانی اسلام پرداخته و دانشجویان دکتری پایان نامه‌هایی در موضوعات دینی و نیز مطالعات کتب و نسخ خطی دینی کهن می‌نویسند.در سال ۲۰۰۲ انستیتوی اسلامی ارتقا دانش امامان قزاقستان نیز تأسیس شد. در سال ۲۰۱۲ شبکه تلویزیونی اسلامی «اصیل آرنا» راه اندازی شد. اما باید دانست دولت نظارت زیادی بر آموزش‌های دینی دارد. در سال ۲۰۱۱، ۱۵۰ بورس تحصیلی برای رشته اسلام شناسی از سوی دولت اختصاص یافت.
در دهه ۱۹۹۰ قزاقستان روابط خود با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را در اولویت قرار داد زیرا برای توسعه بعدی قزاقستان نیاز به همکاری با کشورهایی داشت که نفوذ و اعتبار بیشتری در سازمان اوپک داشتند. علاوه بر سرمایه‌های خصوصی که از طریق صندوق‌های سرمایه گذاری وارد قزاقستان شده بود، کشورهای عربی در سالهای ۱۹۹۰ الی ۲۰۰۰ وام بلاعوض به قزاقستان اختصاص می‌دادند. به عنوان نمونه، عربستان سعودی ۴۰ میلیون دلار برای احداث ساختمان مجلس در نورسلطان، مدرسه نظامی در نورسلطان، مراکز بیماری‌های قلبی در آلماتی و نورسلطان و ۱۵ میلیون دلار دیگر برای ساخت کاخ ریاست جمهوری اختصاص داد. همچنین کشور عمان ۱۰ میلیون دلار برای ساخت کاخ ازدواج، دولت قطر ۲۰ میلیون دلار برای ساخت نخستین مسجد و مرکز اسلام شناسی در شهر نورسلطان اختصاص دادند. این وام‌ها نه فقط با هدف تحکیم روابط و گفتگوی دینی با قزاقستان اختصاص می‌یافت بلکه به نوعی تمایل این کشورها را برای ورود به عرصه دینی قزاقستان با اهدافی خاص خود نشان می‌داد.
بنا به آمار اداره روحانی مسلمانان قزاقستان، ۱۱ میلیون نفر مسلمان (۷۰،۲ درصد) به نمایندگی از ۲۴ ملیت نظیر قزاق، ازبک، ایغور، دونغان، تاجیک، قرقیز، ترکمن، تاتار، باشقیر، اقوام قفقاز شمالی، آذری و … در این کشور حضور دارند، که در سالیان اخیر با روی نهادن به مساجد و حضور در برنامه‌های عبادی جمعی مانند نماز جماعت، نماز جمعه، اعیاد و رعایت آداب و رسوم دینی در زندگی شخصی سعی دارند سنت‌ها و آداب دینی و مذهبی را حفظ کنند.
در حال حاضر حدود ۲۵۷۰ مسجد در کشور قزاقستان فعال است که در دوره شوروی فقط ۶۳ مسجد در این کشور وجود داشت. مذاهب و مکاتب اصلی اسلامی رایج در قزاقستان اهل تسنن، اهل تشیع، متصوفه و احمدیه هستند اگرچه دیدگاه دولت راجع به این مذاهب یکسان نیست.
تحلیل گران مذهبی قزاقستان می‌گویند هرساله بر تعداد کسانی که مراسم مذهبی را اجرا می‌کنند افزوده می‌شود. رمضان امسال در آسیای میانه روز دوشنبه ۶ می آغاز شده است. اما تحقیق ویژه ای در خصوص تعداد افرادی که در ماه رمضان در قزاقستان روزه می‌گیرند صورت نگرفته. با این وجود، از مساجد پر و شهرت رو به رشد غذاها ی حلال و مراسم‌های افطاری می‌توان گفت تعداد افراد روزه دار در این کشور سالیانه ۴ تا ۵ درصد افزایش می‌یابد. افزایش این تعداد فقط شامل جوانان نمی‌شود. بلکه تعداد بزرگسالانی هم که قبلاً روزه نمی‌گرفتند ولی در حال حاضر روزه می‌گیرند سال به سال افزایش پیدا می‌کند.
