خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: پیش‌تر در بهمن‌ماه سال ۹۵ گفتگوی مشروحی با رضا هاشمی‌نژاد مدیر مجموعه انتشارات افق داشتیم که در آن، درباره تاریخ تاسیس این‌نشر و شروع فعالیتش را تا سال‌های اخیر بررسی کردیم. (اینجا) در آن‌گفتگو هم درباره کپی‌رایت و مسائلی مانند تصویرگری کتاب‌های کودک گفتگو کردیم اما این‌بار در روزگار کرونا، درباره رعایت حق کپی‌رایت به‌طور جزئی‌تر گفتگو کردیم. به‌علاوه مساله کرونا هم در این‌زمینه مورد بررسی قرار گرفت.
هاشمی‌نژاد در این‌باره گفت: کپی‌رایت توافقی بین‌المللی برای حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان است. بسیاری از کتاب‌های ترجمه نشر افق مثل آثار پل استر، نوام چامسکی، یوتا ریشتر، یودیت هرمان، پتر اشتام، برایان سلزنیک، کورنلیا فونکه، جان فلنگن و ... با خرید رسمی امتیاز انتشار یا کپی‌رایت در ایران منتشر شده‌اند. هم‌چنین به‌طور متقابل، کتاب‌هایی از نویسندگان ایرانی نشر افق هم، توسط ناشرانی از کشورهای اسپانیا، فنلاند، کره‌جنوبی، ترکیه، هند، روسیه، سوئد، ایتالیا، لبنان و... منتشر شده‌اند.
وی درباره چرایی به‌کارگیری و رعایت کپی‌رایت برای چاپ کتاب‌های ترجمه نشر افق گفت: سال ۱۳۷۰، نمایشگاه کتاب کودک و نوجوان بولونیای ایتالیا اولین‌سفر خارجی من و اولین‌حضور و بازدیدم از یک‌نمایشگاه بین‌المللی خارج از کشور بود. زبان انگلیسی‌ام بسیار دست‌وپا شکسته بود ولی هرطورشده اصطلاحا، گلیمم را از آب بیرون می‌آوردم. در اولین‌تماس‌ها و بازدید از غرفه‌ها، با این‌سؤال از طرف غرفه‌دارها مواجه می‌شدم که شغل من چیست و دنبال چه هستم. آن‌زمان، ناشران خارجی خیلی کم از اوضاع کپی‌رایت در ایران مطلع بودند و برای همین معمولاً استقبال می‌کردند. اما تک و توکی هم بودند که از اوضاع عدم‌رعایت کپی‌رایت بین‌المللی در ایران مطلع بودند و برخورد مناسبی نداشتند.
این‌مدیر نشر در ادامه گفت: آن‌موقع هیچ‌صحبتی از تحریم و این‌چیزها نبود. متوجه شدم چند نفری از اهل قلم که برای ترجمه بین کتاب‌ها می‌گشتند، خودشان را نویسنده یا محقق یا معلم یا خبرنگار معرفی می‌کردند و ناشران خارجی هم از آنها استقبال می‌کردند و کاتالوگ و نمونه کتاب به آنها می‌دادند یا پست می‌کردند. البته آن‌مترجمان واقعاً علاوه بر کار اصلی‌شان، نویسنده یا محقق یا .... هم بودند و دروغ نمی‌گفتند، ولی قصد اصلی‌شان را که ترجمه و انتشار کتاب بدون مجوز ناشر اصلی بود، پنهان می‌کردند. من هم در یک‌مورد با یک‌ناشر آمریکایی متشخص و فرهنگی به نام کریتیو آشنا شدم که الان بعد از نزدیک ۳۰ سال دوستی‌مان ادامه دارد. وقتی برخورد فوق‌العاده دوستانه او را دیدم، از صمیم قلب احساس کردم نمی‌توانم کتابی از او را بدون موافقتش منتشر کنم. مدتی بعد، یکی از کتاب‌های نشر کریتیو را با قرارداد کپی‌رایت منتشر کردم. البته، این‌ناشر هم بسیار سخاوتمند بود و سخت نگرفت. حتی حاضر بود شفاهی اجازه چاپ را بدهد ولی من قبول نکردم و گفتم مبلغ‌اش هرچند ناچیز پرداخت خواهم کرد. خلاصه این‌که داستان خرید کپی‌رایت‌های کتاب‌های افق از اینجا شروع شد.
هاشمی‌نژاد در ادامه درباره چالش‌هایی که پس از تصمیم رعایت کپی‌رایت پیش‌رویش به‌وجود آمدند، گفت: در شروع نه اینترنتی بود؛ نه حتی فکس و تلفن همراه. برای‌همین نامه‌نگاری خیلی زمان‌بر و سخت بود. اما خیلی‌زود ابزار مدرن وارد کار شدند. مشکل دیگر تسلط به زبان انگلیسی بود که متاسفانه شاید ۹۵ درصد (حتی ۹۸ درصد) از ناشران و کارکنان نشر زبان بلد نبودند و اصلاً خبری از کارشناس خرید کپی‌رایت و این‌حرف‌ها هم نبود. در نتیجه ناچار شدم کلاس زبان فشرده بروم و برای مدتی از کمک آقای محمد قصاع مترجم آثار علمی و تخیلی نشر افق استفاده کنم. مترجم نامی مرحوم حسین ابراهیمی (الوند) هم خیلی همراهی می‌کرد. برای انتقال پول هم مجبور بودم خودم پول نقد ببرم و در نمایشگاه‌ها، به‌طور حضوری تحویل بدهم؛ و کلی داستان‌های دیگر. اما بعدها به‌خاطر تصویری که از ایران در ذهن ناشران خارجی بود، کار خیلی سخت‌تر شد؛ تحریم‌ها و خیلی چیزهای دیگر.
