وحدت حوزه و دانشگاه با علم مبتنی بر الحاد پذیرفته نیست

حجت‌الاسلام محمد مهدی گرجیان در گفتگو با خبرنگار مهر در قم اظهار داشت: طرح مسئله وحدت حوزه و دانشگاه به عنوان دو بال برای حرکت پویا و بالنده جامعه از سوی حضرت امام خمینی(ره) آن هم در سالگرد شهادت آیت‌الله شهید مفتح، به نوبه خود محصول فراست ایمانی و مشمول این روایت نبوی است که «اتقوا فراسة المؤمن فإنه ینظر بنور الله»، یعنی از فراست مومن بترسید چراکه نگرش او به عالم توسط نورالهی است.

وی ادامه داد: تحقق این مهم، زمانی میسور است که این دو بال، سازگار و هماهنگ به سوی تعالی و قله رفیعِ «اَلا اِلی الله تصیرُ الاُمور و اِلی الله ترجعُ الاُمور» به حرکت درآید و هدف از کسب علم را علم به معلوم حقیقی یعنی حق جل وعلا قلمداد نکند بلکه در میدان مسابقه «سارِعوُا اِلی مَغفرۀِ و فاستَبِقوا الخَیرات» گوی سبقت را در صراط مستقیم از دیگر رقبا برباید و راه‌های متفرقه را از وجهه همت خویش دور سازد و «اِن الراحل اِلیکَ قَریب المَسافه» را مطمع نظر خویش قرار دهد.

جنگ علم با دین، واقعیت یا توهم؟

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه طرح بحث علم دینی از دغدغه‌هایی است که عمدتاً پس از رنسانس مورد عنایت اندیشوران و فرهیختگان جوامع مختلف قرار گرفته است، اظهار داشت: با ظهور تمدن جدید و مدرنیته و ظهور دستاوردهای علمی و سیادت آن در عرصه زندگی بشری، داعیه تمامیت خواهی برخی از سردمداران علم مدرن آنچنان رو به فزونی نهاد که سعی در رقیب سازی و جنگ با رقیب فرضی و حتی پیروزی و فتح بر این رقیب فرضی یعنی دین را در دستور کار خود قرار داده است.

گرجیان ادامه داد: در این میان عواملی چون ضعف بنیان‌های معرفتی برخی از صاحبان علم مدرن، ضعف نگرش فلسفی و ضعف کلیسا در مواجهه معقول و زیرساختی با پیشروی علوم نو پدید بر طبل این جنگ فرضی نواخت. غافل از آنکه رقیب فرضی نه که رقیب بلکه موجودی الهی و فطری است که اعراض از آن میسور نیست، به ویژه که پس از چندی و در حین برگزاری جشن و سرور این پیروزی دشوار، متوجه کمبودهایشان در پاره‌ای از نیازهای مهم انسانی شده و علم مدرن را در صحنه کارزار ناکارآمد دیدند، به ناچار خود را مجبور به ترمیم دیدگاه‌هایشان یافتند.

رئیس سازمان بسیج اساتید استان قم خاطرنشان کرد: گرچه پیشقراولان علم نوین، علم را دارای یک رسالت دینی دانسته، واکاوی اسرار صنع الهی را جزو وظیفه آن قلمداد کردند و حتی نیوتن کتاب علمی معروفش را برهانی بر وجود خدا قلمداد کرد، آن گونه که در عصر خویش به عنوان فیزیکدان متاله شناخته می‌شد، نه آنچنان که برخی نیمی از نیمکره فکر خود را مشغول به دین و نیمکره دیگر را به علم اختصاص داده بودند، بلکه علوم تجربی و داده‌های آن را دال بر خداوند، وحدانیت و حکمت او می‌دانستند تا جایی که داده‌ها و گزاره‌های علم جدید را مبتنی بر مبانی متافیزیکی دانسته به تعبیر آرتوربرت، تکون علم مدرن و تشکل آن، مدیون پیش فرض‌های متافیزیکی است.

علم زدگی به علم مدرن و قصد تنگ نمودن عرصه بر دین

وی ادامه داد: گرچه به علل فوق الذکر و ادله دیگر با پایه گذاری علم زدگی، بلکه علم پرستی، عرصه را بر دین و دین مداری تنگ‌تر کرد و علناً جنگ با خدا را اعلام کرده و مرگ خدا را فریاد زدند، اما کثیری از جوامع دینی به نحو عام و اسلامی به نحو خاص، سعی در رفع تنازع زعمی اعلام شده داشتند که با تندی‌ها و یا مرعوب بودن در مقابل این جریان تند، دست و پنجه نرم نموده و قرین توفیق خاصی نبودند.

