نابسامانی حاشیه نشینی درگلستان/اراده‌ای برای حل مشکلات وجود ندارد

خبرگزاری مهر، گروه استان- مهین نورافروز، مونا محمدقاسمی: دومین میزگرد بررسی علل و عوامل حاشیه‌نشینی گلستان با همکاری دو خبرگزاری ایسنا و مهر در دفتر جهاد دانشگاهی استان گلستان، با حضور برخی اصحاب رسانه، کارشناسان و دستگاه‌های متولی برگزار شد. 

حاشیه نشینی در گلستان در حالی رو به افزایش است، که برخی افراد صاحب‌نظر بر این باورند، حاشیه نشینی در سال‌های اخیر فقط تغییر شکل داده و اقدامی برای حذف و یا ساماندهی اصولی آن صورت نگرفته‌است.

سازه‌های نامناسب و غیراستاندارد، بیکاری، افزایش کودکان کار خیابانی، اعتیاد، خرید و فروش مواد، افزایش زنان بی‌سرپرست، افراد و ازدواج‌های بی‌هویت از معضلات عمده حاشیه‌نشینی در استان عنوان شده است.

به عقیده محققان و و تحلیلگران رسانه‌ای، جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌های متولی و فقدان ساز و کار مناسب برای ساماندهی، موجب افزایش معضلات و مشکلات در این مناطق شده است.

محمد شریف زاده معاون فرهنگی جهاددانشگاهی گلستان نخستین سخنران این نشست بود. او که در نخستین میزگرد میزبان تعدادی از دستگاه های مرتبط بود به یادآوری نتایج نشست گذشته پرداخت و اظهار کرد: ارائه خدمات رفاهی به جامعه به عنوان یک وظیفه انسانی و حتی حاکمیتی الزامی است اما قوانین و مقررات حاکم بر مدیریت شهری مانع ارائه خدمات به این حاشیه شهرها می شود.

وی افزود: دیگر موضوع مطرح شده در جلسه گذشته این بود که ارائه خدمات رفاهی و تاسیسات شهری در حاشیه موجب گسترش بیشتر حاشیه نشینی و پدیده زمین خواری خواهد شد. از طرف دیگر عدم دسترسی به خدمات شهری نیز باعث افزایش آسیبهای اجتماعی در حاشیه شهرها خواهد شد. 

دومین سخنران معین حشمتی، یکی از اعضای جمعیت امام علی (ع) استان گلستان بود. او که پایش های میدانی برای ارائه خدمات سمن ها به حاشیه نشیان را انجام داده بود به تشریح مشکلات پیش روی فعالیت ها و همچنین مشاهدات عینی خود از وضعیت حاشیه نشینی در استان گلستان پرداخت و اظهار کرد: کاری که جمعیت امام علی از سال ۷۸ انجام می‌دهد در بطن محلات حاشیه بوده به این صورت که با تأسیس خانه‌های ایرانی در برخی از محلات تحت عنوان پایگاه‌های خود برای رصد محله استفاده کردیم و این خانه‌های ایرانی تنها برای ارائه خدمات نبوده است.

وی افزود: همه‌جا در ایران به این نتیجه رسیدن که ارائه خدمات منجر به افزایش حاشیه می‌شود و به همین دلیل سیاست اصلی NGO ها ارتباط برقرار کردن بین حاشیه و محله است.

حشمتی گفت: ما نمی‌خواهیم حاشیه را از بیخ و بن برداریم بلکه می‌خواهیم آن را به شهر وصل کنیم و این فاصله کار ما را خراب می‌کند.

وی ادامه داد: درگذشته از فعالیت‌هایی نظیر بلدوزر درمانی استفاده می‌شد، به این صورت که به‌یک‌باره شهرداری با بلدوزر مناطق حاشیه را خراب می‌کرد چراکه فکر می‌کردند با این کار آن مناطق پاک‌سازی می‌شود اما نتیجه این کار به وجود آمدن پاتوق‌های جدید می‌شد. مسئولان به جای سیاستگذاری برای حل حاشیه نشینی سیاست نادیده گرفتن حاشیه ها را در پیش گرفته اند

حشمتی اظهار کرد: در حال حاضر این سیاست وجود ندارد و به‌جای آن سیاست نادیده گرفتن را در پیش‌گرفته‌اند.

وی گفت: ما در برخی از مناطق تهران حدود بیست سال در یک محله حاضریم و تنها کار مثبت که توانسته‌ایم انجام دهیم این است که یکسری مشکل را طرح مسئله کنیم، به‌عنوان‌مثال بگوییم در جامعه ما مسئله ازدواج کودک یک مسئله حاد است که باید به آن پرداخته شود.

