خبرگزاری مهر - گروه استانها: «خراسان شمالی از پتانسیل بالایی برای توسعه بخش گیاهان دارویی برخوردار است؛ پتانسیلی که برای کشور مهم است» این جمله‌ای بود که وزیر جهاد کشاورزی طی سفر اخیر خود به شمال شرق ایران و این خطه بیان کرد. اما چه استعدادها و شرایطی در خراسان شمالی وجود دارد که پتانسیل توسعه بخش گیاهان دارویی در این استان را ارتقا داده است.
این ظرفیت در خراسان شمالی که بین دو استان مرطوب و خشک قرار دارد و دارای آب‌وهوای مطلوب می‌باشد، بیش‌ازپیش مهیا است؛ خصوصاً در حوزه کشاورزی. حوزه‌ای که در سفر رهبر انقلاب به این استان در سال ۹۱ مورد تأکید قرار گرفت و به‌عنوان یکی از محورهایی که می‌تواند خراسان شمالی را متحول کند معرفی شد.
خراسان شمالی در حوزه کشاورزی ظرفیت‌های بسیار متنوعی دارد و یکی از بخش‌هایی مهم آن حوزه گیاهان دارویی است.
سطح زیر کشت گیاهان دارویی خراسان شمالی هزار و ۲۸۵ هکتار با تولید هزار و ۹۲۰ تن است که معروف‌ترین گیاهان دارویی آنها زیره سبز، آویشن باغی، باریجه، نعنا فلفلی، خاکشیر، گشنیز، کدو تخم کاغذی و کتان است و گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار است که از این وسعت یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار جنگل است.
درواقع گیاهان دارویی، فرصتی اقتصادی هستند که زمینه بسیار ارزنده برای ایجاد اشتغال و ارزآوری در استان خواهند داشت. مصرف گیاهان دارویی در خراسان شمالی به لحاظ داشتن ویژگی‌های خاص طبیعی و اقلیمی و تنوع آب و هوایی منحصربه‌فرد، از دیرباز مورد توجه بوده و هم اکنون هم در اکثر مناطق روستایی و عشایری مصرف گیاهان دارویی در درمان برخی بیماری‌ها از جایگاه بالایی برخوردار است، اما اکنون وقت آن رسیده این روش‌های سنتی جای خود را به روش‌های صنعتی بدهد تا علاوه بر استفاده‌های محلی، استفاده‌های اقتصادی نیز از آن برده شود.
گیاهان دارویی در سرفصل‌های اقتصادی مقاومتی خراسان شمالی
کشاورزی ازجمله بخش‌های مهم اقتصادی خراسان شمالی در حوزه اقتصاد مقاومتی است و به گفته مسئولان این استان، یکی از پایه‌ها و ارکان اصلی اجرای چهارچوب‌های اقتصاد مقاومتی با نگاه درون‌زایی در خراسان شمالی این حوزه مهم است.
حسن پارسی پور، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان شمالی درباره تصریح می‌کند: اسناد توسعه استان بر بخش کشاورزی تأکید ویژه دارند به‌طوری‌که اصلی‌ترین محور توسعه استان این حرفه دانسته شده است.
وی به بخش‌های مختلف حوزه‌های کشاورزی در تحقق اصول اقتصاد مقاومتی اشاره می‌کند و می‌گوید: استان در سال جاری ۱۹ پروژه مصوب مورد تأیید ستاد اقتصاد مقاومتی کشور دارد که ۵ مورد آن در حوزه کشاورزی شامل گیاهان دارویی، نوغانداری، گلخانه و… است.
باریجه، نمونه‌ای از گیاهان ناب دارویی در خراسان شمالی
تنوع گیاهان دارویی در خراسان شمالی ازجمله یکی از استعدادهای این بخش است که مهم‌ترین نوع آن باریجه است و به گفته مسئولان طرفدار و خواهان فراوانی در صنایع مختلف دارد.
محمد یزدانی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی با اشاره به برداشت باریجه به‌عنوان یکی از محصولات گیاهان دارویی در استان خاطرنشان می‌کند: سه تن باریجه از سطح مراتع این استان طی سال جاری برداشت‌شده که این میزان محصول از سطح شش طرح بهره‌برداری باریجه در مساحت یک هزار و ۲۰۰ هکتار به‌دست آمده است.
وی ارزش ریالی محصول به‌دست‌آمده را بالغ‌بر یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان می‌داند و می‌افزاید: در سال گذشته ۴ تن باریجه از سطح مراتع استان برداشت‌شده است که البته این رقم در مقایسه با میزان برداشت امسال رقم کاهشی نداشته چراکه مساحت طرح‌ها و تعداد طرح‌ها متفاوت است.
