خبرگزاری مهر، یادداشت مهمان، مصطفی عراقی، رئیس گروه مطالعات ساماندهی میادین و آرامستان ها در مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران: نحوه مواجهه مدیریت شهری با دست فروشان و صنوف مزاحم در شهر تهران نقش کلیدی در تعادل بخشی میان نظم و عدالت ایفا میکند مرور تجارب بینالمللی نشان میدهد که مواجهه با پدیده دست فروشی عمدتاً در قالب سه رویکرد کلی قابل طبقه بندی است.
رویکرد قهری در این رویکرد نهادهای شهری با استفاده از ابزارهایی نظیر تشکیل ستادهای رفع سد معبر و اجرای طرحهای جمعآوری دست فروشان تلاش میکنند به صورت مستقیم با این پدیده مقابله کنند. این اقدامات اغلب فاقد پشتوانه کارشناسی و نگاه سیستمی بوده و صرفاً اثری مقطعی دارند.
رویکرد انفعالی این شیوه بر پایه نوعی همزیستی غیر رسمی میان شهرداری و دست فروشان استوار است که طی آن دست فروشان در نقاط مختلف شهر به فعالیت خود ادامه میدهند بدون آنکه سازوکار مشخصی برای ساماندهی آنها وجود داشته باشد. پیامد این رویکرد گسترش بی نظمی رقابت ناسالم اقتصادی و ایجاد نوعی انحصار غیر رسمی در فضاهای عمومی است که در تعارض با اصول عدالت فضایی و اجتماعی قرار دارد.
رویکرد ساماندهی در این رویکرد با شناخت دقیق ویژگیهای اجتماعی اقتصادی و فردی قشر دستفروشان راهکارهایی ساختاری و پایدار برای مدیریت این پدیده ارائه داده میشود. علیرغم اقداماتی مانند شناسنامه دار کردن دستفروشان و ایجاد بازارهای موقت همچون بازارهای فصلی دورهای و بازارچههای محلی ضعف در سیاست گذاری یکپارچگی موجب بروز چالشهای جدی در ساماندهی این فعالیتها شده است.
دست فروشی فینفسه در هیچ کشوری یک مسئله و معضل اضطراری در ردیف آسیبهای اجتماعی خطرناک تلقی نمیشود بلکه در بسیاری از جوامع تلاش شده تا از ظرفیتها و نقاط مثبت آن بیشترین فایده را به اقتصاد ملی برسانند. به عنوان مثال در کشورهایی که گردشگری رونق زیادی دارند مثل چین و مالزی دست فروشان ساماندهی شده در معابر و بازارچهها یک فعالیت اقتصادی بسیار سودمند برای اقتصاد کلان ملی محسوب میشوند. لذا در شهر تهران هم میتوانیم از طریق تنظیم و ساماندهی در جهت اهداف اقتصادی قدم برداشت.
با توجه به مطالب مطرح شده ساماندهی دست فروشان از لحاظ قانونی بر عهده شهرداری تهران میباشد که طبق تبصره ۱ بند ۵۵ قانون شهرداریها سد معابر عمومی و اشغال پیاده روها و استفاده غیر مجاز از آنها و میدانها و پارکها و باغهای عمومی برای کسب یا سکنی یا هر عنوان دیگری ممنوع است و شهرداری مکلف است از آن جلوگیری و در رفع موانع موجود و آزاد کردن معابر و اماکن مذکور به وسیله مأمورین خود راسا اقدام کند.
الگوها با سناریوهایی برای ساماندهی
۱_ روز بازارهای پیوسته منظور بازارهایی هستند که درون یافت شهر به صورت پیوسته در جوار یا در امتداد سایر مراکز داد و ستد مراکز خدمات عمومی یا ادارات دولتی تشکیل میشوند. این روز بازارها روزهای معینی در هفته که میتواند همه روزهای هفته را نیز شامل شود در ساعت معینی چیده و برچیده میشود.
۲_ روز بازارهای متمرکز این بازارها در محلهای مشخصی که برای آنها تعبیه شده است برپا میشوند. این نوع روز بازارها حتی اگر در پیوستگی کامل با مراکز رفت و آمد نباشند میتوانند به محلهایی برای مراجعه تعداد مکفی خریدار و فروشنده تبدیل شوند به شرط آنکه در نوع کالا و خدماتی که ارائه میدهند دقت کافی به کار برده شود.
۳_ پارک بازارها تهران دارای پارکهای بسیار زیادی هست که در تمامی طول روز و شب و به ویژه در روزهای تعطیل محل گشت و گذار شهروندان است. این مکانها میتوانند در صورت طراحی مناسب به مکانهایی برای ساماندهی دست فروشان حداقل برای روزهای تعطیل و همچنین بازههای شلوغ و خاص به طور مثال در هفتههای آخر اسفند ماه ماه مبارک رمضان هفتههای منتهی به مهرماه و.... طراحی شوند.
۴ _ پارکینگ بازارها تجربه موفق جمعه بازار پارکینگ پروانه قابل تعمیم به بسیاری از پارکینگهای عمومی در سطح شهر تهران است.
۵ _شب بازارها هم اکنون به صورت غیر رسمی پذیرفته شده است و در برخی از فضاها در ساعتی از شب فعالیت میکنند. این امر میتواند شکل رسمی و قانونی به خود بگیرد. علاوه بر این بسیاری از مناطق شهری هستند که به علت تمرکز مراکز اداره و خدماتی شبها به کلی متروک میمانند بسیاری از این اماکن که در مرکز شهر نیز قرار دارند. دارای پیاده روهای عریض و همچنین خیابانهای بسیار عریضی هستند به نظر میرسد که با طراحیهای مناسب میتوان از این مناطق برای برقراری بازارهایی پس از پایان ساعت اداری استفاده کرد و همزمان این محلات رو از شب مردگی خارج کرد.
۶_ بازارهای سیار اغذیه در تعدادی از شهرهای جهان از جمله در آسیای جنوب شرقی فروشندگی خیابانی منحصراً به فروش اغذیه محدود میشود. هر چند در کشور ما نسبت به این نوع داد و ستد اغذیه با استناد به رعایت نکردن شاخصهای بهداشتی حساسیت وجود دارد اما در برخی از شهرهای کشور این نوع از داد و ستد خیابانی تجارب موفقی از کار درآمده اند کتابفروشیهای میدان شهرداری رشت و برخی حوالی آن تولید و فروش نان محلی در جوار روز بازارها و یا در خیابانهای شهر و همچنین نمونه بسیار موفق لشکرآباد در اهواز مثالهایی هستند که میتوانند در اندیشیدن به راه حلهایی برای گسترش این نوع دست فروشی که با رعایت اصول بهداشتی نیز باشند. مد نظر قرار گیرند.
البته لازم به ذکر است که توسعهی مناسب این نوع از فروشندگی سیار گاه مستلزم طراحی غرفههای سیاری است که در درون خود امکانات پخت و پز و همچنین نگهداری مواد غذایی خام و پخته را داشته باشند. طراحی که با توجه به غنای الگوی کشورهای خارجی به ویژه فرانسه و آمریکا میتواند با سهولت نسبی انجام شود.
نظر شما