روزی، روزگاری نمایشگاه مطبوعات/ رویدادی که از هویت خود دور شد

خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ: بیست و دومین هم نشینی رسانه‌ها در ایران، که هفته گذشته در مصلای تهران برگزار شد و ما امروز آن را با عنوان «نمایشگاه مطبوعات» می شناسیم، اولین بار در سال ۱۳۷۲ و با عنوان «جشنواره مطبوعات» برگزار شد. در آن دوره روزنامه‌های محدودی که در کنار مجلات و هفته نامه‌ها فعال بودند، در این رویداد که در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران و در سالنی به نام «شهریار» برگزار می‌شد، حضور داشتند. 

پس از هفت دوره برگزاری در کنار نمایشگاه کتاب، نمایشگاه مطبوعات تا حدودی به استقلال نزدیک شد و از دوره هشتم به بعد و تا دوره سیزدهم، «نمایشگاه مطبوعات» در همان محل دائمی نمایشگاه بین المللی در تهران،  همه ساله در اردیبهشت ماه برگزار می‌شد، اما دوره چهاردهم، اولین دوره‌ای بود که نمایشگاه مطبوعات به طور کاملاً مستقل و جدا از برگزاری همزمان با نمایشگاه کتاب، و در فصل پائیز برگزار شد و از دوره پانزدهم، این نمایشگاه به تبعیت از نمایشگاه کتاب، به مصلای تهران انتقال یافت و تاکنون هم در این مکان برگزار شده است.

بی‌هدفی نمایشگاه مطبوعات به استناد سایت رسمی نمایشگاه

اما نمایشگاه مطبوعات اصلاً چرا برگزار می‌شود؟ به عبارت دیگر هدف از برگزاری نمایشگاه مطبوعات چیست؟ برای رسیدن به جواب این سوال، طبیعتاً باید به سایت رسمی نمایشگاه مطبوعات رجوع کنیم که (باز هم) طبیعتاً می‌بایست در این باره، مخاطب را راهنمایی کند که متاسفانه این وبسایت (اینجا) نه تنها هیچگونه مطلبی آرشیوی درباره دوره‌های نخست نمایشگاه مطبوعات ندارد، که در خصوص هدف از برگزاری نمایشگاه اخیر (۱۴ تا ۲۱ آبان ۱۳۹۵) هم فاقد هر گونه اطلاعیه و یا مطلبی است و جدای از اطلاع‌رسانی رویدادهای نمایشگاه امسال و یا مرتبط با آن، عمدتاً به انعکاس مطالبی در خصوص نحوه اخذ غرفه، نظام‌نامه نمایشگاه امسال، شیوه انتخاب غرفه‌های برتر و ... می‌پردازد.

به هر روی اگر با مد نظر قرار دادن واژه «نمایشگاه»، هدف از برگزاری این رویداد را فرصتی زمانی و مکانی برای به نمایش گذاشتن مطبوعات به مردم با هدف دیدار رو در رو و بدون واسطه آنها (مردم) با رسانه‌ها و دست‌اندرکارانشان تفسیر کنیم، این سوال مطرح می‌شود که با این وجود، آیا نمایشگاه مطبوعات پس از ۲۲ دوره برگزاری، به این هدف نائل شده و یا دست کم به آن نزدیک شده است؟ اساساً نمایشگاه مطبوعات قرار است به کدام بخش از نیازهای اهالی این صنف پاسخ دهد؟ و آیا دستاورد رسانه‌های حاضر در این رویداد هشت روزه، تا چه اندازه با هزینه‌های مادی و معنوی که برای حضور در آن متحمل می‌شوند، همخوانی دارد؟

به جرات می‌توان گفت آنچه در نگاهی کلی از نمایشگاه بیست و دوم بیش از هر چیز دیگری به چشم می‌آمد - همانند نمایشگاه بیست و یکم و نمایشگاه بیستم و شاید همه دوره‌های قبلی این نمایشگاه‌ - جدای از ریزش شدید مخاطب که پس از جدایی از نمایشگاه کتاب، گریبان این نمایشگاه (مطبوعات) را گرفت، عمدتاً دیدار اصحاب رسانه با همدیگر بود تا با مخاطبانشان. مهمتر از آن، در همین رفت و آمدها و دیدارها هم کمتر نشانی از تبادلات حرفه‌ای و بده بستان‌هایی داشت که در کوتاه مدت و یا حتی بلندمدت، موجبات ارتقاء سطح کیفی فعالیت‌های رسانه‌ای را در کشور به دنبال داشته باشد.

