خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی: بررسی ظرفیت های قانونی برای رعایت کپی رایت به ویژه در زمینه آثار موسیقایی موضوع نشستی است که با حضور حمیدرضا نوربخش مدیر عامل خانه موسیقی و کاوه رضوانی راد وکیل پایه یک دادگستری در خبرگزاری مهر برگزار شد.
این دو در بخش نشست این نشست به موضوع کپی رایت از منظر قانونی، رفتار نهادهایی چون سازمان صدا و سیما و همچنین برخورد خود هنرمندان با مساله پرداختند. در بخش دوم و پایانی نشست ضمن بر شمردن وظایف هنرمندان در قبال پیگیری موضوع کپی رایت و کم توجهی اغلب پدیدآورندگان آثار موسیقایی به استیفای حقوقی موارد نقض حق شان به توجه موثر قوه قضاییه به حل مشکلات هنرمندان در حوزه کپی رایت و تشکیل یک کارگروه ویژه در سازمان برنامه و بودجه با نظارت رییس این سازمان و حضور خانه موسیقی در اداره کل نظارت بر سامانه های بر خط سخن گفتند.
حمیدرضا نوربخش و کاوه رضوانی راد در این بخش از نشست ضمن شرح آنچه در خانه موسیقی برای استیفای حقوق پدیدآورندگان آثار موسیقی انجام شده از محافظه کاری برخی از هنرمندان در مواجهه با صدا و سیما انتقاد و از تدوین یک ساز و کار حقوقی برای اجرایی شدن موضوع کپی رایت در ایران خبر دادند.
مدیرعامل خانه موسیقی در پاسخ به خبرنگار مهر مبنی بر اینکه چرا شرایط نظام تولید و بازاریابی موسیقی کشورمان به گونه ای است که خودِ خوانندگان و صاحبان آثار نیز چندان بی میل به دانلود غیرقانونی یا رایگان آثار خود نیستند؟ توضیح داد: همانطور که در بخش اول صحبت هایم به آن اشاره کردم رسیدن به همگرایی امر مهمی است. وقتی ما گام به گام هنرمندان را مجاب کنیم که در مسیر قانون کپی رایت حرکت کنند اتفاقات موثری در این زمینه می افتد.
وی با اشاره به اینکه در فاز اول هنرمندانی که آثارشان مخاطب زیادی دارد مورد توجه هستند، بیان کرد: وضعیت کنونی ما نسبت به دو یا سه سال گذشته بهتر شده است. آقای رضوانی می توانند گواهی دهند که در سال گذشته چند پرونده با موضوع کپی رایت مورد رسیدگی قرار گرفته است. همین موضوع نشان می دهند که هنرمندان آگاهی پیدا کرده اند که می شود این مساله را رسیدگی حقوقی کرد و به نتیجه هم رسید.
این خواننده موسیقی ایرانی افزود: ما در قالب گردهمایی ها، جلسات ماهانه خانه موسیقی و هر فرصت دیگری که در اختیار داشته باشیم هنرمندان را آگاه می کنیم. درباره انتشار رایگان قطعات از سوی خودِ خوانندگان هم باید توضیح دهم که این اتفاق موردی و جزوی از حقوق خوانندگان و صاحبان آثار است و ما نمی توانیم بگوییم چرا این کار را کرده اند. البته این موضوع نباید باعث شود که ما اموال همه را به حراج بگذاریم.
ساز و کار پیگیری حقوق مادی و معنوی آثار موسیقایی آماده شد
نوربخش با اشاره به تعیین مصادیق مطرح شده در حقوق مادی و معنوی آثار موسیقایی توضیح داد: الان در کشور ما تمامی حق و حقوق کاری که تهیه می شود مربوط به تهیه کننده یا ناشر است. قراردادهایی هم که با اپراتورهای مختلف تلفن همراه یا مراجع دانلود آثار موسیقی بسته می شود معمولا با صاحب اثر، تهیه کننده یا ناشر است. به عبارتی گویا هنرمند در این چارچوب حق و حقوق اثر را به ناشر یا تهیه کننده واگذار کرده و غیر از پولی که برای واگذاری دریافت کرده در بقیه موارد سهمی ندارد ولی ما به دنبال ساز و کاری هستیم تا خودِ هنرمندان هم از حق و حقوق هایی بهره مند می شوند.
