خبرگزاری مهر - گروه استانها، وحید نمازی: در بخش نخست این یادداشت به ویژگی‌های خاص فرهنگی مردم ایران اشاره‌ای کردیم و گفتیم که در مقابله و مبارزه با کرونا، اگر توفیقی هم به دست آمده، باید به نقش پررنگ مردم در این موفقیت‌ها توجه کرد. در این قسمت می‌خواهیم به نقش هنر و هنرمندان در این وضعیت نگاه کنیم.
«امروز هم جوامع بشری با هنر آمیخته است؛ در متن زندگی بشر است؛ این جور نیست که هنر یک چیز زائد یا تشریفاتی‌ای باشد؛ مثلاً معماری… در روح انسان، در فکر انسان، در سبک زندگی انسان اثر می‌گذارد.» ۹۴/۱۰/۲۱ در دیدار هیأت علمی همایش ملی فقه هنر.
و همچنین می‌فرمایند: «هنر اگر با روح دیانت همراه شود، عالی‌ترین وسیله تبلیغ ارزش‌های اسلامی و انقلابی و انسانی است.» ۸۷/۲/۱۸ در دیدار با اعضای هیأت دولت
اینها دو نمونه از بیانات متعدد مقام معظم رهبری درباره هنر و نقش ویژه تربیتی آن در تعالی انسان است. این دو نمونه تنها برای یادآوری بیان شد اگر نه که خوشبختانه مدیران و مسئولان عزیز کشور، به توصیه‌های رهبری توجه ویژه دارند و آنها را سرلوحه کارهای خود قرار می‌دهند!
همانطور که در سخنان رهبری هم مشاهده می‌شود، «هنر» و «فرهنگ» رابطه تنگاتنگی با هم دارند. در واقع می‌توان گفت که یکی از کم‌هزینه‌ترین و قابل دسترس تر ین روش‌های تغییر یا اثرگذاری بر فرهنگ، استفاده از بستر و ابزار هنر است.
به همین جهت در نظام‌هایی فرهنگی مثل نظام جمهوری اسلامی اهمیت ویژه‌ای برای هنر و فعالان عرصه هنر قائل هستند به طوری که در سخنان و رفتار رهبری، بارها و بارها شاهد اهمیت دادن به هنر و هنرمندان و ارج نهادن به این قشر هستیم.
اما متأسفانه در چند ماهی که از شروع وضعیت هجوم ویروس نحس کرونا به کشور می‌گذرد، شاهد این هستیم که هنر و هنرمندان واقعی که خود و هنرشان را وقف مردم کرده و متعهد به آرمان‌های والای انسانی و انقلابی هستند، در این ایام قرنطینه، کمتر مورد توجه قرار گرفته و حتی بعضاً فراموش شده‌اند.
به عنوان کسی که سال‌هاست در این کشور و استان خراسان شمالی، در جایگاه مدیر فرهنگی خدمت کرده‌ام، لاجرم بیشترین ارتباط حرفه‌ای را با قشر هنرمند در رشته‌های مختلف داشته‌ام. به همین سبب، بر خود فرض می‌دانم در حالی که بسیاری از هنرمندان عزیز، متعهدانه پای انقلاب و آرمان‌های انسانی آن در طول سال‌های گذشته ایستاده‌اند، حالا و در این ایام سختی، زبان این قشر باشم که عمدتاً قشری کم حاشیه، ساکت و قانع هستند و معمولاً محملی برای بیان خواسته‌های به حق خود پیدا نمی‌کنند.
واقعیت این است که مثلاً در استان خراسان شمالی، تعداد زیادی هنرمند زندگی می‌کنند که هیچ کسب و کاری به جز هنر خود ندارند و تنها منبع معیشتشان، هنرشان است. متأسفانه شاهد هستیم که در این ایام که کرونا، باعث شده بسیاری از پروتکل‌ها و رفتارهای اجتماعی ما عوض شود، این قشر هنرمند که حرفه‌شان هنر است، با بی‌مهری مواجه شده و گویی به کل فراموش شده‌اند.
سوال جدی که مدیران و مسئولان بالادستی و اجرایی باید به آن پاسخ دهیم این است: حال که سینماها، سالن‌های تئاتر، آموزشگاه‌ها، نگارخانه‌ها، کانون‌های هنری و … تعطیل‌اند یا با پروتکل‌های جدی مواجه هستند، معیشت هنرمندانی که شغلی غیر از هنر ندارند از کجا تأمین می‌شود؟ شاید برخی از دوستان به این اشاره کنند که با اکران و اجراهای آنلاین می‌توان این مسأله را حل کرد ولی واقعیت این است که بسیاری از شاغلان در عرصه هنر، توسط عموم مخاطبان دیده نمی‌شوند و اتفاقاً تعداد این شاغلان عموماً بیشتر از هنرمندانی است که جلوی صحنه هستند.