قاسمی: نمایشگاه باید فرصتی برای طرح دغدغه‌ها و مسائل رسانه‌ها باشد

سیدفرید قاسمی پژوهشگر حوزه رسانه و کسی که در بنیانگذاری این رویداد مهم رسانه‌ای سهم زیادی داشته است، در آسیب‌شناسی نمایشگاه مطبوعات به خبرنگار مهر می‌گوید: ممکن است مسئول نمایشگاه، یک فرد باشد اما در واقع این رویداد یک کار جمعی است. تا جمعی دست به دست هم ندهند و هماهنگ نباشند و همه در یک جهت حرکت نکنند و هدف و فلسفه وجودی نمایشگاه را نداند و در جهت تحقق خواسته‌های اصحاب رسانه برندارد، نمایشگاه پرباری نخواهیم داشت و حتماً کاستی‌هایی خواهد داشت.

وی می‌افزاید: افراد با نگاه‌های مختلفی به نمایشگاه مطبوعات می‌آیند؛ بعضی‌ها می‌آیند به رسانه‌ها خداقوت بگویند بعضی‌ها هم می‌آیند جلوی غرفه‌ها رژه بروند. اما باید ببینیم خود اصحاب رسانه در این نمایشگاه که به نام آنها نامگذاری شده است، چه برخوردی با این بازدیدکنندگان دارند؟ رسانه‌ها در این فرصت تا چه میزان به مسائل خودشان می‌پردازند؟ آیا وقتی مسئول بیمه وارد نمایشگاه می‌شود، به جای اینکه درباره بیمه خودرو و شخص ثالث از او سوال کنند، پیگیر مشکلات خودشان می‌شوند؟ نمایشگاه مطبوعات زمانی نمایشگاه می‌شود که زیر پوستش، پژوهشگاهی نهفته باشد و اگر کسی از آن خارج می‌شود، با خود بگوید که این نمایشگاه چیزی بر من افزود نه اینکه بگوید وقتم تلف شد.

قاسمی ادامه می‌دهد: نکته دیگر این است که نمایشگاه مطبوعات، دربند و درکه و فرحزاد نیست که مردم برای گشت و گذار به آنجا بروند و ایضاً غرفه‌های رسانه‌ها هم رستوران نیست که بخواهند آنجا خوشگذرانی کنند. سهم رسانه‌ها در اینکه این سوء تفاهم را برطرف کنند و مسئله را به درستی جا بیندازد، زیاد است.

این پژوهشگر عرصه رسانه اضافه می‌کند: عده‌ای هم می‌گویند در دوره اخیر که ابزارهای جدید ارتباطی وارد شده، کاری که نمایشگاه ۲۰ سال پیش می‌توانست انجام دهد، امروز دیگر نمی‌تواند انجام دهد. این جمله هم درست است هم نادرست. درست است، از این جهت که ما باید به سمت برگزاری نمایشگاه‌های آنلاین و برخط برویم ولی نادرست است، از این جهت که ما تا رسیدن به آن نقطه خیلی فاصله داریم. ما نباید با دیدن افراد دور و بر خودمان که احتمالاً همه‌شان گوشی هوشمند دارند، برای همه حکم صادر کنیم. بسیاری از اصحاب رسانه به خصوص در شهرستان‌ها اصلاً درآمد آنچنانی دارند که با گوشی‌های چند میلیونی کار کنند. بالاخره نشریات شهرستانی کجا خودشان را مطرح کنند و بگویند ما هم هستیم؟

مهدی‌پور: نمایشگاه مطبوعات باید تعطیل شود

اما برخی با اساس برگزاری نمایشگاه مطبوعات مخالف‌اند و این رویداد را امری بدون کارکرد و از هویت افتاده می‌دانند. فرشاد مهدی‌پور مدیرمسئول روزنامه «صبح نو» گفتگوی خود را با خبرنگار مهر در آسیب‌شناسی نمایشگاه مطبوعات با این عبارت آغاز می‌کند که «به نظر من نمایشگاه مطبوعات را باید تعطیل کنند» و می‌گوید: نمایشگاه مطبوعات اساساً به عنوان پدیده‌ای مستقل زاده نشد؛ در آن سال‌ها که نمایشگاه کتاب در محل دائمی نمایشگاه‌های تهران برگزار می‌شد، پیشنهادی مطرح شد که در حاشیه این نمایشگاه، نمایشگاهی هم برای مطبوعات ایجاد شود. بعدها هم در دوره‌ای تصمیم اشتباهی گرفته شد مبنی بر اینکه نمایشگاه مطبوعات از نمایشگاه کتاب جدا شود و این اتفاق افتاد.

