به گزارش خبرنگار مهر در کرج، سیدجلال الدین همایی در سال ۱۲۷٨ در اصفهان به دنیا آمد. پدرش میرزاابوالقاسم محمد نصیر متخلص به طرب و جدش ملامحمدرضا همای شیرازی هر دو از شعرا و دانشمندان معروف عصر خود بودند. جلال الدین تحت نظارت پدر دانشمند خود و در خانواده‌ای که همه اعضای آن اهل خط و قلم بودند رشد یافت و از اوان کودکی ملزم به فراگیری ادبیات عرب و حکمت و فلسفه شد.
همایی علوم مقدماتی را نزد پدر و خواندن قرآن و ادعیه ماثوره و گلستان و غزلیات حافظ را نزد مادرش فرا گرفت، ضمن اینکه فنون شعری را نیز نزد عموی خود "میرزا محمد سها" آموخت.
وی در سن 10 سالگی منشأت قائم مقام فراهانی، منشأت فرهاد میرزا و منشأت امیرنظام و تاریخ معجم را نزد میرزا عبدالغفار و نیز شاهنامه فردوسی، کلیات سعدی، منتخب قاآنی و غزلیات محمد خان دشتی را در نزد پدر مطالعه کرد و به اطلاعات فراوانی دست یافت.
در سال 1326 به مدرسه " قدسیه " اصفهان رفت و تحصیلات جدید را در آن مدرسه به پایان رسانید. همایی در اواخر سال 1328 به مدرسه " نیما ورد" اصفهان رفت و سالها به تحصیل علوم اسلام پرداخت.
تلمذ در محضر علما و روحانیون بزرگ
این استاد ارجمند در سن 11 سالگی در مدرسه نماورد از مدارس قدیم و معروف اصفهان که مرکز دانش و فرهنگ این شهر بود، به کسب علوم اسلامی پرداخت. جلال الدین طی این سالها ادبیات عرب، فقه، اصول، تفسیر، درایه، رجال، هیئت، نجوم، استخراج تقویم، فنون ریاضی، طب و فلسفه را در نزد بزرگترین علما و روحانیون ایران فراگرفت و خود نیز مدتی مدرس بزرگترین حوزه های علمی و ادبی اصفهان بود.
جلال الدین در سال ۱۳۰۰ به نظام آموزشی تدریس در مدارس جدید و دانشگاه جدید پیوست و ابتدا به تدریس در مدرسه صارمیه اصفهان پرداخت، سپس در سال ۱۳۰۷ به تهران آمد و از طرف وزارت معارف وقت عهده دار تدریس فلسفه و ادبیات در تبریز شد، ضمن اینکه درسال ۱۳۱۰ به تهران منتقل شد و در دارالفنون، دبیرستان نظام و دانشکده افسری به تدریس ادبیات پرداخت.
وی پس از تاسیس دانشگاه تهران به این دانشگاه دعوت شد و سالها در دوره دکتری دانشکده های حقوق و ادبیات تدریس کرد و مدتی نیز عضو فرهنگستان ایران بود. استاد همایی دو دوره نیز به دعوت دانشگاههای بیروت و لاهور در این دانشگاهها تدریس کرد که با استقبال محافل علمی این کشورها مواجه شد.
همایی در دانشگاه در دوره های لیسانس و فوق لیسانس و دکترا دروسی از قبیل صناعات ادبی و مطول تفتازانی را تدریس می کرد تا اینکه در سال 1345 از کار رسمی دانشگاهی بازنشسته شد.
در سال 1356 دانشگاه تهران مراسم بزرگداشت این استاد بزرگ تاریخ و فرهنگ ایران را برگزار کرد و در این مراسم نسخه ای از کتاب همایی نامه که به قلم همکاران وارادتمندان استاد تهیه شده بود، به او تقدیم شد.
