رهاورد ما برای سلامت؛ دستاوردهای فناورانه ملی یا پارچه پیژامه!

به گزارش خبرگزاری مهر، دکتر علی بیت اللهی، مشاور ارشد حوزه استاندارد ستاد فناوری نانو یادداشتی در راستای اهمیت استفاده از ماسک‌های n۹۵ نوشت.

یادداشت دکتر بیت اللهی به شرح زیر است؛

امروز دنیا شاهد دستاوردهای خیره کننده گوناگون کشور ما در عرصه فناوری‌های پیشرفته است. از جمله این حوزه‌ها فناوری نانو ایران است که هم در حوزه تولید علم (رتبه چهارم در تولید مقالات علمی با بیش از ۱۱۰۰۰ مقاله علمی در سال ۲۰۱۹ با فعالیت حدود ۱۰۰ دانشگاه که مجموعاً حدود ۸۰۰۰۰ مقاله ISI تاکنون منتشر کرده‌اند) و در عرصه صنعتی و تولید محصولات (با عرضه نزدیک به ۷۰۰ محصول صنعتی دارای تاییدیه توسط حدود ۳۰۰ شرکت دانش بنیان و صنعتی در صنایع مختلف شامل حوزه بهداشت و دارو) و همچنین رسوخ فناوری نانو در بیش از ۱۵ صنعت مختلف شامل خودرو، شیمیایی، ساختمان، داروسازی، انرژی، بهداشتی و.... دستاوردها و جایگاه منحصر بفردی را در دنیا به دست آورده است. همچنین ۲۰۷ نوع تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی اکنون در کشور ما توسط شرکتهای ایرانی تولید می‌شود که پشتوانه کلیدی برای صنعت نانو کشور است.

علاوه بر این انتشار بیش از ۱۰۹ استاندارد داخلی و راهبری ۷ استاندارد بین المللی در کمیته استاندارد ISO برای حمایت از صادرات شرکتهای ایرانی به بازار جهانی نقش مهمی دارد و سهم حدود ۱۰ درصدی ایران در تدوین استانداردهای بین المللی در کنار کشورهای آمریکا، چین، ژاپن و کره جنوبی در تاریخ تدوین استانداردهای بین المللی در ایران بی نظیر بوده است و نشان از این دارد که ایران اکنون صاحب صنعت و فناوری پیشرو نانو می‌باشد. اینها نتیجه یک برنامه جامع، چابک، و جهادی در ستاد فناوری نانو در یک مدت نسبتاً کوتاه بوده است که امروز ایران در تصمیم گیری های بین المللی علی رقم تحریم‌ها و فشارها حضور داشته و دعوت می‌شود.

تاسیس بیش از ۱۰ پایگاه صادراتی در کشورهای خارجی و صادرات محصولات نانو به بیش از ۴۵ کشور نتیجه چنین برنامه ریزی و اجرای پیگیرانه و جدی آن بوده است.

این برنامه با آموزش و جهت دهی به دانش آموزان در بیش از ۹۰ پژوهشسرای مجهز به تجهیزات ساخت ایران توانمندسازی نسل آینده و ایجاد باور به خوداتکایی در آنها را نیز هدف گرفته است.

این رویکردها و دستاوردهای آن پیام جدیدی را برای آینده کشور مخابره می‌کند. اما سوال این است که آیا این پیام توسط کسانی که اهرم تصمیمات و منابع را در دست دارند دریافت شده است؟ وقتی این پیشرفت‌ها و دستاوردهای مبتنی بر برنامه و هدفمند در حوزه نانو با برخی رویکردها در سازمانهای گره خورده با بروکراسی کشور مقایسه شود، تفاوت‌ها بیشتر آشکار می‌شود. وقتی می‌بینیم بعضاً جلسات و وقت مدیران ارشد کشور به کمبود کالاهایی مثل گوشت یا مرغ یا تخم مرغ صرف می‌شود متاسفانه این تصور حاصل می‌شود که بخش مهمی از بدنه مدیریتی کشور جز به روزمرگی و راه حل های کوتاه مدت اشتغال دیگری ندارند.

