دکتر محسن پیرهادی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ویژگی های شهر اسلامی گفت: یکی از بارزترین شاخص های شهر اسلامی متاثر بودن آن از فرهنگ و آموزههای دینی و ارزشهای اسلامی است. که وجه تفاوت شهر اسلامی با سایر شهرها ازنظر اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و مدیریتی هم به همین ویژگی برمی گردد. معماری و محیط اجتماعی شهرهای اسلامی باید بیانگر ویژگی های اجتماعی جوامع شهری در قلمرو حاکمیت دین اسلام باشد. فضاهای شهری محیط های فرهنگساز و تاثیر گذاری هستند که در شکلگیری فضای ذهنی جامعه نقش اساسی دارند که شهرهای اسلامی هم از این قاعده مستثنی نیستند.
وی ادامه داد: اسلام تاکید می کند که طراحی شهرها باید به گونهای باشد که نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه را برآورده سازد. اصولاً تعلیمات اسلامی هم بیشتر در شهرها تجربه شده است. بسیاری از پژوهشگران ، اسلام را دینی شهری میدانند که برای عبادت فرد در جمع ارزش خاصی قایل شده است اگر چه تقوا اصلی ترین ملاک ارزیابی تعیین شده اما بیشتر تعلیمات اسلامی، در قالبهای گروهی و شهری تجربه شده و طراحی شهرهای اسلامی هم عمدتاً به ارزشها و اعتقادات فرهنگی اسلام بستگی داشته و جنبههای گوناگون زندگی اجتماعی و دینی و اقتصادی مردم در شکلدهی شهرها مؤثر بوده است.
پیرهادی با بیان این که شهرهای ایران در طول دورههای تاریخی مختلف با تکیه بر اصول، ابتکارها، و خلاقیتهای ملی ساخته شده و توسعه یافتهاند گفت: پس از اسلام ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و هنری اسلامی نیز به آن اضافه شده است اما در قرن اخیر با رواج الگوهای غربی شهرسازی هم دگرگون شده است. به گونهای که نه روند قبلی ادامه و تکامل پیدا نموده و نه الگوی غربی به درستی انجام شده است که این موضوع موجب به هم ریختگی بافت قدیم شهرها در ایران شده و مشکلاتی مثل تراکم زیاد جمعیت، آلودگی، حاشیه نشینی، ترافیک و... به وجود آورده است. که معضلات بسیاری برای مردم و مدیران شهری ایجاد کرده است.
وی با اشاره به جایگاه معماری در رسیدن به یک شهر اسلامی گفت : از دید اسلام، پدیده های عالم دارای دو جنبه ظاهری و باطنی هستند در معماری اسلامی به جز جنبه ظاهری، جنبه باطنی هم دارای اهمیت بسیاری است و مفاهیم دینی در معماری اسلامی مورد توجه قرار میگیرد. هنر اسلامی برای شهر و زیبایی جایگاه ویژهای قائل بوده، تاجایی که حتی آن را مکانی مقدس به حساب میآورده است.
این کارشناسا مسائل شهری ادامه داد: انسان و ساکنان شهر محور شهرهای اسلامی هستند و پس از آن مسایل اجتماعی مثل امنیت، رفاه و اقتصادمورد توجه قرار میگیرندزیبایی، نظم، تقارن و استحکام هم جزو مشخصات اصلی شهرهای اسلامی است. در شهر اسلامی زیبایی در همه ابعاد انسانی و اجتماعی شهر محور شهرسازی است. البته برخی از بناها نتیجه تلاقی فرهنگها بوده که در اثر عوامل اجتماعی و سیاسی چون انقلابها و جنگها و کشورگشایی شکل گرفته است.
وی با بیان این که بافت تاریخی شهرها جزیی از سرمایه ملی و فرهنگی کشور است که از لحاظ زیبایی و هویت بخشی به شهرهای ما بسیار ارزشمند هستندگفت: بخشی از جمعیت شهرها هم دراین مناطق سکونت دارند که با مشکلاتی مثل عدم دسترسی مناسب، کمبود تأسیسات و امکانات شهری، آشفتگی های اقتصادی و اجتماعی و فرسودگی بناها مواجهاند. بنا براین تلاش در جهت بهسازی و احیای بافتهای تاریخی برای احیای هویت اسلامی و ایرانی شهرها ضروری است.