مدیر نشر افق درباره این‌که چرا همه عناوین نشر افق کپی‌رایت ندارند، گفت: علت چنین‌وضعیتی، این است که در موارد بسیاری و به‌دلایل متعدد و متنوع و کاملا متفاوتی، ناشران خارجی حاضر به قرارداد بستن با ناشر ایرانی یا قبول قیمتی متناسب با اقتصاد نشر ایران نمی‌شدند. حتی از زمانی که صدای تحریم‌ها آمد، پاسخ ما را هم نمی‌دادند. ایران عضو کنوانسیون برن نیست و ما هم خودمان را ملزم به خرید کپی‌رایت همه کتاب‌ها نمی‌دانستیم. از طرف دیگر، آشنا کردن هر ناشر با شرایط ایران و خلاصه، نرم کردن‌شان انرژی و زمان زیادی می‌برد. تازه پس از کلی‌زحمت که مدیر منطقه‌ای کپی‌رایت یک‌نشر را به روش مستدل و در عین‌حال بدون کوبیدن سایر ناشران و وجهه کشور توجیه می‌کردیم، او به‌جای دیگری منتقل می‌شد و روز از نو و روزی از نو. به‌همین‌دلیل، بیشتر سراغ ناشرانی رفتیم که کتاب‌های زیادی از آنها منتشر می‌کنیم و از خیر مابقی گذشتیم. البته، در مواردی که به ما خیلی دوستانه می‌گفتند به‌دلیل ترس از عواقب تحریم، امکان قرارداد ندارند، به آنها اعلام کردیم پس ما کتاب را منتشر می‌کنیم ولی هر وقت سد تحریم شکسته شد، طی توافقی مبلغی برای جبران خواهیم پرداخت.
وی در ادامه گفت: کتاب‌هایی که با کپی‌رایت منتشر می‌شوند در فرایند ترجمه، صفحه‌آرایی و جلب نظر مخاطب؛ با کتاب‌هایی که کپی‌رایت ندارند، متفاوت‌اند. اول این‌که، مترجم امکان ارتباط با نویسنده و مشاوره با او را دارد. دوم این‌که، ارتباط با نویسنده به‌جز بالابردن کیفیت ترجمه، نوعی لذت ارتباط انسانی و حتی ورود به روابط بین‌الملل نشر را به ارمغان می‌آورد. از طرف دیگر، در مواردی ناشر ایرانی، پیش از انتشار کتاب در کشور مبدا، خبردار می‌شود و فرصت دارد تا سر حوصله، اثر را ترجمه و تقریبا هم‌زمان با انتشار به‌زبان اصلی منتشر کند. برای سال‌ها مخاطبان کتابخوان از کپی‌رایت چیزی نمی‌دانستند، اما امروز، مردم اطلاعات بیشتری دارند و تمایل به خرید آثار با کپی‌رایت در حد کمی روی فروش کتاب تاثیرگذار است.
هاشمی‌نژاد درباره تاثیر مسائل اقتصادی و اجتماعی بر حوزه فرهنگی و خرید کپی رایت گفت: شرایط فعلی اقتصادی کار را بسیار سخت کرده است. متاسفانه وجهه عمومی ایران بر اثر تبلیغات منفی تضعیف شده است. تحریم‌ها حتی باعث شده ناشران خارجی‌ای که متعلق به کمپانی‌های بزرگ‌اند، از مکاتبه هم بیم داشته باشند. از طرفی اقدام بسیار محدود و نمادین بعضی ناشرها برای خرید رایت تک‌کتاب‌هایی حتی با قیمت خیلی بالا و غیراقتصادی طرف خارجی را با یک تناقض در فهم شرایط ایران مواجه کرده است. به‌این‌ترتیب، متاسفانه ناشرانی به میدان آمده‌اند که عملکردشان فقط با نگاه تجارت رقابتی است و به‌مثابه بولدوزری هستند که می‌خواهند کل زمین را برای بازی خودشان صاف کنند و دنبال تفاهم با همکارانشان که نیستند هیچ؛ برای تخریب وجهه ناشران ایرانی هم اقدام می‌کنند.
وی در پایان گفت: این‌روزها انتقال ارز خیلی سخت شده است. بانک مرکزی سرفصلی برای امکان خرید ارز قانونی (حتی به نرخ آزاد) ندارد و به‌ناچار باید ارز را آزاد خرید که نوعی قاچاق محسوب می‌شود. از طرفی سازمان مالیاتی در محاسبات مالیاتی هم، چنین‌هزینه‌هایی را حتی با وجود قرارداد قبول نمی‌کند. خلاصه کار خیلی سخت شده است. اما کرونا تاثیر نابودکننده‌ای بر کپی‌رایت ندارد. چون بیشتر مراحل و مذاکره‌ها دورکاری است. مشکل بزرگ، تعطیلی نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب و عدم‌امکان گفتگوی حضوری است که خب، بسیاری از سوء‌تفاهم‌ها را به وجود خواهد آورد.
نظر شما