یزدانی در ادامه بابیان اینکه خراسان شمالی یکی از خواستگاه‌های اصلی تولید باریجه در کشور است، اظهار می‌کند: با توجه به کوهستانی بودن خراسان شمالی، وسعت رویش این گیاه در عرصه‌های منابع طبیعی استان خوب بوده و این استان از رویشگاه‌های خوبی از این گیاه برخوردار است.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی با اشاره به اینکه برای برداشت اصولی این گیاه طرحی تهیه‌شده است، می‌افزاید: بهره‌برداران موظف هستند تا طبق طرح برداشت این گیاه را انجام دهند.
وی همچنین در ادامه با ابراز تأسف نسبت به وضعیت فروش این محصول تصریح می‌کند: متأسفانه باریجه‌های برداشت‌شده از این استان به‌صورت خام به سایر استانها همچون فارس و تهران صادر می‌شود و هیچ‌گونه ارزش‌افزوده‌ای برای خراسان شمالی ندارد.
خام فروشی بلای جان خرسان شمالی
یزدانی می‌گوید: البته بخشی از باریجه‌های تولیدی دریکی از واحدهای تولیدی خارج استان تبدیل به اسانس شده اما قسمت اعظم آن دوباره به‌صورت خام توسط صادرکنندگان سایر استان به کشورهای دیگر صادر می‌شود.
این مقام مسئول خاطرنشان می‌کند: استفاده از این گیاه در تولید دارو، در ساخت عطر و ادکلن و چسب الماس ازجمله مواردی است که در سایر کشورها مورد مصرف قرار می‌گیرد.
معاون منابع طبیعی خراسان شمالی همچنین به برداشت کتیرا به‌عنوان محصولی دیگر در حوزه گیاهان دارویی اشاره می‌کند و می‌گوید: طی امسال ۸۰۰ کیلوگرم کتیرا به ارزش دو میلیارد ریال برداشت شد.
وی تصریح می‌کند: همچنین در سطح یک هزار و ۵۰۰ هکتار نیز برای همین طرح‌ها برنامه اصلاح نیز انجام‌شده است.
یزدانی تعداد طرح‌های تهیه‌شده برای گیاهان دارویی در این استان را ۲۵ مورد اعلام می‌کند که این گیاهان شامل باریجه، گون کتیرا و زرشک کوهی است و مساحت آن ۷۰ هزار هکتار می‌باشد.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در انتها می‌گوید: از تعداد طرح‌های مذکور ۱۵ طرح مربوط به گیاه باریجه بوده که مساحت آنها ۶۳ هزار هکتار است.
گیاهان دارویی در خراسان شمالی و اشتغال‌زایی
اشتغال‌زایی در عرصه کشت و تولید فرآورده‌های مختلف از گیاهان دارویی ازجمله ظرفیت‌های این حوزه از کشاورزی و منابع طبیعی در خراسان شمالی است به‌طوری که بخشی از هزار و ۶۶۸ شغل ایجاد جدید ایجادشده برای عشایر این استان از طرح توسعه کشت گیاهان دارویی به همراه پرورش دام سبک و صنایع‌دستی بوده است.
محمدرضا قلی پور، مدیرکل امور عشایری خراسان شمالی درباره تولید گیاهان دارویی توسط عشایر استان می‌گوید: این قشر از ساکنان خراسان شمالی طی سالیان اخیر به کشت گیاهان دارویی همچون آویشن باغی، مریم‌گلی، باریجه و … روی آورده‌اند و توانسته‌اند با تولید و عرضه این محصولات برای خود درآمدزایی کنند.
وی تصریح می‌کند: عشایر خراسان شمالی ۷۰۰ هزار واحد دامی در اختیار دارند و ۹۰ درصد درآمد آنان وابسته به دام است و مابقی نیز از محل تولید صنایع‌دستی، جمع‌آوری گیاهان دارویی و زراعت و باغداری تأمین می‌شود.
فرآوری گیاهان دارویی در خراسان شمالی، حلقه گمشده یک چرخه
فرآوری محصولات کشاورزی در استانی همچون خراسان شمالی که اقتصاد آن بر پایه روستانشینی ۴۸ درصد جمعیت آن استوار است، ازجمله ضرورت‌های مهم در عرصه ارتقا سطح درآمد و اشتغال ساکنان در استان است، امری که در عرصه گیاهان دارویی همچون بسیاری از بخش‌های دیگر حوزه کشاورزی توجه کمتری به آن شده و نیازمند همت جدی مسئولان است.
یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پروژه‌ها و البته وعده‌های داده‌شده در حوزه فرآوری گیاهان دارویی در خراسان شمالی، تکمیل احداث کارخانه‌ای نیمه‌کاره است که با نگاه فرآوری به نتیجه برسد.
کارخانه سیمان سمنگان که هم‌اکنون بیش از ۱۵ سال با سرمایه‌گذاری نهادهایی همچون آستان قدس، به‌صورت نیمه‌کاره باقی‌مانده است اما قرار بود با طراحی مجدد به مجموعه‌ای برای فرآوری گیاهان دارویی تبدیل شود.
سید هادی حسینی، رئیس اداره طرح و برنامه سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی در سال ۹۷ در خصوص آخرین وضعیت سیمان سمنگان گفت: جواز تأسیس طرح سیمان سمنگان، در سال ۸۰ صادر و اجرای آن از سال ۸۶ آغاز شد، اما از سال ۹۲ تاکنون متوقف بوده است.
وی مشکل اصلی توقف طرح را پرداخت نشدن تسهیلات عنوان کرد و افزود: با توجه به وضعیت فعلی تولید سیمان در کشور و تأمین نشدن منابع مالی طرح سیمان سمنگان، ادامه اجرای آن فاقد توجیه اقتصادی است و به همین دلیل آستان قدس رضوی، برای سرمایه‌گذاری در زمینه فرآوری گیاهان دارویی اعلام آمادگی کرده است.
حسینی گفت: این طرح ۳۶ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و برای رسیدن به این مرحله در آن مقطع زمانی، ۵۰۰ میلیارد ریال هزینه شده است.
رئیس اداره طرح و برنامه سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی خاطرنشان کرد: آستان قدس رضوی برای تکمیل اجرای سیمان سمنگان نیازمند ۲۴.۸ میلیون یورو تسهیلات ارزی و ۴۰۰ میلیارد ریال تسهیلات ریالی بود که باید به‌صورت سندیکایی پرداخت می‌شد.
وی افزود: اکنون آستان قدس اعلام کرده که جهت سرمایه‌گذاری را تغییر داده و فرآوری گیاهان دارویی را جایگزین تولید سیمان می‌کند.
حسینی، ظرفیت و قابلیت استان خراسان شمالی برای سرمایه‌گذاری در زمینه گیاهان دارویی را بسیار مناسب دانست و گفت: طرح اولیه فرآوری گیاهان دارویی آماده‌شده و در چند ماه آتی مجوزهای لازم در این خصوص صادر می‌شود.
رئیس اداره طرح و برنامه سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی گفت: ما نیز از اقدام آستان قدس رضوی برای فرآوری گیاهان دارویی استقبال می‌کنیم، زیرا در این شرایط، اجرای کارخانه سیمان توجیه اقتصادی ندارد.
نه خبری از سیمان است و نه گیاهان دارویی
در آذرماه سال گذشته بود که عبدالله یوسفی، مدیرکل جهاد کشاورزی خراسان شمالی پیرامون پروژه سیمان سمنگان که حالا با تغییر کاربری به حوزه جهاد کشاورزی مربوط می‌شد، گفت: آغاز به‌کار ساخت سایت فرآوری گیاهان دارویی سیمان سمنگان منتظر ورود رسمی و جذب شرکت آستان قدس رضوی است.
وی افزود: قرار بر این شد تا این شرکت، در این پروژه تغییر کاربری ایجاد کند و در این محل پروژه سایت فرآوری گیاهان دارویی اجرایی شود.
یوسفی بابیان اینکه از این موضوع حدود ۱۰ ماه می‌گذرد، ادامه داد: شرکت آستان قدس رضوی مطالعات لازم را در خصوص اجرای طرح سایت فرآوری گیاهان دارویی در این محل انجام داده، اما اقدامی برای اخذ مجوز و تغییر کاربری از سوی شرکت مذکور صورت نگرفته است.
اما روز گذشته، مهیار مشایخی، معاون اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی از لغو این طرح خبر داد و گفت: با پیگیری‌های انجام شده از سوی مسئولان استانی، جلسه‌ای در استان با مسئولان شرکت آستان قدس برگزار و آنها پیشنهاد اجرای پرورش و فرآوری گیاهان دارویی را ارائه کردند.
وی اظهار کرد: در ارتباط با اجرای پروژه کشت و فرآوری گیاهان دارویی مجوز لازم از سوی این سازمان نیز صادر شد اما پیگیری‌ها برای دریافت مجوز و شروع کار صورت نگرفت.
