سیاست دوگانه هند در قبال خط لوله صلح / آیا هند از منابع انرژی ایران صرفنظر می کند؟

به گزارش خبرنگار مهر به نظر می‌رسد توافق هسته‌ای هند و آمریکا خط لوله صلح را تحت‌تاثیر قرارداده باشد، اما مقامات هندی با وجود بی‌میلی تاکید دارند توافق هسته‌ای هند و آمریکا پروژه چند میلیارد دلاری خط لوله گاز ایران را تحت تاثیر قرارنخواهد داد.

طرح خط لوله انتقال گاز صادراتی ایران به هند از طریق کشور پاکستان در سال ۱۹۹۰ مطرح شد اما  به نظر نمی رسید تفاهمات این طرح پس از 19 سال در حال مذاکره باقی بماند و هند در این رابطه سیاست دوگانه ای را در پیش رو بگیرد.

هندی ها بار ها مشکلاتی را از قبیل عدم توافق هند و پاکستان بر سرحق ترانزیت خط لوله صلح و یا ترس از امنیت خط لوله در عبور از بلوچستان پاکستان را به میان آورده اند اما تعدادی از تحلیلگران بر این باورند که هند از امضای قرارداد انتقال گاز تا حل شدن اختلاف غرب با ایران سر باز خواهد زد.

 پرونده خط لوله صلح در پنج سال پیش به دلیل اختلاف نظر ایران و هند بر سر حفظ امنیت خط لوله در خاک پاکستان بسته شد اما مقامات هندی به کرات در خصوص آغاز مذاکرات این خط  و بسته نشدن پرونده انتقال گاز از طریق پاکستان  با  ایران سخن گفته اند.

هند بارها علاقه‌مندی خود را برای مشارکت در ساخت خط لوله گازی صلح اعلام کرده بود، اما قیمت گاز و تامین امنیت مسیر این خط لوله گازی در خاک پاکستان، تنها موضوعی است که با وجود نیاز مبرم هند به انرژی، موجب تاخیر در انجام مذاکره و حضور این کشور در این پروژه گازی شده است.

طول خط لوله ایران به هند ۲۷۰۰ کیلومتر محاسبه شده است و طبق توافقات مقرر بود  گاز صادراتی ایران  از مسیر پاکستان به هند منتقل شود.

در این رابطه پیش بینی شده بود که در صورت توافق نهایی، ۱۱۰۰ کیلومتر از این خط لوله در ایران، ۱۰۰۰ کیلومتر در پاکستان و ۶۰۰ کیلومتر در هند خط لوله احداث شود.

با تکمیل این طرح، روزانه ۱۵۰ میلیون متر مکعب گاز ایران به هند و پاکستان صادر می‌شود که ۹۰ میلیون متر مکعب آن برای هند و ۶۰ میلیون متر مکعب آن برای پاکستان در نظر گرفته شده است.

ایران ارزان ترین مسیر برای انتقال انرژی به هند

برای هند، چشم پوشی از منابع انرژی ایران امکان پذیر نیست زیرا هند شاهد گسترش سریع همکاری‌های رقیب آسیایی خود، چین، با کشورهای صادرکننده انرژی همچون روسیه است.

از طرفی روسیه و چین یادداشت تفاهمی مبنی بر انتقال سالانه 60 تا 80 میلیارد متر مکعب از گاز روسیه (از شرق و غرب سیبری ) به چین به امضا رسانده اند و مسکو سیاست خود مبنی بر گسترش همکاری‌ها در بخش انرژی در بازارهای آسیایی را از کشور چین یعنی بزرگ ترین مصرف کننده انرژی در جهان پس از ایالات متحده آغاز کرده است.

به این ترتیب، هند در اولین گام در رقابت جهانی برای به دست آوردن گاز طبیعی روسیه با شکست روبرو شده است.

 روسیه و ایران، تنها منابع تامین کننده نیازهای گازی بازار هند هستند لذا برای هند، خط لوله گاز ایران – هند - پاکستان، ضروری به نظر می رسد.

هند روزانه به 150 میلیون متر مکعب گاز نیاز دارد و عرضه جاری گاز در این کشور 50 درصد کمتر از تقاضای آن است و انتظار می‌رود ظرف 10 سال آینده به 4 برابر افزایش یابد. از طرفی واردات گاز از کشورهای عربی 15 درصد  و از ترکمنستان، برای هند 20 درصد گران‌تر از مسیر ایران تمام خواهد شد و از نظر امنیتی نیز راحت‌ترین منبع تامین گاز برای پاکستان و هند ایران است.