برگهایی از کارنامه درخشان فرهنگی
معروفترین آثار همایی عبارتند از: تاریخ ادبیات ایران، غزالی نامه (شرح حال امام محمد غزالی)، دیوان سنا (مجموعه اشعار)، یک دوره فلسفه به فارسی، معانی و بیان فارسی، تصحیح‌کتاب نصیحة الملوک امام محمد غزالی، تصحیح مثنوی ولدنامه با مقدمه‌مفصل، تصحیح کتاب التفهیم ابوریحان بیرونی با تحقیقات مفصل، تصحیح‌کتاب مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه اثر عزالدین محمود کاشانی، تصحیح معیارالعقول منسوب به شیخ الرئیس ابوعلی سینا درفن جراثقال، مقدمه بر اخلاق ناصر تالیف خواجه نصیر الدین طوسی و مولوی نامه.
گذشته از این امر، دهها مقاله تحقیقی به چاپ‌رسیده در مجلات و چند کتاب درسی تالیف شده برای دوره دبیرستان از دیگر آثار این استاد ارجمند است.
استاد جلال الدین همایی از بزرگترین دانشمندان و ادبا و محققین ایران و جزو اعضای پیوسته فرهنگستان ایران بود، ضمن اینکه شرکت در انجمنهای ادبی، شرکت در کنگره فردوسی، همکاری در تدوین لغت نامه دهخدا، عضویت در فرهنگستان، شرکت در نخستین کنگره نویسندگان، شرکت در کنگره ابن سینا، سفر به بیروت جهت افتتاح کرسی زبان فارسی و عضویت در انجمن تحقیق درادبیات و زبانهای خارجه از دیگر برگهای کارنامه درخشان فرهنگی وی است.
وی علاوه بر تالیف و تصحیح کتب متعدد شعر هم می‌سرود و بیش از پانزده هزار بیت او در دیوانی گردآوری شده است، ضمن اینکه از مشهورترین اشعار او "مسجد کبود" است که در وصف مسجد کبود تبریز و اظهار تاسف از ویرانی آن سروده است.
شعر همایی؛ متعهد و فصیح به زبانی روان
استاد همایی گاهی به تفنن شعر می سرود و در شعر "سنا" تخلص می کند. شعر همایی در مایه سنتی فارسی است و پختگی معنی و اندیشه در آن بارز است، ضمن اینکه از فصاحت الفاظ و استواری بیان برخوردار است و در عین حال زبان او روان، روشن و ساده محسوب می شود.
یکی از نکات بسیار مهم در مورد شعر همایی این است که در میان اشعار او اثری از هجو و استهزا دیده نمی شود، ضمن اینکه اشعار وی دارای مضامین اخلاقی، عرفانی و معارف والای انسانی است تا جاییکه به حق می توان شعر همایی را "شعر متعهد" نامید.
به طور کلی اشعار همایی با مضامین پند نامه های اخلاقی، مدح و منقبت اهل بیت، اندیشه های فلسفی و عرفانی، تجلیل از بزرگان علم و ادب و شکوه و شکایت از اوضاع نابسامان روزگار زیر همراه است .
از میان خصوصیات تدریس و تقریر استاد همایی می توان به وسعت دامنه معلومات و اطلاعات عمیق وی در تمام شعب علوم و معارف اسلامی اشاره کرد. این مورد در زندگی همایی آن قدر پررنگ است که دانشجویان دانش پژوه و طالب معرفت و جویای دانش و حقیقت در هر قسمت و شاخه ای که نیازمند کمک بودند، به کمک تحقیقات عمیق معانی و مفاهیم و اطلاعات ژرف استاد مشکلشان حل می شد.
همایی همواره در کمال دلسوزی و مراقبت در تعلیم و تربیت و تفهیم مطالب که از مختصات شیوه آموزش وی بود، کوشش و مجاهده داشته است، از تشویق دانشجویان علاقمند و با استعداد ذره ای فروگذاری نکرده و در ارشاد و راهنمائیهای آنان کوشا بوده است.
گذشته از این امر درس این استاد همیشه پر از اشارت به مباحث مختلف بوده تا جاییکه دانشجویان علاقمند می توانستند از هر یک از این اشارات بهره ای کامل ببرند، ضمن اینکه بحث و فحص ژرف گونه استاد همایی راهگشای مشکلات و پیچیدگیهای درسی و علمی دانشجویان بوده است.