وی می‌افزاید: این در شرایطی بود که مطبوعات نه مخاطب خاصی داشت که بتواند آنها را جای دیگری ببرد و نیز دلیلی وجود نداشت که مطبوعات که بخش زیادی از گیشه را به خود اختصاص داده است، برای خودش نمایشگاه مستقلی داشته باشد. نکته دیگر اینکه ما جشنواره‌ای به نام جشنواره مطبوعات داشتیم که در آن آثار اهالی مطبوعات عرضه می‌شد و به منتخبین هم جوایزی داده می‌شد. اما همین جشنواره مطبوعات که در واقع مقدمه تشکیل نمایشگاه مطبوعات بود، در سال‌های اخیر به دلیل آنکه کارکرد خودش را از دست داده بود و نمی‌توانست همه توانمندی‌های سپهر رسانه‌ای کشور را نمایندگی و از بهترین‌ها قدردانی کند، تعطیل شد در حالی که همچنان نمایشگاه مطبوعات که دیگر یک شیر بی یال و دُم و اشکمی شده بود، به حیات نباتی ادامه داد.

این کارشناس حوزه رسانه با بیان اینکه کتاب و روزنامه به عنوان دو رسانه چاپی شناسایی می‌شوند و به همین اعتبار، مطبوعات هم در حاشیه نمایشگاه کتاب خودش را جا داده بود، می‌گوید: اولین اتفاقی که بعد از جدا شدن نمایشگاه مطبوعات از نمایشگاه کتاب، برای نمایشگاه مطبوعات رخ داد، این بود که مخاطب آن به شدت اُفت کرد. حال اینکه زمانی که این دو با هم برگزار می‌شدند، مردمی که به دیدن بزرگترین رویداد فرهنگی کشور یعنی نمایشگاه کتاب تهران می‌رفتند، به نمایشگاه مطبوعات هم می‌رفتند و از آن دیدن می‌کردند.

نمایشگاه امسال به «شو عرضه کالا» پهلو می‌زد!

مهدی‌پور با بیان اینکه یکی از کارکردهای نمایشگاه فعلی مطبوعات، متاسفانه عرضه رایگان مطبوعات است، می‌افزاید: حتی در بعضی غرفه‌ها شاهد برگزاری مسابقاتی بودیم که هدفشان فقط شلوغ کردن غرفه و یه نوع «شو عرضه کالا» بود. تعداد قابل توجهی از مراجعه کنندگان برای کاریابی به نمایشگاه می‌آمدند نه اینکه در نمایشگاه تعاملی رسانه‌ای برقرار کنند یا اطلاعاتی به دست بیاورند. خود نمایشگاه هم تنها در راهرو اصلی محدود شده بود و مابقی سالن‌های شبستان، بازدیدکننده‌ای نداشت و رفت و آمد خاصی در آنها صورت نمی‌گرفت. نهایتِ کارکردی که این نمایشگاه می‌توانست داشته باشد، این بود که اهالی رسانه همدیگر را ببینند و همچنین این نکته که نشست‌های خبری مقامات و دیدارهایشان از رسانه‌ها، گاهی خبرساز می‌شد.

وی با بیان اینکه نمایشگاه مطبوعات از ابتدا ماموریت مشخصی نداشته وو سیاست جداسازی نمایشگاه مطبوعات از نمایشگاه کتاب هم سیاست شکست خورده‌ای بود، معتقد است: اصرار بر تداوم این سیاست شکست خورده و تحمیل هزینه‌های گزاف به رسانه‌ها - که قاطبه آنها گرفتار مشکلاتی مالی هستند و در امورات جاری خود مانده‌اند - برای حضور در نمایشگاه مطبوعات، هدررفت آشکار سرمایه‌های مالی و انسانی است. من معتقدم معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد همانطور که جسارت و شجاعت به خرج داد و جشنواره مطبوعات را تعطیل کرد، جسارت به خرج بدهد و نمایشگاه مطبوعات را هم تعطیل کند.

مدیرمسئول روزنامه «صبح نو» ادامه می‌دهد: برگزاری نمایشگاه مطبوعات پاسخگوی هیچ نیازی از مطبوعات و رسانه‌ها نیست بجز نیاز به خودنمایی و مطرح کردن رسانه‌ها که البته این نیاز اصلاً وجهی ندارد. رسانه باید با کار و عمل و خروجی خودش با مخاطب ارتباط برقرار کند نه اینکه با تعداد بیشتر مهمان‌ها در یک غرفه چند متری در ۸ روز برگزاری نمایشگاه مطبوعات.

قربان‌زاده: نمایشگاه مطبوعات کارایی خود را از دست داده است

در این میان برخی هم معتقدند با حل زیرساختی مسائل صنفی، محتوایی و حقوقی نظام رسانه‌ای در ایران و نیز رفع برخی کاستی‌های نمایشگاه مطبوعات، می‌توان به بهبود این رویداد کمک کرد. مدیرمسئول روزنامه همشهری از این دسته است.