از میان مردم قزاقستان در سالهای اخیر تازه واردان مسن‌تر به رمضان نیز دیده می‌شود. آنها افراد نزدیک ۶۰ سالهای هستند که برای اولین بار روزه می‌گیرند. شاید برای کسانی که در ایران وکشورهای مسلمان خاورمیانه زندگی بکنند روزه گرفتن برای اولین بار در سنین پیری خنده دار باشد ولیکن باید قبول کرد که قزاقستان و کشورهای مسلمان آسیای میانه ۷۰ سال در استعمار کمونیست بودند و اجرای شریعت اسلام و ادای نماز در آن ایام جرم و حتی حکم مرگ داشت. میلیونها نفر در این کشورها به خاطر داشتن عقاید اسلامی قتل عام شده و هزاران مسجد تخریب شدند.
متأسفانه برخی از تحلیل گران قزاقی از رشد روز افزون اسلام در این کشور هراس دارند و بعضی دولتمردان نسل میانه و قدیم قزاق هنوز هم در دوران کمونیست با عقاید مارکس و انگلس زندگی می‌کنند. آنان بعضاً ورود زنان و دختران محجبه را به دانشگاه‌ها ممنوع نموده و حتی نماز خانه‌ها را در ادارات دولتی تعطیل کرده‌اند. ساخت مسجد در کشور نیاز به مجوز دولت دارد. این در حالی است که کشور قزاقستان عضو سازمان همکاری‌های اسلامی است.
اما لاجرم در قزاقستان با افزایش گرایشات اسلامی آداب و رسوم دینی نیز گسترش می‌یابد، خواندن قرآن در مراسم عزاداری، ماه رمضان، عید فطر، عید قربان و قربانی کردن و غیره بیش از پیش در حال رایج شدن است. ماه مبارک رمضان در قزاقستان به عنوان ماه نیکی، برکت، دوستی، محبت، عشق، صفا و کمک به هموطنان شناخته می‌شود بخشیدن و عفو یکدیگر و رفع ناراحتی‌ها و کدورت‌ها، آشتی کردن از ویژگی‌های حسنه این ماه نزد قزاق هاست.
نماز تراویح هر شب و در طول ماه رمضان در مساجد اقامه می‌شود. این نماز همراه با مؤمنان دیگر و به جماعت در مساجد خوانده می‌شود. امامان با استناد به تعدادی از احادیث از پیامبر (ص) فلسفه روزه و آثار و برکات روحی، جسمی و معنوی روزه‌داری را برای مؤمنان قزاق تبیین می‌کنند. شب قدر در بین مسلمانان قزاقستان از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. قزاقها شب قدر را که در قزاقستان شب ۲۷ ماه مبارک رمضان است بسیار گرامی می‌دارند. در این زمان برای رضایت و آرامش کسانی که از دنیا رفته‌اند خیرات می‌کنند.در قزاقستان بیشتر افطاری‌های عمومی توسط خود مردم قزاقستان داده می‌شود.
خوراک‌های رمضان در قزاقستان
قزاق‌های متدین در مدت ماه رمضان برای رسیدن این شب لحظه شماری می‌کنند. آنان باور دارند که در شب قدر همه گناه‌های آنها توسط خدا بخشیده می‌شود، تا صبح نمی‌خوابند و برای بخشایش گناهان خود و خانواده دعا می‌کنند. همچنین در شب قدر قرآن کریم خوانده می‌شود و راع به دین اسلام، تاریخ اسلام، اصول عقاید تبین می‌شود. عده‌ای هم در شهر نورسلطان شب قدر مبارک را در منازل با پذیرایی از مهمانان خدا آماده برگزار می‌کنند تا در شب قدر میزبان جمعی از خویشان خود باشند.
در سفره افطاری قزاقها حتماً خرما، نان، سالاد، آب و نوشابه‌های سنتی مانند چایی، قیمیز (اگر مصادف با فصل بهار و اوایل تابستان باشد)، شوبات، خوراکی‌هایی مانند بشبارماق، قورداق، شورپا، مانتی و انواع سوپ‌ها و غذاها دیده می‌شود.
شیرینی و نان‌های سنتی مانند بائورساق، شلپک و چاک چاک هم چه در سفره افطاری و چه در سفره عید به فراوانی یافت می‌شود. از سنت‌های مردم قزاقستان در ماه رمضان «جارمضان» است که کودکان یا جوانان چند روز پس از آغاز ماه رمضان عصرها شروع با قرائت شعر فرا رسیدن ماه رمضان خبر می‌دهند. جارمضان از عبارت «جار سالو» در زبان قزاقی و زبان‌های ترکی به معنی «ندا کردن و آگاهی رساندن» است. با این کار فرا رسیدن این ماه مبارک را به مردم خبر می‌دهند.
