خبرگزاری مهر، گروه استانها - دانیال قنبری: حضرت رقیه (سلاماللهعلیها) دختر خردسال امام حسین (علیهالسلام) است که زندگی کوتاه و پر از رنج او تا امروز الهامبخش میلیونها مسلمان در سراسر جهان بوده است و بررسی دقیق و مستند موجودیت این دختر معصوم نیازمند مطالعه عمیق و جامع منابع تاریخی، روایی و سندهای معتبر است که در این گزارش تلاش شده است به آن پرداخته شود.
علاوه بر منابع شیعی، در برخی متون سنی نیز به وجود دخترانی برای امام حسین علیهالسلام اشاره شده است که نشاندهنده اعتراف به حضور فرزندان ایشان در واقعه کربلا است، برای نمونه، مورخ بزرگ «ابن اثیر» و «طبری» در آثار خود به حضور زنان و کودکان اهل بیت علیهمالسلام پس از کربلا اشاره کردهاند، هرچند جزئیات کمتری نسبت به منابع شیعی ارائه دادهاند و این موضوع، دلالت بر وجود تاریخی شخصیتهایی مانند حضرت رقیه (س) دارد.
با وجود تأیید گسترده وجود حضرت رقیه (س) در منابع مختلف، اختلافاتی نیز درباره تعداد فرزندان امام حسین علیهالسلام و اسامی آنها در میان مورخان و منابع تاریخی مشاهده میشود و برخی از این اختلافات ناشی از تفاوت در اسناد و روایتهاست که البته به اعتبار کلی موجودیت حضرت رقیه (س) آسیبی وارد نمیکند، بلکه بیشتر نشاندهنده تنوع روایتها و پراکندگی اطلاعات در منابع مختلف است.
یکی از نکات بسیار مهم در منابع تاریخی، اشاره به سن خردسال حضرت رقیه (س) در زمان واقعه کربلا است و اکثر منابع، سن وی را بین دو تا چهار سال ذکر کردهاند که این نکته مصائب وی را بیشتر نمایان میسازد؛ کودکی که هنوز توان درک کامل از سختیها را نداشت، اما به شدت تحت تأثیر ظلم و جنایات دشمن قرار گرفت و در نهایت به علت شدت رنجها و بیماری ناشی از فقدان پدر، در شام به شهادت رسید.
شهادت حضرت رقیه سلام الله علیها در شهر شام و دفن ایشان در آنجا یکی از مهمترین شواهد موجودیت ایشان است و زیارتگاه حضرت رقیه (س) در دمشق، از قرون اولیه اسلامی تاکنون مورد احترام ویژه شیعیان و حتی برخی اهل سنت بوده و به عنوان مکان مقدسی که یادآور مظلومیت کودکان اهل بیت است شناخته میشود و این زیارتگاه، مکانی است که هر ساله هزاران نفر از اقصی نقاط جهان به آنجا سفر میکنند تا یاد و نام این کودک معصوم را گرامی بدارند.
از جمله نکات قابل توجه در منابع روایی، ذکر دلایل بیماری و مرگ حضرت رقیه (س) است و روایتهای متعددی حاکی از آن است که این کودک در اسارت و به علت فشارهای روحی، تشنگی و همچنین غم فقدان پدر به شدت بیمار شد و در نهایت جان سپرد که این روایتها نه تنها ارزش تاریخی بلکه بار معنوی و انسانی فراوانی دارند و به عنوان نمادی از مظلومیت بیپایان اهل بیت علیهمالسلام شناخته میشوند.
ادبیات شیعی و فرهنگ عاشورایی نیز نقش مهمی در تثبیت و زنده نگهداشتن یاد حضرت رقیه (س) داشته است و اشعار، نوحهها و مرثیههایی که در وصف این کودک معصوم سروده شدهاند، در مجالس عزاداری و سوگواری، یادآور مصائب عاشورایی و مظلومیت اهل بیت هستند و این گونه آثاری نقش مهمی در حفظ هویت تاریخی و فرهنگی حضرت رقیه ایفا میکنند.
تحقیقات تاریخی و بررسی نسخ خطی و اسناد قدیمی، علاوه بر منابع کتبی، به شناسایی و تثبیت جایگاه تاریخی حضرت رقیه کمک کرده است و بسیاری از این اسناد، نشان میدهد که در طول تاریخ، همواره ارادت و احترام ویژهای نسبت به این شخصیت کوچک اما بزرگمقام وجود داشته است.
مراسم بزرگداشت حضرت رقیه (س) که در ایران، عراق، لبنان و سایر کشورهای شیعی برگزار میشود، شاهدی بر تأثیر عمیق وجود ایشان در فرهنگ اسلامی است و این مراسمها علاوه بر بعد دینی، نقش مهمی در ایجاد همبستگی و ترویج ارزشهای انسانی و اخلاقی دارند و نسلهای جدید را با تاریخ و فرهنگ عاشورا آشنا میکنند.