حرف زدن درباره حاشیه در گرگان تابو محسوب می شود

عضو جمعیت امام علی (ع) اظهار کرد: مسئله اصلی در گرگان این است که در حال حاضر کسی به حاشیه فکر نمی‌کند که رو آن مانور دهیم و درواقع در گرگان نسبت به شهرهای دیگر حرف زدن در رابطه با حاشیه تابو محسوب می‌شود.

وی بابیان اینکه مسئولین در رابطه با حاشیه‌نشینی خیلی کم صحبت می‌کنند، افزود: افرادی هم که صحبت می‌کنند صحبت‌هایشان پیرامون چند منطقه به لحاظ جغرافیایی است که برای شهر مشکل به وجود آورده‌اند.

حشمتی گفت: به نظر من پیگیری خبرگزاری‌ها و برگزاری میزگردهای این‌چنینی مثبت‌ترین قدمی باشد که در این رابطه برداشته می‌شود.

وی ادامه داد: یکی دیگر از مشکلاتی که وجود دارد نبود نظارت بر روی عملکرد گروه‌های مردم‌نهاد است به‌عنوان‌مثال ما چهار سال است که تحت عنوان NGO در مناطق حاشیه شهر فعالیت می‌کنیم اما هیچ نظارتی روی ما وجود ندارد.

حشمتی گفت: متأسفانه یک استاندارد مشخصی برای رفتار ما در مناطق حاشیه شهرها وجود ندارد که طبق دستورالعمل خاصی وارد این مناطق شویم.

وی گفت: ما نمی‌دانیم مطالبات خود را باید از چه کسی مطالبه کنیم و معمولاً با ناامیدی مواجه شدیم به همین دلیل تصمیم گرفتیم به‌عنوان پایلوت در برخی موارد عمل کنیم و در نخستین قدم مدرسه‌ها را موردبررسی قراردادیم.

حشمتی اظهار کرد: در این بررسی‌ها مشخص شد مدارس موجود در این مناطق از کیفیت آموزشی خوبی برخوردار نیستند و حداقل امکانات در مدارس معمولی شهر در این مدارس نیست.

وی گفت: معضل دیگر این است که به‌راحتی پول‌های زیادی وارد محلات می‌شود اما به اسم‌های دیگر خرج می‌شود.

حشمتی گفت: متأسفانه شاهدیم در مواقع ضروری شماره 123 بهزیستی برای برقراری ارتباط و درخواست کمک برای حل برخی مشکلات به وجود آمده قطع است که باید به این وضعیت رسیدگی شود.

عقب نشینی استانداری از آسیب های اجتماعی

مدیرکل اجتماعی استانداری گلستان یکی از مهمانان این جلسه بود که به جای وی ساره عبدالهی‌فر کارشناس این دفتر حضور یافت. وی بدون اشاره به آمارهای جدید در رابطه با جمعیت حاشیه نشین‌ها و مناطق حاشیه نشین استان، با بیان این‌که استانداری تنها یک دستگاه نظارتی است، به نوعی در حوزه آسیب های اجتماعی و حاشیه نشینی عقب نشینی کرد.

وی با بیان این که این دستگاه متولی اجرای برنامه‌ها در حوزه حاشیه‌نشینی نیست و فقط وظیفه نظارت دارد، افزود: به علت وجود برخی مغایرت‌های آماری هنوز نتوانسته‌ایم در بخش جمع‌بندی آمار این مناطق به اجماع کاملی برسیم و از تمامی فرمانداری‌ها درخواست شده تا اطلاعات جدیدی را در خصوص مناطق و جمعیت حاشیه‌شین استان برای این مدیریت ارسال کنند.  

این کارشناس بدون آن‌که حامل پیامی از سوی مدیرکل دفتر امور اجتماعی استانداری به علت حضور نیافتن در این جلسه باشد، با انتقاد از این‌که چرا روستاها را جزو مناطق حاشیه‌نشین استان محسوب می‌کنید، بیان کرد: نومل، گلند تاریکی و فخرآباد از مناطق روستایی استان است و ساکنان آن جزو حاشیه‌نشین‌ها محسوب نمی‌شوند.

موانع قانونی، اجرای برخورد عملیاتی را گرفته است

در ادامه این میزگزد حبیب بزی نماینده نیروی انتظامی با اشاره به این‌که برخی موانع قانونی دست پلیس رابرای انجام عملیات و دستگیری عاملان پخش مواد مخدر و برخی نابهنجاری‌ها بسته است، گفت: این مسائل موجب شده تا این نیرو در برخورد با مشکلات اجتماعی این مناطق با مشکلات عدیده‌ای روبرو شود.