معمولاً خواندن جارمضان از پانزدهمین روز ماه رمضان وقت عصر بعد از افطار شروع می‌شود. جارمضان توسط گروه‌های چند نفره کودکان یا جوانان بصورت سروده‌ای مخصوص بعضاً همراه با سازهای ملی مانند دمبرا و یا گارمون در مقابل منازل خوانده می‌شود. صاحب خانه با میل خود شیرینی و شکلات یا مبلغی به آنان به عنوان هدیه می‌دهد.
سفره سنتی عید فطر در قزاقستان
به گفته نورعلی عثمانوف یکی از اهالی شهر سِمِی واقع در استان شمال شرقی قزاقستان در ایام کودکی هر چند که معنی و اهمیت ماه رمضان را متوجه نمی‌شدیم، بی صبرانه در انتظار این ایام مبارک بودیم. من و بچه‌های هم سن و سالم، گروهی کوچک را تشکیل می‌دادیم و به درب خانه‌ها می‌رفتیم و "جارمضان" (به قزاقی "جاراپازان) می‌خواندیم. جارمضان اجرای سرودی ویژه ماه رمضان است. صاحبان خانه ضمن ابراز خرسندی از اجرای سرود، با غذاهای دلپذیر از ما پذیرایی می‌کردند. معمولاً بزرگان با صدای بلند ما را تشویق می‌کردند و به صدر سفره رمضانی دعوت می‌کردند. آنها ما را بسیار تشویق می‌کردند تا جارمضان را با صدای بلندتر بخوانیم و از شیرینی دریغ نمی‌کردند. در تصور ما نیز رمضان ماه شادی، برکت، صلح و رفاه بوده است.
ما درک می‌کردیم که در ماه رمضان نباید کسی را فریب داد و دروغ گفت، سکه‌های عیدی را به صورت برابر تقسیم می‌کردیم. بعضاً پسر بچه‌هایی که قبلاً با هم قهر بودند بی صبرانه منتظر رمضان بودند تا آشتی کنند. جارمضان را هم دخترها و هم پسرها اجرا می‌کردند. هر چه صدای جارمضان بلندتر می‌بود، صاحب خانه رضایت بیشتری نشان می‌داد و بیشتر از گروه پذیرایی می‌کرد. با عکس العملی که بزرگان نسبت به ماه رمضان نشان می‌دادند در تصور کودکان قزاق این ماه نماد نیکی، مهربانی و صلح و دوستی بوده است. ضمن اجرای جارمضان سرود ما نه تنها یک صدای بلند بود بلکه آهنگ و لحن خاصی داشت. هیچکس ما را در اجرای این سرود محدود نمی‌کرد و ما جارمضان را با شوق و اشتیاق خاص می‌خواندیم. بدین ترتیب کودکان به دنیای شعر و شعر خوانی وارد می‌شدند. جارمضان در کشف استعداد و قریحه کودکان نقش زیادی داشته است.
در کل می‌توان گفت که اولین گامی که کودکان روستانشین به سوی هنر بر می‌داشتند از اجرای جارمضان شروع می‌شد. بزرگان می‌گفتند که در ماه رمضان جارمضان باید حداقل در هفت خانه خوانده شود. و ما حاضر بودیم آن را در هفتاد خانه اجرا کنیم. رسم بر این بوده است که اگر بچه‌هایی اهل روستای دیگر برای اجرای جارمضان به روستای ما می‌آمدند، ما نیز باید به روستای آنها می‌رفتیم. در این ماه حس جشن و شادی خاص تسلط داشت. تا زمانی که ما جارمضان را اجرا می‌کردیم پیرمردان نماز مغرب خود را می‌خواندند و سپس مشغول چای خوردن می‌شدند. برخی از پیرمردان و ریش سفیدان کودکان را دور خود جمع می‌کردند و افسانه‌ها و حماسه‌های کهن مانند کسیک باس و …را که شجاعت، صداقت، وطن دوستی را تبلیغ می‌کردند، تعریف می‌کردند. ما ضمن اینکه در این داستان‌ها بدخلقی برخی از شخصیت‌ها را می‌دیدیم سعی می‌کردیم از آن مدد گرفته از این رفتارها بدور باشیم. همه این موارد به جذابیت و محبوبیت ماه رمضان نزد عموم می‌افزود. هر ملت سهمی در تمدن جهانی دارد. جارمضان نیز یکی از مرواریدهای هنر ملی قزاقها است.
اما امروز خواندن جارمضان بخصوص در کلان شهرها به فراموشی سپرده می‌شود. تنها در روستاها که در آنجا هنوز هم از آداب و رسوم نیاکان پیروی می‌کنند، صدای جارمضان را می‌توان شنید.
