به گزارش خبرنگار مهر در رشت، این روزها اگـر به مناطق مختلف استان گیلان سری بزنید ملاحظه می کنید برخی کشاورزان اقدام به آتش زدن بقایای گیاهی به ویژه کاه و کلش درون مزارع برنج می کنند، غافل از اینکه در برخی مناطق برنج خیز سه چهارم آلودگی هوا در آخر تابستان ناشی از سوزاندن بقایاست که تاثیرات زیست محیطی و انسانی مخرب بر جای می گذارد.
دراین میان گیلان از مناطقی است که با پدیده آتش زدن بقایای گیاهی درون مزارع مواجه است در حالیکه بقایای گیاهی مزارع کشاورزی به ویژه برنج یکی از مهمترین منابع تأمین علوفه دام و غنی سازی خاک است.
به هرحال علوفه به جای مانده از مزارع برنج پس از برداشت محصول، اصلی ترین منبع غذایی دامهای روستائیان است که به صورت چرای دام، جمع آوری و ذخیره می شود و به منظور بهره برداری در فصل سرد سال از آن استفاده می شود.
همچنین باقیمانده گیاهان در خاک به مرور زمان و با طی شدن فرآیند پوسیدگی به گیاه خاک (هوموس) تبدیل شده و از این راه به غنی شدن خاک کشاورزی کمک می کند.
وجود بقایای گیاهی برداشت شده در خاک موجب حفظ و جذب آب و مواد غذایی در خاک شده و منافذ خاک را افزایش می دهد و تبدیل آنها به مواد آلی در خاک موجب افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی خاک (CEC) می شود و در کنار بهبود خواص فیزیکی خاک مانع از فرسایش خاک شده و به این ترتیب خاک با ارزش زراعی در اراضی کشاورزی حفظ می شود.
بنابراین وجود این بقایای گیاهی در مزارع موجب افزایش تولید محصولات کشاورزی و کاهش هزینه ها و در نهایت بهره وری بیشتر در بخش کشاورزی می شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان در این ارتباط به کشاورزان گیلانی ضمن تاکید بر خودداری از آتش زدن کاه و کلش افزود: در راستای چرخه تولید و حفظ محیط زیست و تامین علوفه یکصد دستگاه بیلر ( بسته بندی کاه و کلش و علوفه ) وارد استان شده است تا کشاورزان بتوانند کاه و کلشهای خود را بسته بندی کنند.
ایرج بنیادی عنوان کرد: خودداری از سوزاندن کاه و کلش ضمن جلوگیری از خسارتهای مالی از نابودی میکروارگانیسمهای مفید خاک نیز جلوگیری می شود.
در شالیزارهای استان گیلان سالیانه 500هزار تن کاه برنج قابل برداشت است
معاون جهاد کشاورزی گیلان اظهار داشت: استفاده از کاه و کلش به عنوان علوفه برای کشاورزان نفع مالی دارد و در سال گذشته هر بسته کاه 12 هزار ریال قیمت داشت.
وی ادامه داد: در شالیزارهای استان گیلان سالیانه 500 هزار تن کاه برنج قابل برداشت است که در صورت بسته بندی بر میزان تولید علوفه مورد نیاز دام استان اضافه خواهد شد.
وجود کاه و کلش در اراضی کشاورزی به نوبه خود مضراتی نیز دارد، از آنجا که یک اکوسیستم زراعی یا کشاورزی یک اکوسیستم مصنوعی و انسان ساخت است در محیط حالت طبیعی نداشته و منجر به جلب آفات می شود بنابراین می توان گفت، بقایای گیاهی حاصل از محصولات کشاورزی پس از عملیات برداشت محصول با توجه به اینکه یک منبع غذایی عمده بوده و محیط مناسبی را برای رشد آفات گیاهی فراهم می کنند، می توانند برای مزارع کشاورزی مضر تلقی شود.
در واقع وجود این چنین منابع غذایی و محیطی بستر مناسب جذب، رشد، تکثیر و ازدیاد آفات و امراض را فراهم می کند که در نتیجه در فصل زراعی بعد منجر به استفاده بیشتر از سموم دفع آفات شده که هزینه سنگینی را به کشاورزان وارد و موجب کاهش محصول و ارزش افزوده در مزارع می شود.
هزینه های زیست محیطی استفاده از سموم نیز بسیار بالاست زیرا سموم کشاورزی به همراه زهاب مزارع در اثر فرآیندهایی چون بارندگی و آبیاری به سمت منابع آب سطحی و زیرزمینی حرکت کرده و موجبات آلودگی این منابع آبی را فراهم می کند.
