به گزارش خبرنگار مهر، سلسله نشست‌های علمی پیش از برگزاری همایش ملی فلسفه اخلاق با موضوع فقه الاخلاق، قبل از ظهر سه‌شنبه در سالن اجتماعات نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها در قم برگزار شد. این نشست با سخنان حجت الاسلام محمد عالم‌زاده نوری مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی آغاز شد.
وی در ابتدا با بیان اینکه قبل از ورود به موضوع فقه الاخلاق باید تصور روشنی از آن داشته باشیم، عنوان کرد: هنگامی که به اخلاق و ارزش‌های اخلاقی اسلام نگاه روشمند داشته و تصمیم داریم که گزینه‌های آموزه‌های اخلاقی را از منابع دینی به شکل روشمند استخراج کنیم به فقه الاخلاق نیازمند هستیم.
وی با اشاره به توجه حوزه علمیه به احکام دینی و دستگاه معرفتی که برای استنباط احکام دینی پدید آمده است، افزود: این درحالی است که در حوزه‌های کهن به علم اخلاق آنطور که شایسته است اعتنا نشده و اگر آثاری نیز در این زمینه تولید شده است مربوط به افرادی است که تخصصشان چیزی دیگری بود.
حجت الاسلام عالم‌زاده نوری با بیان اینکه تا ۱۲ سال قبل در حوزه علمیه قم نه مرکزی به عنوان مرکز آموزش اخلاق وجود داشت و نه یک مرکز پژوهشی در این زمینه فعالیت می‌کرد، ابراز کرد: کلاس اخلاق در حوزه وجود داشت که شیوه تدریسی آن بیشتر پند و اندرز و بیشتر به دنبال تربیت عملی در این زمینه بود.
به برکت انقلاب اسلامی فضای فقه‌های تخصصی در حوزه رونق گرفت
وی در ادامه به معانی فقه الاخلاق اشاره و ابراز کرد: یکی از برکات انقلاب این بود که با شکل گیری نیازهای جامعه اسلامی حوزه‌های علمیه متوجه این احتیاجات شدند و در دهه‌های اخیر فضای فقه‌های تخصصی در حوزه رونق گرفت.
مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه سخنان خود عملیات فقهی را شامل کشف واجب و حرام در حوزه‌های مختلف تعریف کرد و افزود: فقه‌های مضاعفی که طی دهه‌های اخیر شکل گرفته نیز همین ماهیت را دارد اما موضوع آن‌ها متفاوت است و به عبارتی فقه‌های مضاعف ذیل علم فقه می‌گنجند و به دنبال کشف اعمال تکلیفی حلال و حرام متکلفین هستند که به این معنا فقه الاخلاق به دنبال کشف حرام و حلال‌های مربوط به رفتارهای اخلاقی است.
وی همچنین به تعریف دوم فقه الاخلاق پرداخت و افزود: اگر ما در زمینه اخلاق اسلامی به دنبال این باشیم که روشمند اخلاق اسلامی را از منابع دینی استخراج کنیم فقه الاخلاق به معنای دوم آن شکل می‌گیرد. مبنی بر اینکه احلام اخلاقی را استخراج کنیم که این امر علاوه بر روش عقلی اشراقی از منابع دینی صورت می‌گیرد که این کار را قطعا باید توسط حوزه و عالمان دینی صورت بگیرد که در نهایت فقه الاخلاق به معنای دوم یعنی تفقه و کشف نظر خداوند.
حجت الاسلام عالم‌زاده نوری درباره علل توجه به فقه مضاعف نیاز جامعه به تمام شئونات برای اسلامی شدن را مورد توجه قرار داد و با بیان اینکه الگوهای اسلامی غیر از الگوهای فقهی است به مثالی در این زمینه اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال در بحث پوشش نباید به سراغ حرام و حلال‌های فقهی برویم زیرا حد پوشش فقهی اشاره به مرزهای حلال و حرام در این زمینه دارد اما الگوی اسلامی به معنای این است که نظام موظف است الگوی اسلامی را ترویج دهد که در آن به حدود و ثغور پوشش نیازمندیم و در کنار آن باید الگویی برای پوشش هم پیشنهاد شود.
وی در ادامه تأکید کرد: عملیات کشف پیام الهی در اخلاق اسلامی و کشف الگوی اسلامی که معنایی غیر از حلال و حرام است در مرزهای رفتاری نشان داده می‌شود.
تفاوت فقه اهل سنت و شیعه
رضا حبیبی، محقق و استاد حوزه و دانشگاه نیز در این جلسه طی سخنانی به فقه جواهری و به کارگیری آن در به دست آوردن گزاره‌های اخلاقی اشاره و ابراز داشت: وجه تمایز فقه اهل سنت و شیعه این است که در شیعه روش اجتهاد و اندیشه ورزی وجود دارد اما اهل سنت به اجتهاد قائل نیست.
وی با بیان اینکه اجتهاد و اندیشه ورزی و تحقیق در طول شکل‌گیری حوزه‌های علمیه چیز جدیدی نیست و در مسیر بالندگی قرار داشته، عنوان کرد: مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که برخی از تحقیقات به دلیل نوع ارائه و ادبیات به کار رفته در آن نتوانسته با فضای جامعه مدرن ارتباط برقرار کند.
این استاد دانشگاه به روش تحقیق تدریس شده در حوزه‌ها اشاره و بیان کرد: این روش تحقیق‌ها نشان می‌دهد که این روش‌ها بیشتر یک روش تطبیقی است به این معنا که به دنبال تطبیق یک مورد بر روی منابع است و کمتر دارای نظریات و استدلال‌های خود فرد است.
وی به مسئله علوم انسانی اسلامی اشاره کرد و افزود: توجه به مطالبی که در این زمینه نوشته شده است نیز بر این اساس است که بیشتر به دنبال مطالب و شواهدی است که نشان دهد آنچه در علوم غربی بدان اشاره شده در متون دینی اسلامی نیز وجود دارد و در تدوین این علوم به روش اجتهادی توجه نشده است.
حبیبی به مولفه‌های تحقیق اجتهادی اشاره و عنوان کرد: روش اجتهادی مبتنی بر ادله است و باید بر این موضوع توجه شود که ادله باید از خود شخص باشد و ادله را از طریق خود اجتهادی به دست آورد و این ادله نیز باید مبتنی بر منابع معتبر باشد.
وی افزود: نکته سوم در باب اجتهاد این است که منابع اجتهاد اسلامی محدود به کتاب و سنت نیست و عقل هم بخصوص در فقه الاخلاق بسیاری از موارد آن باید با عقل منطبق باشد باید مورد توجه قرار گیرد.
این محقق تأکید کرد: آنچه که در این بین مهم است این است که باید در مولفه‌های اجتهاد اسلامی و مؤلفه‌ها بازبینی شده و همچنین اصطلاحات فقه جواهری را می‌توان در فقه الاخلاق مورد استفاده قرار داد.
در ادامه حجت الاسلام امیر غنوی، عضو هیئت علمی و مدیرگروه اخلاق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به تاریخچه فقه و تفقه در اسلام پرداخت و بیان کرد: در فقه الاخلاق باید سخت گیری‌های یک فقه را در استنتاق داشته باشیم که جوامع روایی و حدیثی و تجمع مدارک را باید در آن مدنظر قرار دهیم.
نظر شما