گرجیان گفت: راه حل این تعارض ادعایی و وحدت بین صاحبان علوم مختلف و علم دینی این گونه نیست که موارد تعارضات صریح بیان شود و آموزه‌های ضد دینی کمتر و یا حتی اصلاً مطرح نشود تا شاید در این صورت علم را دینی قلمداد کنیم و حتی این گونه نیست که علوم جدید را بر پایه علم مدرن بپذیریم و سعی کنیم آن را از آفات و ترکش‌های مدرنیته بر حذر داریم. صِرف تسمیه علم به علم دینی با چنین راهکارهایی اگر ضررش بیش از نفع آن نباشد، کمتر نیست، چراکه علم مدرن با نظام آموزشی خاص و با مبانی و پیش فرض‌های نظری نه تنها با علم دینی قابل جمع نیست و با برخی از گزاره‌های علم دینی در تعارض است، بلکه در صدد حذف رقیب دیرینه بر آمده، علوم دینی را غیرعلمی قلمداد می‌کند و سعی در پر کردن خلاء متافیزیکی آن دارد، بنابراین به جای فلسفه، فلسفه علمی را دست و پا می‌کند تا همچنان بی‌رقیب در صحنه باقی بماند، در حالی که اقدامات انجام شده در مقابل این دیدگاه، تکاپوی این مهم را نمی‌کرد.

لوازم شکل دهی وحدت حوزه و دانشگاه

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به لوازم شکل دهی وحدت حوزه و دانشگاه گفت: وحدت حوزه و دانشگاه به معنای دقیق کلمه در گرو آن است که در درجه اول ماهیت علم و معرفت را شناخته، مبادی و مبانی متافیزیکی آن را به دقت کاوش کرده و غایت علوم را در معلوم حقیقی جستجو کنیم، نه اینکه همچون کرم ابریشم در پیله‌اش پس از چندی فعالیت خفه شود، آن را به گورستان خود تبدیل کند، بلکه غایت آن را متوجه حق بداند و تار و پود علوم را تجلی اسماء و صفات الهی در عالم امکانی ببیند.

رئیس سازمان بسیج اساتید استان قم ادامه داد: این مهم اختصاصی به علمی دون علم دیگر ندارد، چراکه در الهیات نیز اگر مقصود و هدف غایی حق سبحانه نباشد، عین شرک خواهد بود. که بوعلی سینا در نمط نهم اشاره کرد: «مَن آثر العرفان للعرفان فقد قال بالثانی» و اصلاح علم دینی و رویکردهای مختلف در تفسیر آن در صورتی قرین به صحت و درستی خواهد بود که ماهیت علم را دانسته، دینی بودن آن را به عنوان وصف خارج موضوع و ملحق به آن قلمداد نکنیم که در این صورت دو امر غیر متجانس را به هم منگنه زده‌ایم.

گرجیان اضافه کرد: در مقابل، تلاش جهت بالندگی علم دینی و تاثیرگذاری آن در علوم انسانی و حتی علوم تجربی و علوم پایه در گرو تصحیح نگرش به دین و تصحیح نگرش به علم است.

تصحیح نگرش به دین و علم

وی گفت: در صورتی که دین از مبادی عقلی و جهان شناسی الهی خویش قطع شود (آن گونه که در جهان غرب و تراژدی علم مدرن اتفاق افتاده) برای اصلاح این نگرش باید دین را به دامن هستی شناسی الهی با مبانی متافیزیکی برگرداند و اثبات جهان غیب، فطرت ثابت انسان و محوربودن انسان الهی در جهان امکانی و غایت الغایات دانستن حق سبحانه را در همه عرصه‌ها وجهه همت خویش قرار داد و با اثبات دین به عنوان مجموعه قوانین و مقررات ثابتی که مبین انسان و جهان و پیوند میان آن دو است بتوان نقش آفرینی دین نسبت به جمیع معارف و علوم اعم از علوم انسانی و غیر علوم انسانی را آشکار ساخت، در این صورت نه تنها علم مغایر دین و دین مغایر علم نیست بلکه دین میزان اساسی برای توزین قوانین علمی است، زیرا معارف دینی جزو قوانین ثابت الهی است که توسط انسان‌های پاک و از سوی آسمان نازل شده که جنبه‌های نظری و عملی دانش‌های بشری را تحت تاثیر قرار داده و به آنها اشراف دارند.