وجود باقی مانده های گیاهی در سطح گسترده در هنگام تجزیه به وسیله باکتریها موجب مصرف ازت معدنی موجود در خاک می شود بنابراین برای جلوگیری از اثرات سوء مصرف این نوع ازت در کاهش بهره وری در کشتهای بعدی باید از کودهای ازت به نسبت بیشتر استفاده شود.
با توجه به مضرات وجود بقایای گیاهی به صورت گسترده در مزارع انگیزه ها و اهداف مختلفی چون از بین بردن بذر علفهای هرز باقیمانده در مزارع، از بین بردن آفات گیاهی، جلوگیری از ایجاد محیط مناسب تکثیر این آفات و ایجاد سهولت بیشتر در عملیات کاشت و داشت برای از بین بردن این بقایای گیاهی و کاه و کلش برای کشاورزان وجود دارد.
یک کارشناس کشاورزی با اعلام اینکه برای از بین بردن بقایای گیاهی در مزارع می توان از روشهای مختلف جمع آوری استفاده کرد، گفت: در این روشها با استفاده از ماشین آلات و تجهیزات کشاورزی موجود و یا با استفاده از نیروی انسانی به جمع آوری بقایای گیاهی پرداخته و از آنها برای تغذیه دام، استفاده در کارگاه های کوچک تولید قارچ یا تولید گیاه خاک استفاده کرد.
آتش زدن مزارع پس از برداشت محصول روشی ساده و کم هزینه اما پرضرر است
علی رفیعی افزود: روش آتش زدن مزارع پس از برداشت محصول روشی برای از بین بردن بقایای محصول در زمینهاست که این روش به دلیل سادگی و کم هزینه بودن در بسیاری از اوقات توسط کشاورزان ترجیح داده می شود اما این روش در کنار سادگی، سرعت بالا و هزینه پائین مضرات زیادی دارد.
وی با بیان اینکه خاک به عنوان بستر رشد گیاه ترکیبات و فازهای متفاوتی دارد، اظهار داشت: مواد آلی موجود در خاک بخشی از ترکیبات آن را تشکیل می دهند که نقش بسیار مهمی در جذب آب و مواد غذایی دارند و با آتش زدن مزارع این مواد آلی از بین رفته و نابود می شوند که این مسئله به نوبه خود منجر به کاهش حاصلخیزی خاک می شود.
این کارشناس ادامه داد: از بین رفتن بخش زنده خاک یکی دیگر از مضرات به آتش کشیدن مزارع است. موجودات متنوعی چون باکتریها، قارچها، کرمها، کنه ها و... در خاک زیست می کنند که در بارور ساختن هرچه بیشتر خاک مؤثر هستند، نبود این موجودات خاک را تبدیل به بستری ضعیف و غیرفعال می کنند در نتیجه به آتش کشیدن مزارع موجب سوخته شدن مواد آلی و از بین رفتن میکروارگانیسمهای خاک می شود.
خاکستر ناشی از سوختن کاه و کلش کاهش بهره وری زراعی را به همراه دارد
در اثر به آتش کشیده شدن مزارع مقادیر زیادی دود و خاکستر و دیگر گازهای آلاینده نظیر دی اکسید کربن در اتمسفر منتشر می شود. همچنین خاکستر ایجاد شده از سوختن بقایای گیاهی مزارع کشاورزی موجب ایجاد مواد معدنی کنترل نشده در سطح مزرعه و انباشت این مواد در بلند مدت افزایش شوری خاک و در نهایت کاهش بهره وری زراعی را در این مزارع به همراه خواهد داشت.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گیلان نیز با اشاره به اینکه آتش کشیدن کاه و کلش و بقایای بر جای مانده در کشتزارهای برنج یک عمل غیربهداشتی و مغایر با معیارهای زیست محیطی است و موجب آسیب دیدن طبیعت و خاک می شود، عنوان کرد: روند به آتش کشیدن کاه و کلش بر جای مانده در مزارع پس از برداشت برنج موجب آلودگی هوا، آسیب دیدن بستر خاک و برجای ماندن عواقب نامطلوب زیست محیطی می شود در حالیکه می توان با جمع آوری و بسته بندی کاه و کلش ضمن تامین غذای دامها با شخم زدن زمین نسبت به تقویت خاک اقدام کرد.
کامران زلفی نژاد ادامه داد: افزایش دود ناشی از این آتش سوزی ها می تواند موجب به هم خوردن تنظیم ضربان قلب، اختلال در فشار خون، آسیب رسانی به سلولهای استخوان، تخریب گلبولهای قرمز و بروز سرطان در انسان شود.