وقتی توجه کنیم که امروزه داروی ضد سرطان نانویی کشور که توسعه آن کمتر از یک دهه قبل آغاز شده به خارج از کشور صادر می‌شود و این دستاورد را با وضعیت اسفبار صنعت خودرو کشور با شش دهه سابقه مقایسه کنیم، تفاوت رویکردها و برنامه‌ها بهتر مشخص می‌شود.

به واقع آنچه از مدیران کشور انتظار می‌رود این است که به جای دعواهای جناحی و بازی اتهام زنی به یکدیگر، دستاوردهای مثبت موجود و مسیرها و رویکردهای رسیدن به آن را مورد توجه و بررسی و ارزیابی قرار دهند تا شاید با برنامه ریزی و اقدام به جا و اتخاذ رویکردهای جدید در این جهت بتوان کشور را از معضلات موجود رهایی بخشید. اگر این کشتی به گل نشسته بوروکراسی زده مدیریتی کشور با همین جهت گیری های فعلی آن توان حرکت داشت لازم نبود اکنون مدیران رتبه بالای کشور یا نمایندگان مجلس ما جلسات خود را به حل معضلات موردی مثل کمبود مرغ و تخم مرغ اختصاص دهند.

ستاد نانو با ایجاد یک اتاق فکر تخصصی غیرجناحی و غیروابسته، و با اعمال سیاستهای راهبردی تشویقی و صرف منابعی دهها برابر کمتر از کشورهای رقیب، کمک کرده است تا ظرفیت‌ها و توانمندیهای بی انتهای دانشمندان و متخصصین این کشور نگاه دنیا را به خود خیره نماید. امیدوارم ما تحقق این آرزوها و پیشرفت‌ها را در سطح کلان و در کل کشور و در تمام بخشها ببینیم که البته لازمه آن از دست ندادن فرصتهای پیش رو است.

اکنون به موضوع اصلی که عنوان این مقاله به آن اشاره دارد می‌پردازم.

اینجانب علی بیت الهی استاد دانشگاه علم و صنعت ایران و مشاور ارشد ستاد فناوری نانو در حوزه استانداردسازی بین المللی افتخار داشته‌ام بعنوان یک عضو کوچک خود را وقف توسعه این فناوری پیشرفته در راستای پیشرفت ایران عزیز کنم و قصد دارم نکاتی را در خصوص موضوع مقابله با ویروس کووید ۱۹ و به ویژه نقش ماسکهای مبتنی بر نانوفناوری بیان کنم و در پایان این یادداشت پیشنهاداتی برای وزارت محترم بهداشت و معاونین و مشاوران محترم که شبانه روز درتلاش برای خدمت رسانی به مردم عزیز ایران هستند ارایه می‌کنم.

لازم می دانم قویاً تاکید کنم که به هیچ وجه در این مقاله قصد کوچک وانمود کردن زحمات این عزیزان وجود ندارد بلکه پیشنهاد اصلاح برخی رویکردها و مسیرها، به ویژه برای حفاظت بیشتر از پرسنل از جان گذشته بخش سلامت در کشور مطرح است. با شروع شیوع ویروس کووید ۱۹، ستاد فناوری نانو با یک تصمیم سریع و اقدامات شبانه روزی و جهادی همه دست اندرکاران مبازره با این بیماری را با توانمندی مبتنی بر فناوری نانو در دستور کار قرار داد.

در نتیجه این تلاش‌ها تولید انواع محصولات شامل محصولات ضدعفونی کننده با ماندگاری بالا بر روی سطوح و افزایش تولید ماسک‌های مبتنی بر نانو بوده است.