وی افزود: ما در این مورد موارد مشابه خارجی را استخراج کرده و بعد از بررسی هایی که در این زمینه انجام گرفته، آن را با شرایط حقوقی کشورمان مطابقت دادیم. این ساز و کار تقریبا آماده شده فقط بایستی تعامل با نهادها را آغاز کنیم تا این برنامه جنبه اجرایی پیدا کند.
به گفته وی، این ساز و کار در زیر مجموعه خانه موسیقی تعریف شده و هنوز عنوان مشخصی را برای معرفی آن نداریم.
کم توجهی به رایت، موسیقی را در بلندمدت نابود می کند
کاوه رضوانی راد مشاور حقوقی خانه موسیقی در ادامه صحبت های نوربخش گفت: رویکرد کسانی که فکر می کنند از رایت اثرشان صرف نظر کنند تا این موضوع در کنسرت ها و اجراهای زنده ای که دارند به لحاظ اقتصادی جبران شود، رویکرد کسی است که روی کشتی نشسته و در حال سوراخ کردن جایی است که به او تعلق دارد. این رویکرد شاید در کوتاه مدت بتواند منافع اقتصادی یک شخص را فراهم کند ولی در بلندمدت موسیقی را نابود می کند. متاسفانه سنت شنیداری موسیقی ما هم در حال نابودی است. چرا؟ چون دیگر برای ناشر صرف نمی کند که آلبوم تولید کند و شما می بینید که تمام سرمایه گذاری ها به سمت کنسرت ها سوق داده شده است.
وی با اشاره به اینکه وقتی ناشر اثری تولید نکند سنت شنیداری موسیقی از بین می رود، بیان کرد: امروز موسیقی مقامی و موسیقی آوانگارد ما کمتر وارد بازار موسیقی می شوند زیرا ناشر از لحاظ اقتصادی سرمایه اولیه تولید یک آلبوم را به دست نمی آورد. چرا این اتفاق می افتد؟ چون نقض مکرر قوانین کپی رایت این ذهنیت را برای ناشر به وجود می آورد که بهتر است منِ ناشر به جای تولید یک آلبوم با هزینه ۱۰۰ میلیون این پول را برای برگزاری یک کنسرت صرف کنم. همین ناشر وقتی بخواهد روی کنسرت سرمایه گذاری کند می رود سراغ کسی که «باکس آفیس» را تامین می کند. در این فضا بخش بزرگی از موسیقی که همان موسیقی اقوام یا موسیقی جسور ماست به طور کلی از دست می رود.
این وکیل ادامه داد: در چنین شرایطی موسیقی پاپ بر موسیقی ایرانی، موسیقی مقامی و موسیقی خلاقانه و در وجه تخصصی تر موسیقی تک نوازی ما غلبه می کند. امروز چند نفر از ناشران ما به تولید آثاری در حوزه تک نوازی می پردازند؟
به خاطر منافع چند نفر جامعه نجیب موسیقی را از بین نبریم
رضوانی راد با تاکید بر واگذاری مساله کپی رایت به صنوف هنری تصریح کرد: چرا در بسیاری از کشورهای دنیا پیگیری مساله کپی رایت را به صنف و نه اشخاص واگذار کردند برای اینکه صنف در باب این موضوع دغدغه مند است. در صنف اینکه شما سوپرانوی ارکستر ونیز باشید یا یک نوازنده درجه دو و سه هیچ تفاوتی وجود ندارد. صنف از دغدغه صنف دفاع می کند نه از دغدغه یک شخصی که یک یا دو سال با فروش خوبی در کنسرت هایش رو به روست.
