به گزارش خبرنگار مهر، سیاست خارجی دولت اردوغان که بر اساس نظریه داووداغلو می بایست سیاست «تنش صفر با همسایگان» باشد در عرصه عمل نشان دهنده چنین موضوعی نبود. دخالتهای ترکیه در سوریه و تلاش برای تغییر معادلات سیاسی و سرزمینی در عراق نشان از این دارد که سیاست خارجی اردوغان برعکس آنچه در عرصه نظری گفته شده دارای ماهیت تنش زایی در منطقه بوده است. به لحاظ نظری سیاست خارجی دولت اردوغان بیشتر سیاستی رئالیستی و مبتنی بر موازنه قوا در منطقه بوده است و نه سیاستی مبتنی بر همکاری.
بررسی سیاست خارجی دولت اردوغان چه در زمان نخست وزیری و چه در قامت ریاست جمهوری و علل و عوامل تأثیرگذار بر انتخابات پارلمانی این کشور را در گفتگو با دکتر محمت آلو جوشکون(Mehmet Alev Coşkun) سیاستمدار کهنه کار ترک مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه می آید. جوشکون عضو هیئت علمی سابق دانشگا ه حاجت تپه آنکارا و دانشگاه استانبول بوده است. وی همچنین عضو مجلس تدوین قانون اساسی ۱۹۶۱ ترکیه به عنوان جوان ترین عضو و نماینده شاخه جوانان حزب جمهوری خلق، نماینده ازمیر دردو دوره مجلس، وزیر فرهنگ و گردشگری در سال های ۱۹۷۸-۱۹۸۰ بوده است. جوشکون از سال ۱۹۹۲ نیز رئیس هیئت اجرایی روزنامه جمهوریت ارگان مطبوعاتی حزب جمهوری خلق بوده و از افراد تاثیرگذار و باسابقه حزب جمهوری خلق(Cumhuriyet Halk Partisi) به شمار می رود.
* دکتر جوشکون، حزب عدالت و توسعه از وقتی که در نوامبر سال ۲۰۰۲ میلادی به روی کار آمده است، همچنان حکومت را در دست دارد و در تمامی انتخابات دهه اخیر پیروز میدان بوده است. به نظر شما دلیل این چیست؟ و به عبارت دیگر دلیل عدم موفقیت احزاب سکولار، ملی گرا و یا سوسیالیست چه بوده است؟
به نظرم اصل سوال شما این است که چرا در ترکیه در طول سال های گذشته اپوزیسیون ناموفق بوده است. اگر بخواهیم به این نکته پی ببریم که چرا در طی انتخابات گذشته اپوزیسیون ناموفق بوده باید به سال ۲۰۰۲ و به انتخابات آن موقع رجوع کنیم. در سال ۲۰۰۲ میلادی حزب عدالت و توسعه با استفاده از سیستم انتخاباتی ترکیه و فقط با ۳۵% آراء بر روی کار آمد. اما توانست تا بیش از ۶۵% از کرسی های پارلمان و مجلس را تصاحب کند. این مسئله ضعف سیستم انتخاباتی در ترکیه را به ما نشان می دهد. به خاطر وجود سد و مانع ۱۰% در انتخابات، تمامی آراء ماخوذه احزابی که نتوانسته اند به این درصد دست یابند، همگی به احزاب دیگری که بالای ده درصد رای کسب کرده اند منتقل می شود. به این شکل بود که حزب عدالت و توسعه توانست در حالی که فقط ۳۵% آراء را کسب کرده بود، بیش از ۶۵% کرسی های مجلس را کسب نماید و این طبیعتا با عدالت سازگار نیست. از سوی دیگر هم حزب عدالت و توسعه توانست تا بر روی جریان اقتصادی مثبتی که در طی دهه گذشته در ترکیه و دنیا به وجود آمده بود، سوار شود و این هم به سود این حزب شد.
وقتی همه این دلایل را کنار هم می گذاریم، می بینیم که حزب عدالت و توسعه در هر سه انتخاباتی که تا ۲۰۱۲ برگزار شده ، پیروز میدان بوده است. چراکه مشکل جدی درحوزه اقتصاد و درآمد مردم وجود ندارد. یعنی نسبت به گذشته یک نوع استقرار اقتصادی وجود داشته است. به این دلایل حزب عدالت و توسعه پیروز انتخابات برگزار شده بوده است. البته این مانع ۱۰% برای ورود احزاب به مجلس هم نباید فراموش شود و این هم کمک فراوانی به حزب عدالت و توسعه کرده است.
