انتقاد DNA هنر است؛ چرا کاریکاتوریست‌ها باید به «عجله» نیش بزنند؟

به گزارش خبرنگار مهر، دوازدهمین دوسالانه بین‌المللی کارتون تهران، با انتخاب موضوع «عجله»، وارد مرحله جدیدی از حیات خود شده است. این انتخاب که در بطن خود ریشه در «عجله کردن در هر کاری دارد» پس از دوره‌ای طولانی وقفه، انتظار می‌رود یک پازل پیچیده از مفاهیم را پیش روی هنرمندان قرار دهد. این دوره از دوسالانه با ساختاری قدرتمند و متشکل از ۱۵ کاریکاتوریست حرفه‌ای و دبیری مسعود شجاعی طباطبایی پایه‌ریزی شده است. این شرایط نشان می‌دهد که هیئت داوری نه تنها به دنبال دریافت تفاسیر انتقادی چندوجهی از مفهوم «عجله» بوده، بلکه بر یک اصل بنیادین تأکید کرده‌اند. به گفته آیدین مهدی‌زاده، این رویداد هنری، یک مالکیت عمومی دارد و نباید به نام یک نهاد خاص، حتی نهاد متولی اصلی آن (مانند وزارت فرهنگ) ثبت و مصادره شود.

آیدین مهدی‌زاده مدیرکل هنرهای تجسمی و رئیس شورای سیاستگذاری دوسالانه کاریکاتور در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره جزئیات فرآیند انتخاب موضوع و قدرت ساختار شورا توضیح داد: انتخاب «عجله» مستقیماً از فضای احساسی و نیاز به برگزاری سریع‌تر رویداد نشأت گرفته است و این موضوع نشان می‌دهد که فرآیند اجرایی نیز واجد معنایی برای هنرمندان است.

وی، ساختار بی‌سابقه شورای سیاستگذاری را نقطه قوت دوازدهمین دوسالانه کاریکاتور دانست و گفت: نقطه قوت دوازدهمین دوسالانه کاریکاتور تهران تشکیل یکی از پرتعدادترین و تخصصی‌ترین شوراهای سیاستگذاری در تاریخ این رویداد است. حضور ۱۵ نفر از اساتید و هنرمندان تراز اول کاریکاتور کشور و جهان، وزن و اعتبار تصمیمات را به شدت افزایش داده است. این امر سبب می‌شود که خروجی شورا، نمایندگی واقعی جامعه هنری باشد. دبیر شورا نیز طی یک فرآیند اجماع کامل، توسط همین هیئت انتخاب و مسعود شجاعی طباطبایی این مسئولیت سنگین را بر عهده گرفته است.

مهدی‌زاده درباره معیارهای انتخاب موضوع تصریح کرد: تلاش شورا فراتر از انتخاب یک موضوع صرفاً جذاب بود؛ آنها به دنبال مفهومی نو بودند، چرا که شرکت در جشن‌ها و مراسم مختلف، تکراری بودن موضوعات را به ذهن متبادر می‌کرد.

وی در توضیح بیشتر این معیارها گفت: معیارهای سه‌گانه انتخاب موضوع عبارت بودند از ویژگی اول «تصویرپذیری بالا» است؛ مفهومی که بتواند بلافاصله توسط هنرمند به تصویر کشیده شود. ویژگی دوم «تعریف جهانی مشترک» است که تفاسیر هنرمندان با پس‌زمینه‌های فرهنگی متفاوت (مانند هنرمندان ایرانی و آرژانتینی) درک مشترکی از مفهوم داشته باشند و انحراف معنایی زیادی بین تفاسیر رخ ندهد، مدنظر است. مفهوم «عجله» به دلیل ماهیت انتزاعی و پذیرا بودن برای تفسیرهای گوناگون (از عجله در امور روزمره تا سرعت تحولات سیاسی)، به بهترین گزینه تبدیل شد. ویژگی سوم، «کاریکاتور و پارادوکس انتقاد» است.

مدیرکل هنرهای تجسمی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا انتخاب «عجله» نوعی انتقاد ضمنی به کندی مدیریت جشنواره نبوده است، بر فلسفه عمیق‌تر کاریکاتور تأکید کرد و توضیح داد: انتقاد دی‌ان‌ای (DNA) هنر است؛ شما نمی‌توانید یک هنرمندی را تصور کنید که در حال انجام کار هنری انجام است اما انتقادی در آن نیست. در هنر کاریکاتور، این وجه انتقادی یا همان «نیش طنز و رویکرد اعتقادی» است که «پرچم بلندتری» را به اهتزاز درمی‌آورد.

وی تأکید کرد: انتخاب این موضوع، یک بیانیه مستقیم علیه یک پدیده اجتماعی یا دولت خاصی نبوده است؛ هرچند پیش‌بینی می‌شود که رسانه‌ها و هنرمندان، این خلاء را با تفاسیر جذاب خود پر کنند.

مهدی‌زاده با تاکید بر فلسفه مالکیت عمومی این رویداد، عنوان کرد: مهم‌ترین بیانیه این دوره، تأکید مجدد بر فلسفه مشارکت و مالکیت عمومی است. همچنان‌که نقل قول تأثیرگذار بهرام عظیمی در جلسه شورای سیاستگذاری به خوبی این رویکرد را نمایان کرد؛ دوسالانه کاریکاتور از همه ما بزرگ‌تر است، چون مال مردم است. این موضوعی نیست که مثلاً متعلق به یک جناح یا یک نفر یا یک دسته‌ و رسته‌ای باشد چون دوسالانه کاریکاتور متعلق به همه مردم است.

رئیس شورای سیاستگذاری دوسالانه کاریکاتور تهران در پایان درباره اهداف اصلی این رویداد گفت: هدف اصلی این دوره دوسالانه کاریکاتور این است که با سهیم کردن ارگان‌های بیشتر از بخش خصوصی و دولتی، اطمینان حاصل شود که این رویداد به مثابه یک میراث فرهنگی، به نام یک نهاد واحد ثبت نشود. این رویکرد مشارکت‌محور، مسیر را برای حضور حمایت‌گران متنوع هموار می‌سازد.