وی افزود: هنوز در رابطه با مفهوم حاشیه‌نشینی و عوامل ساماندهی در این مناطق بابسیاری از نهادها به اجماع نرسیده‌ایم و از منظر نیروی انتظامی، این مناطق جزو مناطق جرم‌خیر محسوب می‌شوند.

بزی ادامه داد: نیروی انتظامی  با تمام قوا آمادگی کامل خود را برای برخورد با معضلات اجتماعی در این مناطق بکار گرفته است، اما این موضوع مستلزم همکاری وهمراهی همه دستگاه‌های متولی درامر ساماندهی حاشیه‌نشینان است.

دستگاه‌های امضاء کننده تفاهم نامه همیشه پای کار نیستند

خانم محمدی کارشناس اجتماعی بهزیستی نیز بابیان این‌که بهزیستی تا کنون 6 پایگاه خدمات اجتاعمی درمناطق حاشیه‌نشین ایجاد کرده است، عنوان کرد که حدود یک دهه است که بهزیستی به ساکنان این مناطق خدمات می‌دهد، اما همچنان مورد انتقاد است.

محمدی افزود: اورژانس اجتماعی، مشاوره، خدمات مهارتی به زنان بی‌سرپرست، حمایت از کودکان زیر 6 سال، ساملندان و معلولان در این پایگاه‌ها از نمونه این خدمات است.

وی بدون اشاره به آماری در رابطه با کودکان خیابانی کار حاشیه‌نشین، زنان سرپرست خانوار و دیگر معضلات اجتماعی در این مناطق، گفت: تفاهم‌نامه‌های زیادی با دستگاه‌های متولی آسیب‌های اجتماعی در رابطه با مناطق حاشیه‌نشین به امضا رسیده است، که به محض وقوع ممعضل و یا مشکلی موظف به حضور و پیگری هستند.  

محمدی اضافه کرد: به رغم امضای تفاهم نامه‌ها، در برخی مواقع شاهد کم‌کاری برخی دستگاه‌های متولی در این مناطق هستیم.

خبرگزاری مهر یکی از رسانه هایی بود که طی سال گذشته به صورت میدانی به بررسی مشکلا حاشیه نشینی استان پرداخته است. در ادامه این نشست، محمد چراغعلی، سرپرست خبرگزاری مهر در استان گلستان به تشریح مشاهدات خود پرداخت و اظهار کرد: بازدیدهای مختلفی را از مناطق مختلف و سکونت‌گاه‌های غیرمجاز مختلف داشتیم اما نکته‌ قابل این است که هنوز برخی از مسئولان ما قبول نکرده‌اند در شهر و استان ما سکونتگاه غیر رسمی یا حاشیه نشینی وجود دارد.

چراغعلی گفت: در سکونتگاه‌های غیررسمی گرگان خانه‌هایی وجود دارد که بدون استاندارد لازم ساخته شده و از مصالح نادرست مانند پلاستیک برای سقف و... در ساخت آن‌ها استفاده‌شده و امکانات اولیه برق و گاز ندارند.

حاشیه نشینی مولد آسیب های اجتماعی است

وی گفت: افرادی که در این سکونتگاه‌های غیر رسمی زندگی می‌کنند دچار آسیب‌های فراوانی هستند به طوری که اعتیاد کوچکترین مشکل آن ها به شمار می آید.

سرپرست خبرگزاری مهر در استان گلستان اظهار کرد: بیشتر افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند به مشاغل کاذب و آسیب‌پذیر مشغول هستند به گونه ای برخی از این مشاغل به سایر افراد جامعه هم آسیب می‌رساند. افرادی که در این سکونتگاه‌های غیر رسمی زندگی می‌کنند دچار آسیب‌های فراوانی هستند به طوری که اعتیاد کوچکترین مشکل آن ها به شمار می آید

چراغعلی گفت: متأسفانه هرروز از یک‌سو شاهد افزایش خودروهای با برند خارجی در سطح شهر و از سوی دیگر شاهد افزایش مردمانی هستیم که در سطل زباله به دنبال غذا می‌کردند هستیم و به نظر من این مدل تضاد طبقاتی هم یک نوع از آسیب به شمار می‌روند.