وی تاکید کرد: دولت باید از این داستان دست بکشد. اگر نهادی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بار خود را سبک کند و این بار سنگین را به نهاد صنفی واگذار کند اتفاقات موثرتری در حوزه استیفای حق پدیدآورندگان آثار موسیقایی می افتد.
جامعه موسیقی یک جامعه میلیونی است که صدها هزار نفر از راه فروش ساز، نشر و نوازندگی زندگی خود را می گذرانند پس ما نمی توانیم به خاطر منافع چند نفر این جامعه گسترده، نجیب و ریشه دار را از بین ببریموی گفت: اخلاقا و بر اساس آموزه های صنفی درست نیست که یک نفر بگوید «من از منافع صنف و منافع موسیقی صرف نظر می کنم که یک سال خوب بفروشم». جامعه موسیقی یک جامعه میلیونی است که صدها هزار نفر از راه فروش ساز، نشر و نوازندگی زندگی خود را می گذرانند پس ما نمی توانیم به خاطر منافع چند نفر این جامعه گسترده، نجیب و ریشه دار را از بین ببریم. چند کارگاه ساز سازی تعطیل شده است؟ چند ناشر را سراغ دارید که دست از کار کشیده اند؟ شاید گفتنش درست نباشد اما یکی از ناشران بسیار قدیمی که در دهه هفتاد بار موسیقی این کشور را به دوش کشیده، نشر خود را تعطیل و یک مغازه لوستر روشی باز کرده است. اینها بخشی از تاریخ موسیقی ما هستند که باید از تعطیلی آنها غصه بخوریم.
تشکیل کارگروه ویژه به دستور رییس سازمان برنامه و بودجه
مدیرعامل خانه موسیقی پس از صحبت های رضوانی راد به نقش حقوقی خانه موسیقی در تعامل با نهادهای حکومتی و دولتی از جمله قوه قضاییه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای عالی فضای مجازی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در موضوع کپی رایت و مسدودسازی سایت های غیر قانونی دانلود آثار موسیقایی اشاره کرد و گفت: ما در جشن خانه موسیقی که با حضور آقای نوبخت معاون رییس جمهور و رییس سازمان برنامه و بودجه برگزار شد، یک خواسته ای را مطرح کردیم که متعاقب این خواسته ایشان نامه ای به معاون فرهنگی سازمان برنامه و بودجه نوشت و خواستار تشکیل کارگروهی درباره مساله کپی رایت شد. خوشبختانه این کارگروه به سرعت شکل گرفت و ما چندین جلسه درباره این موضوع برگزار کردیم حتی اعتباری هم برای این بخش در نظر گرفته شد که به صورت جدی این مساله در دولت پیگیری شود.
وی افزود: ورود وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هم برای ما مهم است و آقای نوبخت به همراه آقایان نمکی و صدرنوری حلقه واسط ما و این وزارتخانه هستند تا موضوع را از این ناحیه هم دنبال کنیم. در این بخش ما در حال مذاکره هستیم که از طریق کارگروهی که به آن اشاره کردم، نماینده وزارتخانه نیز با ما همکاری داشته باشد.
نوربخش خبر داد: در سال ۹۷ شاهد عملیاتی شدن برخی از کارها در زمینه کپی رایت خواهیم بود. از سوی دیگر در اداره کل نظارت بر رسانه های بر خط، خانه موسیقی عضو هیات منصفه است و در زمینه شکایت اهالی موسیقی حضور موثری دارد.