برای برگزاری یک اجرای هنری، از نیروی خدماتی تا مهندس صدا و صدابردار و برنامه‌گذار و … گاه تا پنجاه نفر دست به دست هم می‌دهند تا یک گروه ده یا بیست‌نفره بتوانند با خیال راحت به روی صحنه بروند. برای اجرای یک تئاتر، از نویسنده و کارگردان تا طراح صحنه و لباس و تهیه‌کننده و گروه موسیقی و بسیاری مشاغل تخصصی دیگر هستند که باید کارشان را درست انجام دهند تا کار چند بازیگری که روی صحنه می‌آیند و مخاطبان آنها را می‌بینند، به درستی شکل گیرد و به قول معروف به چشم بیاید. در سینما همین‌طور است. به این هنرهای جمعی، اضافه کنید هنرمندان رشته‌های فردی چون هنرمندان تجسمی، نویسندگان و شاعران، موزیسین‌های مقامی و… و. را که باید شرایطی برای اکران و به نمایش درآمدن هنرشان وجود داشته باشد تا اقتصاد هنرشان بچرخد. حالا که ما به دلیل شرایط بهداشتی مجبور شده‌ایم تمامی فعالیت‌های جمعی مثل تئاتر و اجرای موسیقی و نمایشگاه‌های آثار تجسمی و حتی ورک‌شاپ‌ها و دورهمی‌های هنرمندانه را تعطیل کنیم، آیا لازم نیست فکری نیز به حال آنهایی کنیم که هیچ درآمدی جز هنر ندارند و لاجرم در همه این ماه‌ها بیکار شده‌اند؟ آیا در پیروزی فرهنگی‌ای که در بخش نخست این یادداشت به آن اشاره شد و برای ادامه دادن بهتر این مسیر دیگر نیاز به فرهنگ و هنر نیست؟ آیا اگر فرهنگ و هنر، متر و میزانی عینی داشت به این راحتی کنار گذاشته می‌شد؟ و سوالات بسیاری از این دست که می‌توان پرسید.
اما یک سوال کلیدی که باید در این حوزه به طور جدی به آن پرداخته شود این است: در شرایطی که ستاد ملی مبارزه با کرونا در پایتخت و ستادهای استانی تمام تلاش خود را انجام می‌دهند و از بستر صدا و سیما تلاش می‌کنند تا نکات بهداشتی و مراقبتی را به شکل مستقیم گوش مردم برسانند، نمی‌شد و یا بهتر نبود از ظرفیت هنرمندان حرفه‌ای (نه فقط هنرمندان ساکن تهران) خصوصاً در استانها، که با ظرفیت‌های فرهنگی استان محل سکونت خود آشنا هستند و شیوه‌های اثرگذاری بر ذهن هم استانی‌های خود را بهتر می‌شناسند، بهره‌برداری می‌شد؟ بهتر نبود بودجه‌ای ویژه برای اثرگذاری فرهنگی در نظر گرفته شود و از هنرمندان رشته‌های مختلف درخواست می‌شد تا آثاری متناسب با شرایط موجود تولید و عرضه شود؟ (نه اینکه به چند بیلبورد تبلیغاتی در شهرها و استفاده از تبلیغات مستقیم در صدا و سیما اکتفا شود.) بهتر نبود از هنرمندان متعهد رشته‌های مختلف درخواست همکاری می‌کردیم، حتی یک روز آنها را با رعایت همه پروتکل‌های بهداشتی به بیمارستان‌ها می‌بردیم تا از نزدیک به زحمت‌های ویژه و بی‌دریغ کادر درمانی بیشتر آشنا می‌شدند و بر مبنای همین آشنایی دست اول، آثار هنری ناب و درجه یک تولید می‌کردند؟ و راهکارهایی از این دست که قطعاً هم می‌توانست به اثرگذاری فرهنگی بیشتر بینجامد و هم اینکه در این وانفسای اقتصادی، از بخش زیادی از فعالان هنر که شغل دیگری ندارند، حمایت می‌شد.
به نظر می‌رسد که دوستان و همکاران ارجمند ما در ستاد ملی و ستادهای استانی مبارزه با کرونا، یا به قدری دل‌مشغول فعالیت‌های بهداشتی هستند که اهمیت اثرگذاری فرهنگی را فراموش کرده‌اند، یا اینکه اساساً اعتقادی به هزینه مالی در این زمینه ندارند چرا که بر خلاف ما، دست‌اندرکاران فرهنگ و هنر، که اینها را سرمایه‌گذاری می‌دانیم، آنها از دست رفتن پول می‌پندارند! در هر صورت امیدوارم که فهم و درک کنیم چرا اینقدر کار فرهنگی و هنری مفید و دارای اهمیت است!
به هر جهت بنده حقیر، مسئول هنری هستم که خود باید پاسخ دهنده باشم، ولی قبل از آن باید در قبال چیزی که دریافت کرده‌ام پاسخگو باشم که متأسفانه به رغم همه وعده‌های داده شده، از ابتدای سال تا به امروز اعتبار خاصی تخصیص داده نشده و در تقسیم وظایف ستاد مبارزه با کرونا هم حتی برای فرهنگ‌سازی و حمایت از جامعه هنری چیزی در نظر گرفته نشده است! و تقریباً می‌توان گفت: هنر و هنرمندان پر!
هر چند این قشر از جامعه هیچگاه رسالت خودشان را فراموش نکرده‌اند و به صورت خودجوش کارهای بزرگی را رقم زده‌اند و آثار متعدد هنری مانند پوستر، تصویرسازی، شعر، تئاتر و… تولید کرده، انواع مسابقات و دوره‌های آموزشی و از همه مهم‌تر، جشنواره بین‌المللی و اقدامات متعددی برگزار کردند که کمتر کسی بدان توجه داشتند!
به تعبیر سید شهیدان اهل قلم، شهید آوینی، اگر هنرمند نسبت به تاریخ و سرنوشت انسان و هویت فرهنگی خویش متعهد باشد، دیگر در پیله حدیث نفس خفه نخواهد شد، بال‌های پروانگی‌اش خواهد رست و پیله مقتضیات زمان و مکان را خواهد درید، چرا که انسان هم می‌تواند محاط در مقتضیات زمان و مکان باشد و هم محیط بر آن، انسان هم می‌تواند محکوم تاریخی باشد و هم سازنده آن!
و جمله آخر؛ اگر در جامعه درخشش هنر وجود داشته باشد، فضای جامعه درخشان می‌شود. مقام معظم رهبری مدظله‌العالی.
رئیس حوزه هنری خراسان شمالی
نظر شما