این ماسک‌ها ابزاری مناسب برای کند کردن روند گسترش بیماری بوده و سازمان بهداشت جهانی نیز بر استفاده از ماسکهای با کیفیت مناسب تاکید کرده است.

از ده سال پیش پیرو حمایت ستاد نانو از دانشمندان و شرکتهای دانش بنیان این حوزه، با دستیابی به فناوری پیشرفته الکترواسپینینگ، توسعه و تولید نسل جدیدی از ماسکهای مبتنی بر فناوری نانو در کشور ممکن شد در حالی که غیر از ایران تنها کشورهای صنعتی مثل کره جنوبی و آمریکا دارنده این فناوری هستند.

در این روش الیاف با ضخامت نانومتری بر روی یک زیرپایه نشانده شده و توری با حفره‌های با قطر ۱۰ تا ۲۰ نانومتر در سطح ایجاد شده و ویروس‌ها، میکروب‌ها و ذرات ریزی که ویروس‌ها ممکن است روی آنها سوار شده باشند در این توری به دام می‌افتند و این در حالی است که تنفس از داخل این ماسک‌ها به راحتی و بدون مشکل انجام می‌گیرد. بازده این ماسک‌ها از ۹۵ تا ۹۹ درصد بنا بر تکنیک ساخت متفاوت است.

ستاد نانو پس از چهار سال تلاش در کمیته ۲۲۹ سازمان استاندارد جهانی ایزو، استانداردی (ISO/TS۲۱۲۳۷:۲۰۲۰) را مربوط به این نوع فیلترها هم با کاربرد در حوزه سلامت و هم در حوزه خودرو در سطح بین المللی به انتشار رسانید که خود افتخاری برای کشور محسوب می‌شود تا این محصول و تکنولوژی توسعه یافته توسط دانشمندان کشور بتواند راه خود را به بازارهای جهانی نیز باز کند.

ظرف چند سال گذشته ده دستگاه از تجهیزات تولید مدیای این ماسک نانویی به کشور چین صادر شده و همچنین کره جنوبی نیز از دیگر خریداران این تجهیز ساخت ایران بوده است و کشورهای دیگر نیز تقاضای خرید دارند.

اما قبل از شیوع کووید تولید ماسک نانویی در کشور زیر ۲۰۰۰۰ عدد در روز بود، در حالی که امروز با حمایت ستاد نانو و سرمایه گذاری قابل توجه نهادهای دیگر ظرفیت تولید روزانه تا بیشتر از ۵۰۰ هزار ماسک نانویی حاصل شده که با هدف حمایت از جان برکفان حوزه سلامت و مردم صورت گرفته است.

اما جای بسی تاسف است که به علت برخورد غیرکارشناسی و غیر علمی در وزارت بهداشت به جای اجباری کردن استفاده از ماسکهای n۹۵ و n۹۹ که می‌تواند نجات بخش کادر خدمت گذار درمانی باشد و توان تولید ۵۰۰ هزار در روز این ماسک‌ها نیز مشکل تامین را حل کرده است، مواجه با حقایق تلخی می‌شویم.

برادر عزیز و خدمت گذار ما جناب دکتر حریرچی بعنوان سخنگوی معتبرترین نهاد موجود برای تامین سلامت مردم، در رسانه ملی (مورخ ۲۱ تیر ۱۳۹۹) به مردم توصیه کرد که پارچه‌ای از جنس پیژامه استفاده کرده و در آن دستمال کاغذی سه لایه قرار دهید و این راه حل برای محافظت شما کفایت می‌کند. برای ارزیابی این گفته دو تصویر میکروسکوپی در زیر آورده شده است.

مقایسه تصاویر میکروسکوپ الکترونی از سطح مقطع دستمال کاغذی (سمت چپ) و ماسک نانویی (سمت راست). چنانچه در تصاویر مشخص است که قطر حفرات در دستمال کاغذی حدود ۵۰ میکرومتر است در حالی که در ماسک نانویی قطر حفرات کمتر از ۱۰۰ نانو متر است.

