اهمیت و مراتب "هدف" در زندگی دینی؛ از هدف مقدماتی تا هدف نهائی

"هدفمندی" اساس موفقیت مادی و معنوی در زندگی است و شکوفایی استعدادهای انسان بدون هدفمندی ممکن نمی شود. هر انسانی باید بداند که اصولا نظام جهان هدفمندخلق شده و او هم بخشی از آن است، همانطور که خداوند تبارک و تعالی در قرآن مجید بر بیهوده نبودن خلقت جهان و انسان تاکید کرده است.

با وجود هدفمندی کل جهان، اگر قرار نیست چیزی در این جهان باشد، پس نخواهد بود و اگر چیزی در این جهان وجود دارد پس باید وجود داشته باشد و همین برای ما کافی است تا درک کنیم حضورمان در جهان نشان می دهد هدفی داریم. همه ما به منظور هدفی آفریده شده ایم و بسیاری از اموری که نام مشکل بر آنها می گذاریم از این حقیقت سرچشمه می گیرند که به مشیت الهی باور کامل نداریم.

برای اینکه درک درستی از خود و مسائل پیرامون خود داشته باشیم و خود را گرفتار مشکلات نبینیم باید بپذیریم که در نظام هدفمند هستی هیچ کس از جمله ما تصادفی به وجود نیامده ایم و خالق جهان مسئول آفرینش همه چیز است. او آگاه است که چه می کند. ما نیز از او سرچشمه گرفته ایم. او از آفرینش ما منظوری دارد و ما نیز دارای توانایی و استعداد هستیم تا با هدف زندگی کنیم.

آگاهی از این نکته که ما برای هدف و منظوری آفریده شده ایم به ما یادآوری می کند از هر فرصتی هر چند کوچک در مسیر هدف استفاده کنیم و لحظه ای را به بطالت و گمراهی سپری نکنیم. حالا باید دید هدف زندگی و مراتب آن از منظر دینی چگونه است.

- هدف مقدماتی
مقصود از هدف مقدماتی، فراهم شدن زمینه‏ های مادی و اجتماعی و تحقق شناختهای لازم برای انتخاب آزادانه راه و رسم زندگی برای انسان و استمرار حیات است. از جمله این اهداف می‏توان به آبادانی زمین و دستیابی به توسعه مادی و اقتصادی اشاره کرد. چنان که در سوره هود آیه 60 می‏فرماید: "و الی ثمود اخاهم صالحاً قال یا قوم اعبدواالله ما لکم من اله غیره هو انشأکم من الارض و استعمرکم فیها.... برای قوم ثمود برادرشان صالح را فرستادیم صالح گفت: ای مردم! خدا را عبادت کنید که معبودی غیر از او ندارید. او شما را از زمین آفرید و آبادی آن را از شما خواسته است".

این که خداوند انسان را به آبادکردن زمین وا می ‏دارد و عمران آن را از او می‏ خواهد، به این معنا نیست که هدف نهائی همین باشد، بلکه بهره‏ وری از زمین برای بقای انسان و استمرار حیات مادی، لازم و ضروری است و ادامه زندگی نیز مقدمه رسیدن به هدف والاتری است که انسان و استمرار حیات به تدریج باید به سوی آن هدف در حرکت باشد و سرانجام به آن برسد.

- هدف میانی
بدون هدف های میان مدتی که در قرآن برای زندگی انسان بیان شده رسیدن به هدف نهایی ممکن نخواهد بود. عبادت و بندگی را به عنوان یک نمونه از این اهداف می توان نام برد.

- هدف نهائی
مقصود از هدف نهایی چیزی است که بقیه کارها برای رسیدن به آن انجام می‏ گیرد. از دیدگاه قرآن هدف نهایی زندگی، تقرب به خداوند است و هیچ هدفی متعالی‏ تر از آن وجود ندارد؛ زیرا تقرب به خداوند رسیدن همه کمالات، زیبایی‏ها، لذت‏ها و سعادت ابدی است و این تقرب همراه با چشیدن طعم حیات طیبه و پایدار و فناناپذیر در جوار رحمت حق است.

اینکه قرآن، عبادت را به عنوان هدف خلقت بیان می‏ کند از آن جهت است که عبادت رابطه انسان را با خدا محکم ساخته، زندگی او را خدا محور می‏ سازد و چنین زندگی موجب تقرب انسان به خدا می‏ شود. پس خود عبادت، هدف نهایی نیست، بلکه عبادت یک هدف متوسط و میانی است. ما را به هدف والاتر و کاملتری می‏ رساند که منظور، همان تقرب به خدا و رسیدن به درجه تعالی و کمال باشد.