وی اظهار کرد: وقتی به مسئولین مراجعه می‌کنیم و این‌چنین مشکلات را مطرح می‌کنیم به ما گفته می‌شود فلان پایگاه را در آن مکان مستقر کرده‌ایم اما آیا خدماتی که از سوی این پایگاه‌ها ارائه می‌شود کافی است؟

چراغعلی گفت: برخی از مسئولان شهرداری معتقدند باید سرمایه‌گذار پیدا شود و این مناطق را خریداری کند، بکوبد و شهرکی تازه تأسیس را به وجود آورد اما باید فکر کرد با تشکیل مجموعه شهرک مدرن آیا زندگی افراد ساکن آن منطقه بهبود پیدا می‌کند و یا نه، آن افراد بازهم به منطقه‌ای دیگر رفته و حاشیه‌نشینی دیگری را به وجود می‌آورند.

ابراهیم شهبازی مسئول مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) شعبه گلستان نیز در این نشست گفت: طبق آمارهای بین المللی 20 میلیون حاشیه نشین در کشور داریم. بر اساس آماری که دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری در سال 94 اعلام کردند، در استان گلستان پنج درصد بیشتر میانگین کشور حاشیه نشین داریم.

وی با بیان اینکه ما فقط توصیف حاشیه نشینی داریم، گفت: ما باید به تبیین و ارائه راهکار و اقدام عملی برسیم که آن هم باید حاکمیتی باشد. کدام نهاد یا سازمان ها طرح پژوهشی انجام دادند که به لحاظ کالبدی و فرهنگی و اجتماعی ببینند ما چقدر حاشیه نشین داریم؟

نوروز نیمروزی عضو هیات علمی دانشگاه گلستان هم در این نشست به عنوان کارشناس اجتماعی به بیان دیدگاه های خود پرداخه. وی اظهار کرد: این نگاه که بگوییم مهاجرین برای زرق و برق زندگی شهری به این مناطق می آیند، صحیح نیست. این افراد در معیشت خود در روستا و شهری که زندگی می‌کردند به بن بست رسیده و به شهرها آمدند. بعد از آنکه نتوانستند در جایگاه های متوسط ‌شهر جای بگیرند، در حاشیه شهر اسکان یافتند.

با تخریب نمی توان حاشیه نشینی را ریشه کن کرد

وی با بیان اینکه آسیب های اجتماعی معلول یک شرایط اقتصادی و جمعیتی است، تصریح کرد: ما پیامدهای ناشی از حاشیه نشینی را می‌بینیم و خود حاشیه نشینی را زیر سوال می‌بریم.

عضو هیات علمی دانشگاه گلستان با بیان اینکه تجربه نشان داده که با تخریب نمی‌توان حاشیه نشینی را ریشه کن کرد، اظهار کرد: برای این پدیده که شکل گرفته نیاز به توانمند سازی است تا پیامدهای آسیب زای آن تا حدودی کاهش داد.

نیمروزی پیشنهاد کرد، ستاد توانمند سازی مناطق حاشیه نشین ایجاد شود تا از طریق توانمند سازی، پیامد های آسیب زا این مناطق را کاهش داد. 

وی با تاکید بر اینکه نباید نگاه تاریک و سیاه به حاشیه نشینی داشت، گفت: اگر این نگاه را داشته باشیم هر کاری انجام دهیم نا امید هستیم. باید رویکرد سازمان ها و نهاد ها دولتی و مردمی این باشد که نگاه سرشار از آسیب را کنار بگذاریم. وضعیت حاشیه نشینی در کشور ما از متوسط خیلی از کشورها بهتر است.

در حالی که مدیران متولی دستگاه‌های اجرایی در حوزه آسیب‌ها به این میزگرد دعوت شده بودند، هیچ یک از آنان در این میزگرد حضور نیافتند و فقط تعدادی از مدیران کارشناسان خود رابه عنوان سفیر به این جلسه فرستادند.

غایبان اصلی این نشست شهردار گرگان، رئیس شورای شهر گرگان، مدیرکل راه و شهرسازی استان گلستان، فرماندار گرگان، معاون عمرانی استاندار گلستان بودند.

همچنین مدیرکل اجتماعی استانداری گلستان، مدیرکل بهزیستی گلستان و مدیرکل تبلیغات اسلامی گلستان هم کارشناسان خود را به عنوان نماینده به نشست معرفی کردند که متاسفانه پاسخگوی سوالات مطرح شده به طور کامل نبودند.

کارشناسان مورد نظر نیز اطلاعات دقیقی در رابطه با وضعیت فعلی حاشیه‌نشینی و تعداد حاشیه نشینان در استان نداشتند و بیشتر از آنکه بتوانند راهکار مناسبی ارائه دهند، به شرح خدمات انجام شده بسنده کردند که به اعتقاد صاحب نظران تکرار مکرراتی بیش نبود.