مشایخی تصریح کرد: اما هم اکنون شرکت آستان قدس رضوی اعلام کرده است که تمایل لازم تا پروژه سیمان را دوباره ادامه دهد چراکه اجرای این پروژه صرفه اقتصادی دارد و از سوی دیگر برخی از زیرساخت‌ها نیز فراهم تأمین شده است.
این مقام مسئول با بیان اینکه این پروژه هم اکنون حدود ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، گفت: برای تکمیل پروژه نیازمند هزینه کرد ۲۵ میلیون دلار و ۲۰۰ میلیارد تومان است.
دانشگاه پای‌کار گیاهان دارویی
دانشگاه‌های نیز به‌عنوان بخش‌های علمی و تحقیقاتی علوم مختلف در استان خراسان شمالی برای کمک به چرخه گیاهان دارویی پای‌کار آمده‌اند به‌نحوی‌که جهاد دانشگاهی این استان برای حضور در این عرصه اعلام آمادگی کرده است.
محسن رحمانی، رئیس جهاد دانشگاهی خراسان شمالی از آمادگی این مجموعه علمی و دانشگاهی برای کمک به مجموعه گیاهان دارویی خبر می‌دهد و می‌گوید: جهاد دانشگاهی در دو حوزه اصلاح نژاد دام و فرآوری گیاهان دارویی پتانسیل بزرگی دارد.
وی می‌افزاید: این امکان پیگیری می‌شود که با اتکا به فناوری جهاد دانشگاهی، شهرستان‌های مختلف خراسان شمالی در زمینه تولید و فرآوری گیاهان دارویی جهت مصارف عمومی و تخصصی در بخش‌های مختلف انسانی و دامی، از مناطق هدف قرار گیرد.
رحمانی خاطرنشان می‌کند: هدف ایجاد زنجیره ارزش از مرحله کشت تا مرحله فرآوری گیاهان دارویی می‌باشد به‌گونه‌ای که در اقتصاد مردم منطقه به‌ویژه روستاییان و عشایر ملموس باشد.
این مقام مسئول تصریح می‌کند: شهرستان‌های استان همچون اسفراین، پتانسیل لازم در زمینه کشت و فرآوری گیاهان دارویی و همچنین در بخش تحقیق و توسعه را دارند.
گیاهان دارویی در خراسان شمالی در ابتدای راه
مهدی ایمانی، محقق گیاهان دارویی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی دراین‌باره می‌گوید: در کشت و توسعه کشت گیاهان دارویی در این استان تکلیفمان با خودمان مشخص نیست. به‌عنوان مثال از گیاه دارویی به‌عنوان یک گیاه سودآور یاد می‌شود و با همین فکر تعدادی از افراد بدون توجه به اینکه این گیاه همانند دیگر محصولات کشاورزی نیازمند رسیدگی است، اقدام به کشت می‌کنند.
این محقق با اشاره به اینکه گیاه دارویی بدون رسیدگی کشت می‌شود و به هنگام برداشت مقدار کمی محصول برداشت می‌شود، بیان می‌کند: همین امر سبب سرخوردگی کشاورز شده و در سال بعد اقدام به کشت آن نمی‌کند.
وی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر یکی از مشکلات پیش روی تولید و کشت گیاهان دارویی در این استان این است که سیاست‌های منطقه‌ای با سیاست‌های راهبردی هماهنگ نیست و این موضوع بیشتر بر روی نظریه‌های شخصی هدایت می‌شود.
ایمانی خاطرنشان می‌کند: هر کارشناس یک نظر دارد، درصورتی‌که تولید و کشت گیاهان دارویی باید یک راهبرد داشته باشد و طبق آن عمل شود چراکه گیاهان دارویی علاوه بر اینکه غذا هستند در صنایع داروسازی نیز استفاده می‌شوند.
رئیس بخش جنگل و مرتع مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی درباره تأمین بذر گیاهان دارویی نیز می‌گوید: توسعه کشت گیاهان دارویی و دست‌یابی به محصول بهتر نیازمند بذر اصلاح‌شده است، این در حالی است که شرکتی در ارتباط با توزیع بذر گیاهان دارویی اصلاح‌شده در این استان وجود ندارد.
کمبود بذر دیگر مشکل استان
کشت سنتی و بدون برنامه و نبود بذر اصلاح‌شده و مرغوب ازجمله مهم‌ترین مشکلات گیاهان دارویی در استان است.
علی عامری، معاون پیشین مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی نیز در این خصوص معتقد است: برای کشت گیاهان دارویی نیازمند بذور اصلاح‌شده هستیم، اما استان با کمبود بذور گیاهان دارویی مواجه است.