پاسخهای بی تکلف و صریح به سئوالات علمی و ادبی
از دیگر موارد درخشان تدریس این استاد گرانقدر این بوده که پاسخ سئوالات علمی و ادبی را صریح، واصح و بدون تکلف و تصنع می داده که این امر باعث می شده نشاط در پرسش کننده افزایش یابد.
یکی دیگر از موارد بسیار مهم در زندگی این استاد، توجه خاص وی به فرهنگ اسلامی است. وی در خصوص توجه خود به این فرهنگ چنین اظهار نظر کرده است: "در فرهنگ اسلامی محرک مادی و هدف دنیوی در کار نیست، علم شرف ذاتی دارد و طلبه کار خود را عبادت تلقی می کند و خدمت دینی می داند. استاد به هیچوجه بر شاگرد تحمیل نمی شود. نمره امتحان چون فرهنگ غربی معمول در کار نیست و محصل یا طلبه به هر کجا که می رسد مراتب پایینتر را خود درس می دهد یعنی هم محصل است و هم معلم. دانشجویان در سئوال و جواب آزادند و از استاد واهمه ندارند. کمتر جلسه و حلقه درسی است که بدون جر و بحث به پایان نرسد. پس از درس، طلاب خود به مباحثه می پردازند و اشکالات همدیگر را رفع می کند و نوعی ورزیدگی در نتیجه حاصل می شود. استاد همیشه دراختیار دانشجو است و او را فرزند روحانی خود می داند و همه در یک محیط بی ریا می زیسته و تقوی و توکل و ایمان همه را امیدوار و با نشاط و گرم و صمیمی می نماید."
به عقیده بسیاری، آثار استاد همایی همه بی نظیر، ابتکاری و عالی و برای دانش پژوهان بسیار مفید است چنانکه مقدمه وی بر مصباح الهدایه و نصیحه الملوک و دیوانهای سروش و مختار و طرب و التفهیم فی اوائل صناعه التنجیم گواهی بر این مدعا است. همچنین خیامی نامه و دژهوش ریا و مولانا چه می گوید نیز شاهدی بر وسعت معلومات و اطلاعات عمیق استاد در رشته های گوناگون فرهنگ اسلامی محسوب می شود.
نظریات جلال الدین همایی در هر یک از شاخه های علوم، عرفان و ادب، جامع و دقیق و مبتنی بر تازه ترین پژوهشهای علمی ایشان بود و دقت و عمق ژرف اندیشی وی سبب کشف مطالب و نکات تازه می شد.
همایی؛ رنگین کمانی از دانش، ایمان و فضیلت
آنچه مسلم است، استاد جلال الدین همایی استادی بی نظیر، محققی بی همتا، دانشمندی پرتوان و اسلام شناسی توانا بود و بخش اعظم عمر خود را صرف تعلیم و تربیت و اشاعه فرهنگ و ادب فارسی و معارف اسلامی کرد.
البته باید به یاد داشته باشیم که استاد همایی تنها در زمینه های علمی از سرآمدهای زمان خود نبوده بلکه در ایمان، تقوی، فضیلت و اخلاق نیز از بهترینها بوده و شاگردانش باید تلاش کنند استاد را در هر دو زمینه الگوی خود قرار دهند.
استاد جلال الدین همایی حدود نیم قرن یعنی از 1300 شمسی به تدریس علوم و فنون مختلف علمی و دانشگاهی پرداخته و در طول عمر بابرکت و پر افتخار علمی و ادبی خود بیش از پنجاه اثر چاپ شده و نشده ارزنده دارد که هر یک از این آثار به تنهایی می تواند نمونه شایسته ای برای نشان دادن مقام علمی این علامه بزرگ بوده باشد.
سرانجام استاد جلال الدین همایی پس از عمری تلاش و تحقیق در سال 1359 با حیات زمینی بدرود گفت و به معشوق حقیقی پیوست اما نام، یاد و آثارش هیچ گاه از خاطره ادبیات ایران و جهان محو نخواهد شد.
نظر شما