نظر شما در خصوص بحث داغ سالهای اخیر در ترکیه، یعنی تغییر سیستم سیاسی از نظام پارلمانی به سیستم ریاستی، که آقای اردوغان هم به شدت خواستار این تغییر است، چیست؟ آیا سیستم ریاستی برای ترکیه مناسب است؟
امروز سیستم سیاسی که شاهد آن در ترکیه هستیم سیستمی است که این کشور تقریبا از ۲۰۰ سال پیش و از دوره تنظیمات و یا از دوره مشروطیت اول که نزدیک به ۱۵۰ سال از آن می گذرد، برای آن مبارزه و تلاش کرده و این سیستم حاصل این سابقه طولانی تاریخی و اجتماعی است. البته سیستم پارلمانی که اکنون در ترکیه وجود دارد، دارای اشتباه و کمی و کاستی بسیاری است و کسی هم نمی تواند منکر آن شود. اما می توان این کاستی ها را برطرف و اصلاح نمود. ترکیه نزدیک ۱۵۰ سال است که به نظام پارلمانی عادت کرده اما در حال حاضر برخی خواستار به وجود آوردن نظام جدیدی هستند و مسئله مهم هم این است که در ترکیه همیشه افراد و گروه های سیاسی که به دنبال بسط سلطه و دائمی کردن حکومت هایشان بوده اند، خواستار تغییر سیستم از پارلمانی به ریاستی نیز بوده اند و نمونه این هم تورگوت اوزال بود که البته وی موفق به اجرای این طرح نشد. سلیمان دمیرل هم به دنبال این هدف بود و او هم نتوانست که این کار را انجام بدهد. الان هم طیب اردوغان به دنبال این هدف است.
ما می دانیم که هر سیستم و نظام سیاسی دارای قوانین و عرف مشخصه و ویژه ای است. نظام ریاستی تا به حال به غیر از ایالات متحده آمریکا تقریبا در هیچ کشور دیگری موفق نبوده است. ما شاهد تبدیل آسان سیستم های ریاستی به دیکتاتوری در آمریکای لاتین بوده ایم. یعنی یک نظام سیاسی ریاستی دارای موازنه و ساختار بسیار حساس و ویژه ای است. در سیستم سیاسی ریاستی اصل موازنه و استقلال قوای سه گانه حتما و بدون قید و شرط باید اجرا شود. یعنی قوای مقننه، قضائیه و مجریه حتما باید جدا از هم و مستقل از یکدیگر باشند.
در حالی که چیزی که آقای اردوغان به دنبال اجرایی کردن آن است، دارای چنین ویژگی هایی نیست. یعنی سیستم دو مجلسی وجود ندارد و جدایی و استقلال قوا نیز پیش بینی نشده است. یعنی طرحی که در ذهن اردوغان از یک نظام سیاسی ریاستی وجود دارد «برای هر چیزی من تصمیم می گیرم» است و در تلاش است تا آنرا عملیاتی کند. برای اینکه این طرح و نقشه خود را عملیاتی کند نیز به بیش از ۳۰۰ صندلی در مجلس آینده نیاز دارد و البته از هم اکنون نمی توان در این مورد چیزی گفت.
دکتر جوشکون، به نظر شما آیا حزب عدالت و توسعه موفق به کسب این تعداد نماینده خواهد بود و در کل پیش بینی شما از انتخابات آینده چیست؟
میزان آراء حزب عدالت و توسعه نسبت به آخرین انتخابات کاهش داشته است و نظرسنجی ها این موضوع را نشان می دهند. از سوی دیگر شرایط اقتصادی هم نسبت به گذشته تغییر کرده است. مثلا در ژانویه سال پیش قیمت هر دلار آمریکا ۲.۱۳ لیر ترکیه بود، در حالی که اکنون تقریبا ۲.۴۲ لیر است. این نشان دهنده افزایش ارزش دلار به لیر ترکیه بوده است. حزب عدالت و توسعه در طی دهه گذشته با سوار شدن بر روی موج مثبت اقتصادی که در دنیا به وجود آمده بود، توانست شاهد رشد اقتصادی باشد. این موضوع بیشتر به خاطر ورود ارز نقدی و به اصطلاح ارز داغ به جریان اقتصادی کشور بود. اما در این اواخر شاهد مشکلاتی در اوضاع اقتصادی هستیم و یکی از دلایل اصرار حزب عدالت و توسعه برای برگزاری انتخابات نیز همین موضوع است.