پیر هادی در پاسخ به این پرسش که برخی از محلات پیشینه تاریخی ندارند جزء بافت فرسوده محسوب میشوند. مدیریت شهری چه وظیفهای در قبال این محلات برعهده دارد گفت: بازسازی بافتهای فرسوده بسیار مشکل و حساس است که مدت زمان زیادی هم برای اجرای کامل آن نیاز است که البته مورد توجه ویژه مدیران شهری قرار دارد، اصولاً اگر بهسازی و نوسازی در بخشی از این مناطق انجام شود این مساله به سایر قسمتها هم سرایت میکند. البته در فرآیند مرمت و نوسازی باید برنامه ریزی جامعی صورت گیرد و تمامی جنبههای اجتماعی، اقتصادیو زیست محیطی مورد توجه باشند.نباید فراموش شود که بخش مسکن و ساختمانسازی اهمیت بسیاری در اقتصاد شهر و کشور دارد که نه تنها در رفع نیاز فرآینده مردم به مسکن یک اصل اساسی است بلکه در ایجاد اشتغال هم بسیار مؤثر است.
وی با بیان این که کاربری زمین شهری در شکل گیری شهرها بسیار اهمیت دارد و حتی برابر با برنامهریزی شهری استگفت :فضاهای شهری ایران در طول سالیان متمادی تحت تأثیر الگوهای فکری و هنری اسلام شکل گرفته است. این فضاها مرتبط با فعالیتها و رفتارهای ساکنین شهرها بوده در این راستا میادین مهمترین فضای شهری بودهاند که سایر مکان ها در اطراف آن شکل میگرفتهاند. یکی از این مکانها بازار بوده که کانون هدایت اقتصادی شهرها محسوب میشده است. اعتبار اقتصادی بازار و بازاریان و جایگاه اجتماعی، فرهنگی و مذهبی بازار هم در شکل گیری هویت اجتماعی شهر مؤثر بوده است. البته در دوره معاصر با به وجود آمدن فضاهای جدید تجاری، بازارها تا حدودی به حاشیه کشیده شده اند. جایگاه دیگری که در شهرها اهمیت داشته، پایگاه اجتماعی و سیاسی در شهرهاست که شامل مساجدو مکانهای دیگری چون تکیه و حسینیه میشده است. در حال حاضر نیز برنامههای چون مسجد محوری به دنبال استفاده از پتانسیل بسیار بالای مساجد در محلات و شهرها ست که ریشه آن به همان جایگاه ویژه مساجد در محلات و شهرها باز می گردد. البته در معماری اعصار گذشته علم و دین نیز با یکدیگر پیوند ویژهای داشتهاند و مدارس علوم دینی در کنار مساجد مشاهده میشوند.
پیرهادی با اشاره به این که در گذشته در ایران محلات یکی از مهمترین عوامل هویت ساز شهرها محسوب میشدهاند گفت: متأسفانه در اثر تحولات صورت گرفته تا حدودی به فراموشی سپرده شده اند به همین جهت احیای محله محوری برای تقویت هویت اسلامی ضروری است. بسیاری از تغییرات اجتماعی که در دهههای اخیر در شهرها صورت گرفته، موجب بروز نوعی از ناامنی اجتماعی شده است که نیازمند برنامهریزی دقیق جهت حل این معضلات هستیم.
وی با اشاره به شاخص های شکل گیری شهر اسلامی گفت: مهمترین مسأله این است که در توسعه شهری، آموزه های اسلامی و دینی همیشه مورد توجه باشد، اگر خیابان، بوستان، مکانهای فرهنگی و تفریحی و... احداث میشود حتما باید المانهای اسلامی مدنظر باشد. به گونهای که اگر گردشگری وارد شهر میشود تفاوت یک شهر اسلامی بایک شهر غیر اسلامی کاملاً مشهود باشد. در توسعه شهری باید توسعه عادلانه تمامی محلات شهر با محوریت مساجد مدنظر باشد البته در این زمینهها میتوان از سنتهای حسنهای چون وقف که در اسلام وجود دارد و در گذشته نیز نقش بارزی در توسعه شهرهای اسلامی داشته است استفاده نمود. امیدواریم که با همت مدیران شهری متعهد و کارآمد آرزوی دیرینه مردم و مسئولین که شکل گیری شهر اسلامی است، تحقق یابد.
نظر شما