در شکل سمت راست، تصویر میکروسکوپ الکترونی از مقطع دستمال کاغذی و در تصویر سمت چپ از مقطع ماسکی که از نشاندن نانوالیاف روی یک مدیا ساخته شده نمایش داده شده است و از خوانندگان محترمی که ممکن است هیچ تخصصی در این زمینه نداشته باشند می‌خواهم که خود قضاوت نمایند که پارچه معمولی یا یک دستمال کاغذی با حفرات ۵۰ میکرومتری چگونه می‌تواند مانع ورود ویروس با اندازه حدوداً ۱۲۰ نانویی شود. بعد از این صحبت، بارها در برنامه‌های مختلف خانمی از طرف وزات بهداشت، در حالی که پرچم وزارت بهداشت در پشت ایشان نصب شده بود به مردم آموزش می‌داد که چگونه پارچه معمولی را به ماسک تبدیل کند.

اگر این رویکرد در ابتدای شیوع ویروس به دلیل نبود ماسک توجیه داشته است (هر چند که یک راندمان ۴۰ درصدی هرگز قابل مقایسه با ۹۵ تا ۹۹ درصدی نیست و هرگز با هیچ توجیهی نمی‌توان سلامت مردم را به راه حل‌های نامطمئن سپرد)، اما بعدتر که تولید ماسک به لطف خداوند به اندازه کافی در کشور انجام می‌شود چه توجیهی برای ادامه روند قبلی وجود داشته است؟ چرا ماسکهای تست نشده و بی کیفیت داخلی و خارجی بازار را اشباع کرده است اما ماسکهای n۹۵ و n۹۹ تولید شرکتهای دانش بنیان داخلی به دلیل عدم توجه و تبلیغ منفی انجام شده خواستار ندارد.

آیا نتیجه این رویکرد لطمه همزمان به سلامت مردم و همچنین آینده بخش دانش بنیان کشور نیست؟ این در حالی است که این شرکتها از صادرات کالای خود به دلیل نیاز داخل منع می‌شوند و البته هر فناور ایرانی آرزوی آن را دارد که ابتدا مردم میهن خودش از مزایای محصول او بهره ببرند. اما واقعیت تلخ‌تر این است که طبق مشاهده شخصی اینجانب حتی در مجهز ترین بیمارستان‌های پایتخت پرستاران و کادر پزشکی از ماسکهای بی کیفیت استفاده می‌کنند و شنیده می‌شود که به توصیه وزارت بهداشت نیاز به استفاده از ماسکهای n۹۵ و n۹۹ حتی در محیط بیمارستانی نیز وجود ندارد و استفاده از هر نوع ماسک در دسترس تایید می‌گردد.

مسئولان ستاد فناوری نانو بنا به احساس مسئولیت و برای جلوگیری از تداوم این رویه اشتباه به وزارت بهداشت مراجعه کردند که متاسفانه بی نتیجه بود. من بعنوان مرجعی بر ادعای خود خوانندگان محترم را به مقالات متعدد علمی در مراجع معتبر بین المللی (از جمله در منبع شماره [۱]) ارجاع می‌دهم تا احتمال هر گونه سوگیری شخصی را رد نموده و بر مبنای مطالعات معتبر علمی قضاوت شود. من به خود اجازه نمی‌دهم در حوزه تخصصی برادر زحمتکش و صدیق خود جناب دکتر حریرچی اظهار نظر نمایم و به همین ترتیب استدعا و انتظار داشتم ایشان و البته در واقع وزارت بهداشت قبل از اظهار نظر در مورد موضوعی مثل ماسک و انواع آن و کارکردهای آنکه می‌تواند به بهای جان یا درگیر بیماری شدن تعداد زیادی از مردم و پرسنل خدوم درمانی تمام شود، از دانشمندان و متخصصینی که عمری را در این حوزه سپری کرده‌اند نظرخواهی می‌کردند.

