مراتب سعادت انسان به میزان اطاعت از خداوند است/ تکیه بر بی‌نهایت

به گزارش خبرگزاری مهر، هر روز که از ماه مبارک رمضان می‌گذرد باید قدم‌های بیشتر و سریع‌تری به سوی خدا برداریم. امروز روز دهم ماه مبارک رمضان است و یکی از مهم‌ترین پله‌های صعود به سوی خدا را در پیش داریم و آن «توکل» است. توکل، به معنای اعتماد [۱] در سپردن امور به خداست. در قرآن کریم، از توکل به عنوان یکی از اوصاف قطعی مؤمنان یاد شده و فرمانش این است که: «وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُون؛ [۲]‏ و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند.» اعتماد به اینکه خداوند می‌داند، می‌شنود، می‌تواند، انجام می‌دهد و خلاصه اینکه نگران از انجام امور نباشیم و تنها به انجام وظیفه خود اهتمام داشته و بقیه را با اطمینان، آرامش و اعتماد، بر عهده خدا بگذاریم. توکل بر خدا شامل همه امور مادی و معنوی است. شاید بهترین تعریف توکل در این آیه شریفه باشد که می‌فرماید: «قُلْ لَنْ یُصیبَنا إِلاَّ ما کَتَبَ اللَّهُ لَنا هُوَ مَوْلانا وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُون ‏؛ [۳] بگو: جز آنچه خدا برای ما مقرر داشته هرگز به ما نمی‏‌رسد. او سرپرست ماست، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند.»

دلیل اصرار قرآن کریم نسبت به توکل مؤمنان بر خدا، این است که عنصر توکل، مؤمنان را همچون صخره‌هایی پولادین در مقابل مشکلات و آزمون‌ها قرار داده و از ایمان آنها محافظت می‌کند. در واقع می‌توان از توکل به عنوان نرم‌افزار و تغذیه‌کننده صبر نام برد. صبری که نتیجه آن نیز پیروزی در امور است. پس کسانی که در همه امور بر خدا توکل می‌کنند مقاوم می‌شوند و در ضمن مقاومت، به پیروزی دست می‌یابند. دلیل دیگر آن است که خداوند، کسی که بر او اعتماد کرده را جز با پیروزی بر مشکلاتش و رساندن او به سعادت، همراهی نخواهد کرد یعنی اسباب موفقیتش را نیز فراهم خواهد کرد. این دو دلیل، در بیان رسای امیرالمؤمنین (علیه السلام) به خوبی قابل فهم است که می‌فرمایند: «مَنْ تَوکَّلَ عَلَی اللّه ذَلَّتْ لَهُ الصِّعابُ وَ تَسَهَّلَتْ عَلَیْهِ الأَسْبابِ؛ [۴] هر کس به خدا توکل کند، دشواری‌ها برای او آسان و اسباب برایش فراهم می‌شود.» خلاصه آنکه: «وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه‏؛ [۵] و هر کس بر خدا اعتماد کند او برای وی بس است.» برای همین است که در دعای روز دهم ماه مبارک رمضان چنین می‌خواهیم: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنَ الْمُتَوَکِّلِینَ عَلَیْکَ؛ [۶] ای خدا مرا در این روز از آنان که بر تو توکل کنند قرار ده.» اگر می‌خواهیم بهره ما در این ماه مهمانی، سعادت در دنیا و آخرت باشد باید ضمن تلاش، در همه امور به خدای متعال اعتماد و تکیه کنیم و امیدوار حقیقی به کارسازی او باشیم.

وصال محبوب

از نگاه قرآن کریم، سعادت واقعی انسان، همان خوشبختی است که در آخرت نصیب او می‌شود و دارای درجات و مراتب مختلفی است. باید توجه داشت که مراتب سعادت انسان نیز به میزان اطاعت او از دستورات خدا و رسول او بستگی دارد. قرآن کریم می‌فرماید: «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَخْشَ اللَّهَ وَ یَتَّقْهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْفائِزُون‏؛ [۷] و هر که خدا و رسولش را فرمان برد و از خداوند بترسد، و از او پروا کند چنین کسانی به حقیقت کامیاب‌اند.» واژه «فوز» در هندسه آیات قرآن، بازتاب درجات مختلف مؤمنان است. این مراتب، از ورود و خلود در بهشت آغاز می‌شود و به رضایت و رضوان الهی که حد اعلای رستگاری است منتهی می‌شود. [۸] کمترین سعادت در آخرت، ورود به بهشت است که انسان به آسانی نباید آن را از دست دهد؛ چنانکه امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «إِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا؛ [۹] برای وجود شما قیمتی جز بهشت نیست، آن را جز به بهشت نفروشید.» در روز دهم از ماه ضیافت الهی از خدای مهربان درخواست می‌کنیم که: «وَ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنَ الْفَائِزِینَ لَدَیْکَ‏؛ [۱۰] و مرا در این روز از آنان که نزد تو فوز و سعادت یابند قرار ده.»