گرجیان تصریح کرد: گرچه علم امروزی می‌کوشد پیوند خود را با دین و مبادی هستی شناسی الهی قطع کند و در واقع یک مبادی هستی شناسی دیگری را جایگزین آن کند، یعنی فلسفه علمی؛ و بر آن اساس ارزش‌ها را از بررسی علمی خارج کند و نسبیت‌گرایی را سرلوحه کار خود قرار دهد، اما باید این مسیر را تصحیح نموده، علم را به جایگاه اصیل و پشتوانه‌های متافیزیکی آن متکی کرد و بر بنیان‌های مستحکم استوار کرد.

استحاله وحدت حوزه و دانشگاه با علم مبتنی بر الحاد

رئیس سازمان بسیج اساتید استان قم تاکید کرد: باید مراقب بود که ذات علم که تعارضی با دین ندارد را با نگرش غیرصحیح معارض با دین قلمداد نکرد، چون ساختن علم بر فلسفه الحادی و جهان بینی الحادی می‌تواند سرناسازگاری علم متکی بر این مبانی را با دین توجیه کرده و اصول موضوعه هستی شناسی و جهان بینی الهی را کنار گذاشته و دست پرورده سامری را به جای خدای موسی قرار می‌دهد که در آن صورت موسایی با عصای الهی تخریب سازه سامری را در دستور کار خویش و بنیان علم الهی را بر پایه جهان بینی و هستی شناسی الهی قرار می‌دهد.

وی گفت: طبعاً چنین نگرشی بر علم و پایه‌های آن نه الحادی است نه مجالی را برای طرح تعارض بین علم و دین باقی می‌گذارد، در غیراین صورت با حفظ و بقاء علم مدرن بر پایه‌های الحاد نمی‌توان از وحدت حوزه و دانشگاه یا تاثیر علم دینی بر علوم انسانی یا غیر علوم انسانی سخن گفت چرا که تنها با شکستن گوساله سامری می‌توان به خدای موسی معتقد شد، چون علم مدرن دین را اساطیری و سفاهت بار می‌داند و معتقد به آن را کودکی غیر بالغ قلمداد می‌کند و تفکر فلسفی را تفکر دوران نوجوانی می‌داند که با رسیدن به سن کمال باید به فلسفه پوزیتویسمی روی آورد و در غیر این صورت انگ غیرعلمی سرنوشت محتوم آن خواهد بود کما اینکه دین نیز این گونه تفکر را تفکر سفَهی دانسته است «ومن یرغب عن مله ابراهیم الا من سفه نفسه».

گرجیان با بیان اینکه بسی جای تاسف است که برخی از غربیان به ضعف بنیان‌های علم مدرن و نیاز به مبانی متافیزیکی آن زودتر از برخی از متدینین و مسلمانان پی برده‌اند، اظهار داشت: گرچه این احساس اولین بار در حوزه دانش فیزیک و علوم پایه و امثال آن اتفاق افتاد و آنان در پی بازسازی تفکر خویش حتی به شکل ناقص آن بر آمدند ولی همچنان دلدادگان به علم امروز، آموزه‌های وارداتی بر پایه جهان بینی و جهان شناسی مدرن را وحی منزل تلقی کرده و حدیث و سخن راجع به آن را سفاهت و غیرعلمی قلمداد می‌کنند.

لزوم ایجاد دبیرخانه دائمی وحدت حوزه و دانشگاه

رئیس سازمان بسیج اساتید استان قم در پایان بر لزوم ایجاد دبیرخانه وحدت حوزه و دانشگاه تاکید کرد و یادآور شد: سخن از وحدت حوزه و دانشگاه و تاثیر علم دینی بر حوزه علوم انسانی و دیگر علوم زمانی بسیار گسترده است و می‌توان دبیرخانه دائمی وحدت حوزه و دانشگاه را با حضور اندیشوران و صاحب نظران تاسیس کرد تا این مهم را به جد پیگیری کنند، چراکه شرایط امروز به مراتب فراهم‌تر از سال‌های نخستینی است که برخی بزرگان یک تنه به میدان آمده بودند.