البته الان و با توجه به ۴ ماهی که به انتخابات باقی مانده است، خیلی نمی توان پیش بینی دقیقی انجام داد ولی مسائل دیگری نیز در نتایج انتخابات ژوئن تاثیر خواهند داشت که مسئله سیاست خارجی و مخصوصا سوریه و مسئله مربوط به ترور و از سوی دیگر فساد مالی نزدیکان حکومت و غیره از جمله اینها هستند.
در حوزه سیاست خارجی ترکیه در سالهای اخیر موضوع و مفهوم تغییر محور(Shift of Axis) مطرح بوده است. مثلا در حالی که جمهوری ترکیه به صورت سنتی رغبت چندانی به دخالت در مسائل مربوط به خاورمیانه نداشت در سال های اخیر شاهد مداخلات این کشور در سوریه و مصر بوده ایم. سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه را چگونه ارزیابی می کنید؟
سیاست خارجی ترکیه را باید به دو حوزه سیاست خارجی مربوط به خاورمیانه و سیاست خارجی مربوط به دیگر نقاط جهان تقسیم بندی کرد. یعنی حوزه ای از سیاست خارجی که مربوط به خاورمیانه نیست و مثلا بخش هایی از سیاست خارجی که مرتبط با آمریکا و اروپا است، بیشتر در چارچوب سازمان ملل و ناتو شکل گرفته است و همچنان نیز جریان دارد. اما امروز وقتی نگاهی به خاورمیانه بیاندازیم به آسانی خواهیم فهمید که این منطقه پرجنب و جوش ترین، مشکل دارترین و پیچیده ترین منطقه جهان از لحاظ سیاسی و امنیتی است. در منطقه خاورمیانه ترکیه، ایران، اسرائیل و اعراب به عنوان بازیگران اصلی حضور دارند. در این میان کشورهای عربی دارای اختلافات بسیاری با یکدیگر هستند.
به نظر شما آیا ترکیه توانست برای نمونه در عراق سیاست موفقی داشته باشد؟ یعنی عراق اشغال شد و در طول این اشغال بیش از ۱ میلیون نفر کشته شدند و حتی امروز هم ترور و این بلای بزرگ، دست از سر عراق برنداشته است و همانطور که می دانید نقشه و طرحی که از همان اول برای عراق کشیده شده بود، تقسیم و تجزیه آن بود و این طرح برای سوریه هم کشیده شده و در جریان است.
اردوغان وقتی نخست وزیر بود، می گفت که در عرض چند هفته بعد در دمشق نماز جمعه را در کنار مردم سوریه برگزار خواهیم کرد، اما از این چند هفته چندین سال گذشت و وی موفق به انجام اینکار نشده است. یعنی حزب عدالت و توسعه متوجه این موضوع نبود که سوریه مانند عراق نیست. در مورد موضوع سوریه شاهد این بودیم که برای اولین بار بازیگران دیگری نیز وارد میدان بازی شدند و دستگاه سیاست خارجی ترکیه نتوانست این عوامل را به خوبی شناسایی کند.
ما دارای روابط بسیار قدیمی و تاریخی با ایران هستیم. سیاستمداران ایرانی و همچنین سیاستمداران ترکیه ای هیچ موقع نباید وابستگی تاریخی را فراموش کنند. چراکه در حالی که ایران و ترکیه به عنوان دو کشور دوست و همسایه هستند، در عین حال نیز به شدت به همدیگر احتیاج دارند. فراموش نکنیم که ایران دارای تاریخ بسیار قدیمی و عمیقی است. بر این اساس روابط ایران و ترکیه باید با حساسیت زیادی دنبال و گسترش یابد.
گفتگو از امید شمیزی
نظر شما