مسابقه‌ای با جایزه ویژه

چنانکه بیان شد، درجات سعادت انسان‌ها با توجه به میزان طاعات آنها متفاوت است و مقرّبان، کسانی هستند که برترین جایگاه را نزد خدای متعال خواهند داشت. به عبارت دیگر، در این دنیا مسابقه بزرگ اطاعت الهی برقرار شده است و کسانی که از دیگران جلو بزنند نزد خدا منزلت بالاتری خواهند یافت چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُوْلَئکَ الْمُقَرَّبُون‏؛ [۱۱] و سبقت‏ گیرندگان مقدّمند؛ آنانند همان مقرّبانِ [خدا].» مؤمن باید همتش بلند باشد و نزدیک‌ترین جایگاه‌ها را نزد خدای خویش بطلبد برای همین از خدا در خواست می‌کند که: «وَ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ إِلَیْکَ؛ [۱۲] و مرا از آنان که مقربان درگاه تو باشند قرار ده.»

همه، گدای یک بارگاه

نیکی خداوند نسبت به بندگان بدون هیچ‌گونه محدودیت است؛ زیرا همه انسان‌ها هر چه دارند، از لطف و احسان خداوند است چنانکه می‌فرماید: «یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمید؛ [۱۳] ای مردم، شما به خدا نیازمندید، و خداست که بی‌نیازِ ستوده است.» خدا را با همه نیکی‌هایش صدا می‌زنیم و می‌گوئیم: «بِإِحْسَانِکَ؛ [۱۴] به حق احسانت.»

کلمه «خواستن» به افق توحید

هر کسی به میزان شناختی که از ارزشمندترین چیزها دارد طالب همان چیز است. هر چه انسان معرفتش بیشتر می‌شود و چیزهای با ارزش‌تری را شناسایی می‌کند و طالب آن‌ها می‌شود. این داستان ادامه دارد تا اینکه با خدا آشنا می‌شود. در اینجاست که دیگر ارزشی بالاتر از خداوند نمی‌یابد چرا که خداوند همانند هیچ چیزی نیست بلکه ارزش‌دهنده به همه است. بهترین مطالبه، خودِ خداست. باید او را صدا زد: «یَا غَایَةَ الطَّالِبِین؛ [۱۵] ای منتهای آرزوی طالبان.»*

پی‌نوشتها:
[۱] ‏حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن (دار الشامیة: بیروت، ۱۴۱۲)، ۸۸۲.
[۲]. سوره آل‌عمران، آیات ۱۲۲ و ۱۶۰؛ سوره مائده، آیه ۱۱؛ سوره توبه، آیه ۵۱؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۱؛ سوره مجادله آیه ۱۰؛ سوره تغابن، آیه ۱۳.
[۳]. سوره توبه، آیه ۵۱.
[۴]. ‏علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ (مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر: قم، ۱۳۷۶)، ح ۷۲۲۲، ص ۴۲۶.
[۵]. سوره طلاق، آیه ۳.
[۶]. مفاتیح الجنان، دعای روز دهم ماه رمضان.
[۷]. سوره نور، آیه
[۸]. ‏‌احمد ربانی‌خواه، سمیه محبی‌فر و مائده غیاثی، «مفهوم شناسی واژه «فوز» در قرآن کریم»، احسن الحدیث ۲، ش ۱ (۱۳۹۵): ۸۷.
[۹]. ‏صبحی صالح و محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، حکمت ۶۶۵، ص ۵۵۶.
[۱۰]. مفاتیح الجنان، دعای روز دهم ماه رمضان.
[۱۱]. سوره واقعه، آیه ۱۰ و ۱۱.
[۱۲]. مفاتیح الجنان، دعای روز دهم ماه رمضان.
[۱۳]. سوره فاطر، آیه ۱۹.
[۱۴]. مفاتیح الجنان، دعای روز دهم ماه رمضان.
[۱۵]. همان.