در گذشته زمانی که صاحب خانه با ابراز خرسندی کامل، برای کودکان دعای خیر می‌کرد، ما در آن ایام از همه نیازمندی‌های خانواده‌های همسایه با خبر بودیم و فردی که دعای خیر می‌خواند در این دعا ذکر می‌کرد که ان‌شاءالله حاجت شما بر آورده شود. این امر به خودی خود اثر روان شناختی زیادی در ذهن کودکان داشته است.
آداب عید فطر
در روز عید فطر مردم قزاقستان عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند، لباس نو می‌پوشند، نان سنتی یعنی بائورساق و شلپک برای شادی روح رفتگان می پزند که خمیر آن را به شکل گرد یا متوازی الاضلاع آماده کرده در روغن سرخ می‌کنند. غیر از بائورساق بیشتر خانواده‌ها غذای قورداق یا بشبارماق درست می‌کنند.
در سفره قزاقها انواع شیرینی‌ها، شکلات، خشکبار و آجیل، سالاد، نوشابه‌های سنتی، انواع مربا، عسل و غیره باید باشد. معمولاً سفره عید فطر خانواده‌های قزاق سرشار از انواع شیرینیجات است. رسم است که پس از آمدن مهمانها مقداری از شیرینی هاو آجیل و نان‌های سنتی این سفره را به کیسه‌های پلاستیکی گذاشته به دست آنان می‌دهند تا برای بقیه اعضای خانواده خود ببرند. بخصوص نان‌های سنتی (بائورساق و شلپک) را می‌دهند که بنابر اعتقاد قزاقها این نان‌ها برای شادی روح رفتگان پخته می‌شود و هر چه تعداد کسانی که از آن نان‌ها بچشند بیشتر باشد روح مرحوم شادتر می‌شود.
در قزاقستان رسم است که به هفت خانه حتماً سر بزنند و عید را تبریک بگویند. دادن فطریه قبل از اقامه نماز انجام می‌شود که مبلغ آن را شورای علمای قزاقستان تعیین می‌کند.
طی سالهای اخیر خصوصاً پرداخت فطریه بسیار رایج شده است. مبلغ فطریه حدود ۳۰۰ تنگه تعیین شده است. ماه مبارک رمضان در میان مردم قزاقستان به عنوان ماه خیرات و صدقه و کمک به یکدیگر شناخته می‌شود. مردم قزاقستان همواره تلاش می‌کنند تا در این ماه صدقه بیشتری بدهند و حداقل در حد توان خود آشنایان و فامیل را به افطار دعوت کنند. تلاش می‌شود در این ماه به یتیم خانه‌ها حتی در قالب پوشاک دست دوم یا اسباب بازی کمک شود.
امروزه تقریباً در هر مسجدی در قزاقستان جماعت‌های محل افطاری می‌دهند. در برخی منابع نیز آمده است که حتی مسیحیان قزاقستان برای روزه داران افطاری می‌دهند.
به رغم اینکه مردم قزاقستان در میان بقیه چهار جمهوری آسیای مرکزی همواره از نظر دینداری کمتر پایبند بوده‌اند، در سال‌ها اخیر با توجه به گسترش گرایشهای مختلف اسلامی بخصوص جوانان میل بیشتری به اسلام از خود نشان می‌دهند. این میل و جدیت حتی در فعالیت‌های مفتیات و امامان استان‌های قزاقستان دیده می‌شود. برای مثال امام جماعت استان قزاقستان غربی از رستوران داران این استان خواسته بود تا در طول روز مراسم‌های ختم ویادبود را همراه با صرف غذا برگزار نکنند. وی نیز از مردم خواست که سفره‌های ختم محدود و بدون تجملات باشد.
در ایام ماه رمضان شهرداری بعضی از شهرهای قزاقستان مانند آلماتی سرویس‌های اتوبوس رایگان بعد از نماز تراویح گذاشته است. این سرویس‌ها مردم نمازگزار را از جلو مسجد مرکزی شهر آلماتی تا درب خانه می‌رسانند.
روحانیون نیز از کاسبان و تجار کشور خواستند که در ایام ماه مبارک رمضان قیمت مواد غذایی اصلی را کاهش دهند. همچنین در استان قزاقستان جنوبی برخی از شرکت‌ها و راننده‌های تاکسی خدمات خود را بطور رایگان به مشتریان ارائه می‌دهند و کرایه راه از آنان نمی‌گیرند.
این گزارش را رایزنی فرهنگی ایران در قزاقستان تهیه کرده و برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر گذاشته است.
نظر شما