از سوی دیگر، جایگاه حضرت رقیه (س) در منابع فقهی و روایی شیعه، به عنوان یکی از اعضا پاک خاندان پیامبر، مورد تاکید قرار گرفته است و در بسیاری از دعاها و زیارات، نام او ذکر شده و از مقام و جایگاه والایش یاد شده است که این امر نشاندهنده توجه ویژه علما و مراجع به وجود حقیقی و اهمیت معنوی حضرت رقیه است.
در نهایت، میتوان گفت که حضرت رقیه (س) با وجود عمر کوتاه و محدود، نمادی از مظلومیت، صبر و ایثار است که یاد و خاطرهاش در تاریخ اسلام و فرهنگ شیعی جاودانه شده است و بررسی منابع تاریخی و روایی به وضوح ثابت میکند که ایشان شخصیتی تأثیرگذار بوده است که حتی قرنها پس از شهادت، الهامبخش میلیونها انسان بوده و خواهد بود.
روایت خرابهنشینی اهلبیت در شام و مظلومیت دختر سهساله امام حسین (ع)
استاد حسین انصاریان، خطیب شناختهشده و پژوهشگر حوزه دینی، با اشاره به بخشی از سختترین مصائب اهلبیت (ع) در دوران اسارت در شام، به نقل از منابع معتبر تاریخی، خرابهنشینی خاندان سیدالشهدا (ع) و وفات جانسوز دختر سهساله آن حضرت را از تلخترین و جانگدازترین وقایع پس از عاشورا توصیف کرد.
استاد انصاریان با استناد به منابعی چون «امالی شیخ صدوق»، «لهوف سید ابن طاووس»، «معالِیالبُکاء»، «منتخب طریحی»، «دعوةالحسنیه آیتالله بهاری»، «ریاحینالشریعه محلاتی» و «منتخبالتواریخ ملاهاشم خراسانی»، تأکید کرد: اهلبیت (ع) پس از واقعه کربلا در شام، در مکانی مخروبه و نامناسب در نزدیکی مسجد جامع دمشق اسکان داده شدند؛ مکانی که بهدلیل فقدان شرایط اولیه زندگی، در منابع کهن از آن با تعبیر «خرابه» یاد شده است.
وی با نقل فرمودهای از امام صادق (ع)، خاطرنشان کرد: این خانه نهتنها قابل سکونت نبود، بلکه اهلبیت (ع) بیم آن داشتند که سقف فرسوده آن بر سرشان فروریزد. به گفته امام چهارم (ع)، اهلبیت در این محل روزها را با گرسنگی سپری میکردند و شبها را در عبادت و گریه بر اباعبدالله الحسین (ع) میگذراندند. شدت سرما و گرمای محیط باعث آسیبهای جسمی به کودکان و زنان شده بود، تا جایی که پوست صورت برخی از ایشان از شدت سختیها آسیب دید.
استاد انصاریان در ادامه با اشاره به روایت مشهور وفات حضرت رقیه (س)، دختر خردسال امام حسین (ع)، گفت: در منابع تاریخی معتبر، از جمله لهوف، منتخب طریحی، معالالبکاء و ریاحینالشریعه، از دختری سهساله به نام رقیه یاد شده است که محبت ویژهای میان او و پدرش وجود داشت. پس از اسارت و انتقال اهلبیت به شام، این کودک خردسال پیوسته در فراق پدر گریه میکرد و آرام نمیگرفت.
به گفته این خطیب برجسته، حضرت رقیه (س) در یکی از شبها پدر را در خواب دید و پس از بیداری با فریاد و بیتابی، اطرافیان را به گریه انداخت. صدای ناله و ضجه اهلبیت چنان بلند شد که یزید، خلیفه اموی، از خواب برخاست و علت را جویا شد. وقتی خواب کودک را برای او شرح دادند، فرمان داد سر بریده امام حسین (ع) را در طبقی برای کودک بیاورند تا با دیدن چهره پدر آرام گیرد.
استاد انصاریان افزود: طبق نقل منابع، زمانی که سر مقدس امام را با روپوشی بر روی آن به محضر حضرت رقیه (س) آوردند، کودک گمان برد طعامی برایش آوردهاند، اما وقتی سر مقدس پدر را دید، آن را در آغوش گرفت و با زبانی کودکانه، اما پر از درد و فصاحت، از مظلومیت پدر، غربت اهلبیت، و بیپناهی خود سخن گفت. سرانجام در حالیکه صورت خود را بر چهره خونین پدر نهاد و گریست، از هوش رفت و وقتی او را حرکت دادند، مشخص شد که جان به جانآفرین تسلیم کرده است.
استاد انصاریان، با اشاره به مظلومیت کمنظیر این ماجرا، تصریح کرد: وفات حضرت رقیه (س) در خرابه شام، نهتنها از نظر عاطفی یکی از جانسوزترین وقایع پس از عاشورا است، بلکه از نظر تاریخی سندی روشن بر عمق مظلومیت اهلبیت عصمت و طهارت علیهمالسلام در دوران اسارت بهشمار میرود.
نظر شما