قوه قضاییه موثرترین همکاری را دارد
رضوانی راد نیز در ادامه صحبت های نوربخش گفت: قوه قضاییه به خوبی در زمینه پیگیری موضوع کپی رایت تجهیز شده و در سه چهار سال اخیر دادسرای «فرهنگ و رسانه» قدم های رو به جلوی بسیار خوبی برداشته و حتما جنبه کیفری، اجتماعی و شان هنری هنرمندان در این پرونده های مورد توجه قرار می گیرد. حتی خیلی از دعاوی که به دادسرای فرهنگ و رسانه ارجاع می شود توسط قضات به خانه های صنفی ارجاع می شود. حتی در همین ایام که درگیر پرونده یکی از کارگردانان بزرگ سینمای ایران هستم، خودِ بازپرس محترم، پرونده را به خانه سینما ارجاع داده تا نظر کارشناسی خانه سینما را در باب این موضوع دریافت کند. این خیلی اقدام مترقی است که باید از ایجاد چنین فضایی قدردانی کرد.
وی افزود: این موضوع در خانه موسیقی نیز اتفاق افتاده و همین الان که با شما صحبت می کنم دو تا سه پرونده مهم در بازپرسی دادسرای فرهنگ و رسانه به خانه موسیقی ارجاع شده است. همین موضوع نشان دهنده این است که دعوای صنفی را باید به نهاد صنفی واگذار کرد. خوشبختانه به دلیل اینکه دادسرای فرهنگ و رسانه یک دادسرای نوظهور و البته محلی مختص اهالی فرهنگ، هنر و رسانه است بنابراین روند دادرسی نیز از شکل سریع تری برخوردار است، حتی ما الان شاهد پرونده هایی هستیم که در بیست روز به نتیجه می رسند.
راه های مسدود کردن سایت های غیرقانونی دانلود آثار موسیقایی
مشاور حقوقی خانه موسیقی در بخش دیگری از صحبت های خود به نقش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در حوزه کپی رایت اشاره کرد و گفت: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات یک نهاد اجرایی است یعنی مستقلا نمی تواند بدون دستور قضایی سایت یا کانالی را مسدود یا فیلتر کند، دستور قضایی هم زمانی صادر می شود که شاکی خصوصی وجود داشته باشد بنابراین هنرمند باید پیگیری کند، حکم بگیرد، دستور قضایی صادر شود و سپس وزارت ارتباطات حکم قضایی را اجرا کند. به عبارتی انتظارات ما از نهادهای اجرایی همیشه باید در مرحله دوم باشد یعنی در ابتدا این هنرمند است که باید پیگیر موضوعات باشد.
وی توضیح داد: در خیلی از کشورهای دنیا وکلایی به صورت داوطلبانه سازمان هایی را با عنوان «سازمان مدیریت جمعی» تاسیس کرده اند که هنرمندان به آنها وکالت می دهند و بر همین اساس مساله ای مانند کپی رایت از طریق این مرجع پیگیری می شود. اینکه چرا بسیاری از فعالان حوزه موسیقی پاپ تمایلی برای ورود به تشکیلات صنفی ندارند موضوعی است که باید دلیل آن را ابتدا در صنف جستجو کنیم. شاید آنها تصور می کنند بود یا نبودشان در نهاد صنفی تاثیری به حال خودشان ندارد ولی لازم است بگویم حتی کسانی که عضو خانه موسیقی نیستند هم می توانند در این ساز و کاری که ما به آن اشاره کردیم وارد مذاکره با خانه موسیقی شوند تا از حق شان دفاع شود.
سازمان صدا و سیما باید از یک جایی روند فعلی خود را متوقف کند
رضوانی راد تاکید کرد: من معتقدم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید بار خود را سبک تر کرده و مساله پیگیری کپی رایت را به خانه های صنفی واگذار کند و خانه های صنفی نیز با توانی که به وجود می آورند وارد مذاکره با نهادهایی چون صدا و سیما شوند. به هر حال سازمان صدا و سیما باید یک جایی این روند را متوقف کند و تعهد بدهد که از فلان زمان بابت هر اثری که پخش می شود مبلغی به هنرمند یا صاحب اثر پرداخت می کند و اگر هم پرداختی صورت نگرفت وارد دعوای حقوقی خواهد شد.
