به گزارش خبرنگار مهر، عصر دیروز در نشست «تطور مفاهیم فلسفی» که در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد، دکتر محمد رضا بهشتی، استاد فلسفه دانشگاه تهران در مورد ضرورت نگاه فلسفی به مسئله «تطور مفاهیم فلسفی» سخنرانی کرد.
دکتر بهشتی در آغاز در مورد منشاء اصطلاحات فلسفی گفت: اصطلاحات و مفاهیم همه علوم از جمله فلسفه از زبان محاوره برگرفته هستند و به‌ندرت مفهومی یافت می‌شود که بگوییم ابداع کامل است. به‌گونه‌ای که برخی اساساً منکر ابداع کامل مفاهیم هستند.
دکتر بهشتی در ادامه به دلیل توجه خود به این مسئله اشاره کرد و گفت: وقتی در جریان رساله دکترایم در مورد تحول مفهوم طبیعت تحقیق می‌کردم به ریشه‌های این واژه در یونان و زبانهای باستانی توجه کردم و همین‌طوراین تحقیق دامنه‌اش گسترده‌تر شد. مفهوم طبیعت در کنار مفاهیم خدا و انسان یکی از سه مفهومی است که تغییرش نشان‌دهنده تغییرنگرش کلی انسان است و اگر در یکی از این مفاهیم تغییر ایجاد شود، در آن دوی دیگر نیز تغییر ایجاد خواهد شد.
وی تغییر مفاهیم فلسفی را در طول دورانهای مختلف فلسفی و حتی در یک کتاب اصیل فلسفی مثل «نقد عقل محض» کانت امری عادی خواند و گفت: مفاهیم فلسفی در طول تاریخ فلسفه تغییر می‌کنند و این امر سبب شد که به دنبال رابطه میان مفهوم، متعلق و واژه رفتم. همین رابطه میان این سه از زمان رواقیان مورد پذیرش قرار گرفت و در طول تاریخ فلسفه تقریباً تمام فلاسفه به‌جز عده ای نومینالیستها، واسطه بودن مفهوم در ارتباط میان واژه و متعلق را پذیرفته‌اند.
دکتر بهشتی در ادامه به رابطه میان مفهوم و صورت واژه از طریق معنا پرداخت و به معناهای متفاوت یک مفهوم تأکید کرد. او گفت: میان این معانی نیز نسبتهایی وجود دارند که بررسی آنها به فهم هر یک از آنها کمک خواهد کرد.
دکتر بهشتی تاریخ واژه‌ها را به تاریخ مفاهیم و تاریخ معانی مرتبط دانست و در این میان به نقش عنصر استعاره تأکید کرد و گفت: در فاصله‌های زمانی که معنای یک مفهوم به نظر نابسنده می‌آید و معنایی جدید برای آن وضع می‌شود، استعاره اهمیت زیادی بازی می‌کند و دراین فاصله فلاسفه از استعاره‌ها بهره می‌جویند.
وی بررسی عناصر بیرونی مثل آثار هنری را در بررسی تاریخ مفاهیم حائز اهمیت دانست و گفت: برای فهم تطور معانی می‌توان از بررسی سمبلها، نشانه ها، هنرهای تجسمی و شمایل‌شناسی بهره گرفت.
وی سپس بر مراحل روش بررسی تطور مفاهیم اشاره کرد و گفت: نخست باید به روش کرونولوژی حوادث تاریخی را به ترتیب پشت هم قرار دهیم و سپس به دو روش سینکرونیک(عرضی) و دیاکرونیک(طولی) تاریخ تحول مفاهیم را مورد بررسی قرار دهیم.
وی دو شکل بررسی تاریخ تحول مفاهیم را چنین بر شمرد: نخست تاریخ شکل‌گیری مفاهیم و دیگری تاریخ فهم این مفاهیم که هر دو از اهمیت والایی برخوردارند. گاهی یک مفهوم در میان نسلهای گوناگون به شیوه‌های گوناگون فهمیده می شود که بررسی آن اهمیت زیادی دارد.
دکتر بهشتی در پایان به موضوع اتیمولوژی اشاره کرد و گفت: البته خود اتیمولوژی تاریخ دارد و تاریخ آن باز به رواقیان می‌رسد که در زمانه فروپاشی تمدن یونانی می‌خواستند به نحوی از تزلزل ارزشی ناشی از تزلزل مفاهیم جلوگیری کنند و معتقد بودند که قدیمی‌ها به حقیقت نزدیکتر بودند. این البته نظریه‌ای است که ثابت نشده است. اتیمولوژی اهمیت زیادی دارد اما نباید جای استدلال را بگیرد.
نظر شما