حسین قربانزاده در آسیب‌شناسی نمایشگاه مطبوعات به خبرنگار مهر می‌گوید: نمایشگاه مطبوعات الان دیگر تبدیل به یک کیوسک بزرگ شده است و خیلی کارایی نمایشگاهی به معنای واقعی خودش را ندارد که بخش عمده‌ای از این درجا زدنِ نمایشگاه مطبوعات، به این مسئله برمی‌گردد که آن پویایی که باید در رسانه‌های ما در حوزه نقد عملکرد نهادهای متولی وجود داشته باشد، وجود ندارد و به دلیل اینکه آستانه تحمل بسیاری از مسئولانمان در حوزه‌های مختلف پائین است، این اتفاق می‌افتد و ما هم نتیجه آن را در نمایشگاه مطبوعات می‌بینیم.

وی می‌افزاید: آنچه ما به عنوان نمایشگاه مطبوعات شاهدش هستیم، طراحی و تنظیم غرفه‌ها و حضور خودِ اهالی مطبوعات و عده‌ای از مردم است. اما برخی از آنها بیشتر از آنکه دغدغه محتوای رسانه‌ای در حوزه‌های مختلف را داشته باشند و دنبال آن باشند، دغدغه‌های خودشان را دارند. به عنوان مثال بنده که خودم امسال در غرفه روزنامه‌ام در نمایشگاه حضور داشتم، شاید به جرات بتوانم بگویم که نیمی از افرادی که به ما مراجعه می‌کردند، به دنبال شغل و فعالیت در حوزه رسانه بودند و لابد این محمل را فرصت خوبی برای پیگیری این مسئله خودشان می‌دانستند.

لزوم تجدیدنظر مسئولان نمایشگاه در راهبردها و سیاستگذاری‌ها

قربانزاده با بیان اینکه اگر هدف نمایشگاه مطبوعات دید و بازدید اهالی رسانه باشد، این مسئله‌ای منفی نیست اما یک هدف حداقلی است، می‌افزاید: اینکه چرا سال به سال از میزان استقبال از نمایشگاه مطبوعات کاسته می‌شود و بازخورد آن کمتر و کمتر می‌شود، مسئله‌ای است جدی که باید مورد آسیب‌شناسی قرار گیرد. به هر حال سرمایه ما در رسانه‌هایمان، مخاطبانمان هستند و وقتی ما می‌بینیم آنها استقبال کافی از این فضا و فعالیت‌های جنبی آن نمی‌کنند، باید ما را در اتخاذ راهبردها و سیاستگذاری‌هایمان در برگزاری نمایشگاه مطبوعات، به سمت یک تجدید نظر سوق دهد.

مدیرمسئول روزنامه همشهری می‌گوید: من البته معتقد نیستم نمایشگاه مطبوعات را باید تعطیل کنیم اما بجز آن اهداف حداقلی که الان دنبال می‌شود، می‌توانیم اهداف بلند دیگری را هم دنبال کنیم و با اجرای برنامه‌هایی، نمایشگاه مطبوعات را فایده‌مند کنیم اما چون ما در حوزه‌های صنفی و محتوایی و حقوقی نظام رسانه‌ای‌مان دچار چالش‌های جدی هستیم، بدیهی است این چالش‌ها به نمایشگاه مطبوعات هم سرایت پیدا می‌کند و در آنجا هم سرریز می‌شود و نمی‌توان توقع داشت در این اوضاع همه چیز روی ریل حرکت کند و نظام صنفی و محتوایی و حقوقی رسانه‌هایمان از معضلات و آسیب‌های جددی رنج ببرد.

وی می‌افزاید: اگر دست‌اندرکاران نمایشگاه مطبوعات، در زمینه شناسایی چالش‌های پیش گفته و رفع آنها دقت نظر و توجه بیشتری بکنند و دولت و همچنین اهالی مطبوعات همت کنند تا این چالش‌ها برطرف شود، ما حتماً اثرات این همبستگی را در نمایشگاه هم خواهیم دید؛ زمانی نمایشگاه مطبوعات همزمان و هم‌مکان با نمایشگاه کتاب برگزار می‌شد؛ درست است که خیلی از بازدیدکنندگان نمایشگاه مطبوعات، در واقع بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب بودند، اما استقبالی که از نمایشگاه مطبوعات می‌شد، بسیار بالا بود و اتفاقاً آن زمان، نمایشگاه مطبوعات اثربخشی بهتری داشت.