وی با تأکید بر اینکه برای کشت گیاهان دارویی نیازمند بذور اصلاح‌شده هستیم، ادامه می‌دهد: به‌طور کلی بذور اصلاح‌شده گیاهان دارویی نه تنها در این استان بلکه در کل کشور وجود ندارد.
عامری بابیان اینکه با کمبود بذر و نشاء گیاه دارویی مواجه هستیم، تصریح می‌کند: کشاورزی که بخواهد برای اولین بار گیاهان دارویی را در مزرعه خود کشت کند، در ابتدا باید بذر آن را از طبیعت جمع‌آوری کند، اما گیاهان دارویی موجود در طبیعت به‌طور همزمان نمی‌رسند. درنتیجه این امر سبب می‌شود تا برخی از بذرهای جمع‌آوری‌شده نارس باشند و عاملی باشد که محصول چندانی عاید کشاورز نشود.
غنی‌سازی رویشگاه‌های گیاهان دارویی، حلقه دیگر زنجیره تولید / برداشت غیراصولی تهدیدی برای این فرصت
اختصاص ۲۸ هزار کیلومترمربع از عرصه‌های منابع طبیعی برای غنی سازی رویشگاه‌ها و توسعه گیاهان دارویی خراسان شمالی خبری است که مدیران استان در راستای ارتقا و بهبود وضعیت گیاهان دارویی می‌دهند اما اشاره به برداشت‌های غیراصولی ازجمله اصلی‌ترین مخاطرات مورد تهدید در رویشگاه گیاهان دارویی را نباید از یاد برد.
علی‌رضا احمدی اسکویی، مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی از شناسایی و ثبت رویش ۳۵۰ گونه گیاه دارویی در این استان خبر می‌دهد و می‌گوید: باریجه، کتیرا و آویشن مهم‌ترین گیاهان دارویی در استان هستند که ظرفیت و پتانسیل صنعتی شدن را دارند.
وی با اشاره به آماری از سال گذشته خاطرنشان می‌کند: سال ۹۸ یک هزار و ۱۴۷ هکتار عملیات توسعه و احیای رویشگاه‌های گیاهان دارویی در استان اجراشده و هم‌اکنون آویشن یکی از گیاهانی است که در سطح مراتع استان بیش از سایر انواع گیاهان دارویی دیده می‌شود.
احمدی بابیان اینکه گشت‌ها و نظارت‌های منابع طبیعی موجب شد تا خطر انقراض گیاهانی مانند شیرین‌بیان رفع شود اظهار می‌کند: هم‌اکنون تمام گونه‌های گیاهی این استان باوجود برداشت بی‌رویه برخی از آنها مانند چریش در وضعیت بحرانی نیستند و نمی‌توان گفت در معرض انقراض قرار دارند.
مسؤول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی به ظرفیت کشت گیاهان دارویی در اقصی نقاط خراسان شمالی نیز اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: هم‌اکنون در گریوان، راز و جرگلان و غلامان و همچنین در شیروان گیاهان دارویی در سطح ۲۰ هکتار از راضی استان کشت می‌شود.
وی زمان برداشت گیاهان دارویی در استان را از ابتدای هر سال تا پایان مرداد ماه بیان می‌کند و می‌گوید: برخی از گونه‌های گیاهان دارویی با برداشت بی رویه مواجهند که همین امر موجب شد امسال برداشت این گیاهان که شامل چریش و کنگر است با ممنوعیت مواجه شوند.
برداشت گونه‌هایی مانند شیرین‌بیان، ثعلب و لاله واژگون و درمجموع گیاهانی که ریشه و ساقه آن مورداستفاده قرار می‌گیرد، به دلیل آنکه این گیاهان را با خطر انقراض مواجه می‌کند، مطلقاً ممنوع اعلام‌شده است، مگر آنکه در اراضی مستثنیات روییده باشند که نشان از زنگ خطر و هشدار برای برداشت گیاهان دارویی در استان است.
لزوم برنامه‌ریزی مدون و دقیق و طراحی مسیری کارآمد برای ادامه حیات گیاهان دارویی در خراسان شمالی، توجه به مشاغل خانگی و روستایی، تدوین نقشه جامع در حوزه گیاهان دارویی استان، به سرانجام رساندن احداث کارخانه‌های فرآوری و تبدیلی از مهم‌ترین اولویت‌های اقتصادی زنجیره تولید گیاهان دارویی در این استان مرزی کشورمان به شمار می‌آید که عزم بیشتری از سوی مسئولان می‌طلبد تا شرایط بهبود این بخش از استان را با سرعت بیشتری بهبود ببخشند.
نظر شما