به هر حال در سالهای اخیر با عرضه فناوری ماشینی بسته بندی کاه و کلش برنج از میزان آتش زدن کاه و کلش در فصل کاری تا حدودی کاسته شده است.
برای کاهش هرچه بیشتر این امر و جلوگیری از آتش زدن کاه و کلش در فصل خرمنکوبی باید تکنولوژی بسته بندی کاه و کلش توسط تراکتور داران داخل استان فراهم و برای ورود بیلرداران مهاجر از استانهای مجاور نیز هماهنگی های لازم انجام شود.
سوزاندن کاه و کلش برنج توسط شالیکاران با تغییر شیوه خرمنکوبی شدت یافته است
استان گیلان با داشتن 238 هزار هکتار اراضی شالیکاری یکی از قطبهای بزرگ تولید برنج کشور است و در سالهای اخیر با تغییر شیوه خرمنکوبی و انجام آن در سرمزرعه موجب شده تا شالیکاران به سوزاندن کاه و کلش برنج در فصل برداشت مبادرت کنند.
آتش زدن کاه و کلش در سر مزرعه علاوه بر مشکلات زیست محیطی موجب از دسترس خارج شدن این محصول با ارزش از چرخه بهره وری تولید و ضرر و زیان اقتصادی هنگفت به بخش کشاورزی گیلان می شود.
رئیس پارک علم و فناوری استان گیلان در این ارتباط گفت: ایجاد صنایع تکمیلی جهت بهره برداری اقتصادی از پسماندها و محصولات فرعی مربوط به کشت برنج در استانهای شمالی امری ضروری است.
مجید متقی طلب افزود: تولید فرآورده های با ارزش افزوده بالا از پسماندهای برنج از اولویت بالایی در سرمایه گذاری برخوردار است که باید توجهی ویژه شود.
وی کاه و کلش برنج، پوسته شلتوک، سبوس برنج و خرده برنج را ازجمله پسماندها و محصولات فرعی مربوط به کشت برنج عنوان کرد و اظهار داشت: صنایع تبدیلی و جانبی وابسته به کشت برنج محور اساسی در رونق و توسعه کشاورزی در استانهای شمالی به ویژه گیلان است.
متقی طلب خاطرنشان کرد: کشاورزی یکی از مهمترین بخشهای تاثیرگذار در اقتصاد هر کشور است که نقش مهمی در استقلال سیاسی و اقتصادی ایفا می کند.
وی ادامه داد: محور قرار دادن صنایع تکمیلی و جانبی مرتبط با کشاورزی در اقتصاد کشور از الزامات اساسی در برنامه توسعه اقتصادی پایدار است.
رئیس پارک علم و فناوری گیلان همچنین تولید اوراق و بلوک فشرده از پسماندهای کشت برنج، تولید خمیر سلولز، کاغذ و مقوا از کاه برنج و تولید کمپوست آزولا از کاه برنج را از طرحهای عمده اجرا شده و در دست اجرا در استان گیلان اعلام کرد.
به هرحال آتش زدن بقایای گیاهی هنوز یک مسئله بحث برانگیز است زیرا از یک سو سبب افزایش محصول به دلیل آزادسازی سریع عناصر غذایی و از طرف دیگر به دلیلی اثرات مخربی که بر خاک دارد در درازمدت سبب کاهش محصول می شود.
روش سوزاندن بقایا در کنار مزیتهایی چون کنترل علفهای هرز و حشرات که روشهای دیگر نیز برای کنترل آنها وجود دارد، معایبی چون فرسایش خاک، کاهش ماده آلی، به هم خوردن ساختار و نفوذ پذیری خاک، به هم خوردن تعادل و جمعیت میکرو ارگانیسمهای خاک و در نهایت کاهش محصول را در طولانی مدت به همراه دارد.
هنگامی که اثرات این روش در طولانی مدت بررسی می شود مشاهده می شود که مضرات آن بیش از محاسن آن است و به مرور زمان کیفیت خاک و به تبع آن رشد و نمو محصولات زراعی را به شدت کاهش می دهد و اثرات جبران ناپذیری روی محیط زیست و تنوع زیستی آن دارد.
مطلوب است با برگزاری کارگاه های ترویجی و آشنا کردن کشاورزان با اثرات مخرب این عمل، تهیه ماشین آلات مناسب برای مدیریت بقایا، آموزش روشهای صحیح مدیریت آفات و علفهای هرز به زارعان و آشنا کردن آنها با سایر روشهای مدیریتی بقایا نظیر مالچ، کلش و شخم زدن بقایا، گامهای موثری در جهت کاهش عملیات سوزاندن بقایا برداشت.
نظر شما