من به جمله‌ای از خود جناب دکتر حریرچی استناد می‌کنم که جان مردم را نمی‌توان به شوخی گرفت. ما شاهدیم که چگونه ایشان و جناب وزیر و تمام پرسنل وزارتخانه شبانه روز در مبارزه با این معضل ملی و بین المللی می‌کوشند و به همین جهت است که توصیه به استفاده از پارچه پیژامه و دستمال کاغذی به جای استفاده از فناوری پیشرفته ایرانی که با قیمت نازل در اختیار پرسنل درمانی و حتی مردم قرار گرفته به هیچ‌وجه توجیه نداشته و ندارد. به ویژه پافشاری وزارت بهداشت بر این موضع در شرایط فعلی جای سوال دارد. اگر جان فرزند هریک مسئولان مملکتی در خطر باشد مطمئناً بهترین راه حل و بعنوان مثال بهترین روش محافظت در مقابل سرایت را توصیه و استفاده خواهند کرد، پس چگونه می‌توانیم با توصیه به راهکردهای نامطمئن از نوعی که ذکر شد مردم را بسوی در معرض خطر قرار گرفتن بیش از پیش هدایت کنیم.

در انتها، راه حل پیشنهادی اینجانب اجباری کردن استفاده از ماسکهای n۹۵ و n۹۹ درمانی با برندهایی است که مجوز کیفیت یا همان نشان سیب سلامت را از خود وزارت بهداشت دریافت کرده‌اند. در حالی که FDA برخلاف تمام رویه‌های پیشین خود به دلیل فوریت موجود مجوزهایی در زمان بسیار کوتاه به محصولات جدید داده است چرا نباید چنین رویه‌ای البته با رعایت تمام ملاحظات سلامت مردم، در وزارت بهداشت ما در پیش گرفته شود. آیا نمی‌شود در خصوص همین ماسک که بعنوان ارزان‌ترین، در دسترس ترین و موثرترین روش کند کردن شیوع بیماری کووید ۱۹ مطرح است، جمعی از دانشمندان و صاحبنظران گرد هم آورده شده و در عرض چند ساعت به یک تصمیم درست و منطقی برسند که مبنای اظهار نظرها و توصیه و رویه‌های وزارتخانه قرار گیرد. متاسفانه عدم اتخاذ یک رویکرد صحیح منجر به این شده است که حتی در محیطهای درمانی از ماسکهای غیراستاندارد و بدون کارایی مناسب استفاده گردد و حتی در برخورد با این عزیزان مشاهده می‌شود که آموزش و اطلاع رسانی کافی به کادر درمانی در این خصوص صورت نگرفته است و از وجود ماسکهای با کارایی بالاتر اظهار بی اطلاعی می‌کند.

در هر حال ستاد فناوری نانو نیز با توجه به مسئولیت و ماموریت خود ضروری می بیند این موضوع را با وزارت بهداشت و دیگر نهادهای مسئول در کشور و همچنین افکار عمومی تا حصول نتیجه مطلوب که همان اطمینان حاصل کردن از استفاده به جا و ضروری از فناوری‌های ملی در جهت سلامت مردم و کادر درمانی است پیگیری کند. امیدوارم عزیزان خدمت گذار در وزارت بهداشت این یادداشت را بعنوان توصیه برادرانه به استفاده بیشتر از نگاه کارشناسی و علمی در یک حوزه کلیدی قلمداد نمایند و ضمن تشکر صمیمانه از تمامی زحمات ایشان برای همگی ایشان آرزوی موفقیت دارم.

امید است همگی در مبارزه علیه این بیماری و عوارض و پیامدهای آن موفق شویم.
دکتر علی بیت الهی
مشاور ارشد حوزه استاندارد ستاد فناوری نانو