وی ادامه داد: در همین پنج سالی که مشغول فعالیت هستم، حتی یک مورد سراغ ندارم هنرمندی از سازمان صدا و سیما شکایت کرده باشد ولی با شناختی که از دادسرای فرهنگ و رسانه دارم به جرات می گویم اگر هنرمندی از صدا و سیما شکایتی داشته باشد، حتما موضوع پیگیری می شود. مصداق بارز این ادعا هم شکایت خانواده زنده یاد فرهاد مهراد بود که به موضوع رسیدگی شد. آن آثاری هم که خانواده فرهاد مهراد نتوانستند بگیرند به جهت یک ماده در قانون مولفان و مصنفان بود که می گوید «قانون کپی رایت ایران فقط از آثاری دفاع می کند که اولین بار در ایران منتشر شده باشد».
هنرمندانِ محافظه‌کار و ترس از حذف در رسانه ملی
نوربخش در تایید صحبت های رضوانی راد گفت: در خانه موسیقی وقتی ما کمپینی با موضوع کپی رایت راه اندازی می کنیم برخی یا این اقدام را باور ندارند یا محافظه کاری اجازه ورود آنها به کمپین را نمی دهد.
رضوانی راد اظهار کرد: برخی از هنرمندان به دلیل محافظه کاری و اینکه مشمول خط قرمزهای سازمان صدا و سیما و حذف از آنجا شوند در این کمپین ها شرکت نمی کنند و حتی از شکایت هم صرف نظر می کنند. این رویکرد هم باعث شده تا صدا و سیما از موضع بالا با برخی از هنرمندان برخورد کند و این تصور برایش به وجود بیاید که نه تنها حق کسی نقض نشده بلکه امتیازی است که رسانه برای تبلیغ مجانی هنرمندان در نظر گرفته است.
کپی رایت هدیه آسمانی نیست
مدیرعامل خانه موسیقی در بخش پایانی این نشست تاکید کرد: هر چقدر رسانه ها نسبت به این مباحث پیش قدم شده و به صورت سریالی مساله را پیگیری کنند مردم نیز با حق و حقوق هنرمندان آشنا می شوند. من حتم دارم اگر موضوع درست تببین شود مردم ما به جهت اخلاق مداری که در باطنشان وجود دارد، این حقوق را رعایت می کنند. من امیدوارم با مجموعه کارهای انجام شده بتوانیم در ماه های آینده شاهد اتفاقات خوبی باشیم. این زنگ خطر سال هاست زده شده که تولید آثار ماندگار در اندازه دهه های قبل با شیب تندی در حال کم شدن است و ما باید همه کمک کنیم تا با یک عزم جدی هنر فاخر و آسمانی موسیقی را نجات بدهیم.
مشاور حقوقی خانه موسیقی هم در پایان تصریح کرد: خط مقدم کپی رایت در ایران هنرمندان هستند که باید در دادگاه ها از حق شان دفاع کنند. وقتی ادبیات حقوقی و رای قضایی پیرامون چنین موضوعاتی صادر شود به طور طبیعی قضات از آرای همدیگر در این موضوع تبعیت می کنند و همین منجر به فراگیر شدن موضوع کپی رایت در ایران می شود. اگر هنرمندان انتظار داشته باشند نهادهای دولتی کاری برای آنها کاری انجام دهند مطمئن باشند روند به کندی طی خواهد شد. برای اینکه رعایت کپی رایت را به شکل فرهنگ درآوریم نیازمندیم که هنرمندان پیشگام این عرصه باشند و اگر نقضی در این مورد می بینند سرسختانه پیگیر حقوقشان باشند. بدانیم بدون استیفای حقوق خودمان از نهادهای قضایی، کپی رایت هدیه ای نیست که از آسمان در دامان کسی بیفتد بلکه باید برای آن جنگید.
نظر شما