تحلیل محتوای دینی ظرفیتی برای استنباط گزاره‌های روانشناختی است

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام والمسلمین مهدی عباسی در نشست علمی مجازی «پژوهش های اسلامی روان شناختی (ظرفیت‌ها و چالش‌ها)» از سلسله نشست‌های همایش مجازی «علوم انسانی اسلامی، پژوهش و فناوری» که از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد، اظهار کرد: دین دو ماهیت دارد یا از دو زاویه به دین می‌توان نگاه کرد که یک بعد یا حیثیت، هویت استقلالی دین است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه عمدتاً به عنوان یک موضوع به این بعد نگاه می‌شود، ابراز داشت: این قسمت در مناسبت بین روانشناسی و اسلام و دین یا پژوهش‌های اسلامی و روانشناسی قد علم می‌کند و روانشناسان در این قسمت پدیده‌ای را به عنوان دین بررسی می‌کنند.

وی اضافه کرد: قطعاً تجربه روانشناسان نشان می‌دهد، دین و معنویت برای بشر مفید است و عقیده دارند که ما درباره سلامت روانشناختی نمی‌توانیم به مقوله معنویت و دین بی توجه باشیم.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه زاویه دوم نگاه به دین، هویت حکایتی و منبع بودن دین است، گفت: این قسمت با مفروض دانستن علم اولیای دین است که اعلم دانشمندان زمان خودشان بودند و بر اساس هیچ هوا و هوس و مسائل نفسانی صحبت نمی‌کردند بلکه روایت‌هایشان مبتنی بر واقعیت است و ما مواجهیم که این قسمت نیز گزاره‌های علمی دینی را به دست می‌دهد.

حجت الاسلام عباسی در ادامه با اشاره به اینکه در این هویت حکایتی یا هویت با عنوان منبع علمی نیازمند روش هستیم، خاطرنشان کرد: سوالات متعددی در این قسمت مطرح است از جمله اینکه آیا می‌توانیم با صرف مراجعه به یک سوره یا چند کتاب حدیثی چند عامل شخصیت را تبیین کنیم؟ در کل می‌توان گفت با توجه به احصایی که انجام شده و بررسی نظریه‌ها، سه روش برای تحلیل داده‌هایی که از معارف دینی در دست ما هست وجود دارد که اگر این سه روش تحلیل در کنار هم قرار بگیرد می‌توانیم بگوییم روانشناسی اسلامی امکان دارد، تحقق هم پیدا کرده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث بیان داشت: روش اول، مطالعات روانشناختی در متون دینی است که مبتنی بر تحلیل گزاره‌هایی است که در معارف دینی وجود دارد، به عنوان مثال در آیه ۵۴ سوره زخرف می‌خوانیم «فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمًا فَاسِقِینَ» یعنی فرعوم قوم خودش را تحقیر کرد و آنها چون انسان‌های فاسقی بودند از فرعون اطاعت کردند، بنابراین این آیه رابطه بین سه متغیر را ایجاد کرده است؛ استخفاف قوم، اطاعت از ظالم و وضعیت قوم که فسق و فجور است، از این رو می‌توانیم بگوییم خار و ذلیل کردن یک گروه می‌تواند اطاعت آنها را از ظالم پیش بینی کند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: در این تحلیل مهم این است که در این گزاره‌های دینی به تک تک آیات ورود کنیم و با روش تحلیل محتوایی متون دینی گزاره‌های علم دینی را استنباط کنیم چون مفروض رسیدن به علم دینی است و آن موقع در طرح‌های مختلف پژوهش می‌توانیم ورود کنیم.

حجت الاسلام عباسی با بیان اینکه روش تحلیلی دوم استفاده از اصول فقه به معنای اعم است، گفت: در نهایت باید تأکید کنیم ما بی نیاز ار روش‌های تجربی نیستیم، در حقیقت ما نیاز به سنجه‌ها و ابزارهایی داریم که بر اساس مفهوم سازی و مفهوم پردازی دینی از آنها استفاده کنیم و بر اساس مفهوم پردازی و مدل‌های مفهوم، سنجه ها و پرسش نامه‌هایی را تهیه و تکمیل کرده و وضعیت جامعه را توصیف کنیم.

وی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: بنابراین روش تحلیل محتوای متون دینی یک ظرفیت بسیار گسترده است که از صد گام در گام اول یا دوم هستیم، گفتیم مسأله دوم روش‌های مبتنی بر اصول فقه به معنی الاعم است که از مباحث مختلف اصول فقه استفاده کنیم و سوم آنکه ما بی نیاز از تجربه و اندازه گیری بر اساس مبانی و مفاهیم دینی نیستیم و هر سه روش از نظر روش شناسی می‌تواند یک فرصت گسترده و مهم برای استفاده و استنباط مباحث روانشناختی اسلامی باشد.