خط لوله صلح منجر به نزدیکی هند و پاکستان می شود

موفقیت در به ثمر رساندن این پروژه می‌تواند علاوه بر بهره رساندن به کشور های پاکستان و هند و در آینده به چین ، کل منطقه آسیای جنوبی را از مواهب آن بهره مند سازد.

بنا بر مشاهدات تاریخی عدم وجود حسن نیت و همکاری میان  دو کشورهند و پاکستان خطرات امنیتی، اقتصادی و سیاسی مهمی را برای منطقه به همراه داشته است. قابل توجه است که در سال‌های اخیر و با انجام یک رشته اقدامات داخلی و نیز ایجاد جوّی به دور از جنگ و نا آرامی میان کشورها، میزان سرمایه گذاری در آسیای جنوبی رشد چشمگیری در مقایسه با گذشته داشته است.

به عنوان نمونه، رشد سرمایه‌گذاری در این منطقه در سال 2005، به رقمی معادل  هشت و چهار دهم میلیارد دلار رسید که نسبت به سال 2004، افزایشی یک و دو دهم میلیارد دلاری را نشان می‌داد. این در حالی است که تا پیش از این، بیشتر تلاش و توجه این دو کشور (هند و پاکستان) در رقابت تسلیحاتی صرف می‌شد و جوّ بدبینی، وحشت و حتی نفرت بین دو کشور حاکم بود که مسلما این مسائل، شرایط همکاری‌های منطقه‌ای و بهره‌گیری از امکانات بالقوه میان دو کشور را سلب می‌کرد.

دو همسایه شرقی ایران، یعنی هند و پاکستان، از زمان تجزیه شبه قاره با یکدیگر اختلاف دارند به شکلی که تاکنون سه جنگ بین آنها رخ داده است و نیز بین آنها رقابت هسته ای برقرار است که مجموع این شرایط، اوضاع منطقه جنوب آسیا را با بی ثباتی و عدم آرامش مواجه ساخته است. عملی شدن این پروژه که عمر آن به یک و نیم دهه می رسد و استقبال هند از خط لوله صلح ، می‌تواند در جهت بهبود رابطه این دو کشور نقش تسهیل گر را داشته باشد.

بهبود رابطه بین این دو کشور، اهمیتی بسیار زیاد دارد، زیرا هر دو کشور مجهز به سلاح هسته‌ای می‌باشند.

 رقابت بر سر تولید سلاح هسته‌ای بین هند و پاکستان، یادآور جنگ سرد بین شوروی با ایالات متحده (البته با وسعتی کمتر) است که عواقب خطرناکی را برای منطقه در بر خواهد داشت. لذا تلاش‌هایی از این دست، می‌تواند به گفتگوهای صلح که بین دو کشور در جریان است، روح تازه‌ای ببخشد و به ثمر رسیدن این اقدامات را به ارمغان آورد.

 منافع اقتصادی سه جانبه

هند با اصلاح اصول و قوانین و برخی تغییرات بنیادین سیاسی و اقتصادی و حتی فرهنگی در تاریخ 59 ساله خود به شرایط و وضعیت نسبتا مطلوبی رسیده است. طبق گزارش بانک جهانی، هند تا سال 2020، به چهارمین قدرت اقتصادی جهان تبدیل خواهد شد. پیش بینی می شود تا آن سال، درآمد سرانه هر شهروند به چهار برابر میزان فعلی برسد .

در حال حاضر، استفاده از گاز در بخش های مختلف اقتصاد بیشتر شده است و با رشدی 50 درصدی مواجه می‌باشد. موتور توسعه هند به انرژی بیشتری در سال های آینده نیازمند خواهد بود. در این کشور 90 درصد از نیاز انرژی، از منابع گاز طبیعی تامین می شود که در سال 2006، رقمی معادل 166 میلیون متر مکعب را در برمی گرفت و تخمین زده می شود که تا سال 2025، مصرف گاز طبیعی در هند به 322 میلیون متر مکعب افزایش یابد.

رشد اقتصادی پاکستان، در سال 2006، معادل  شش و هشت دهم درصد بود. این کشور از سال 2000 میلادی، یک برنامه گسترده اقتصادی را طراحی کرد و به موجب آن یک رشته اصلاحات اقتصادی را آغاز کرد که مسائلی چون تنظیم بازار، تعدیل اقتصادی، خصوصی‌سازی در بخش انرژی، گسترش شبکه مخابراتی‌، اصلاح شبکه بانکی و نیز اصلاح بخش تجاری را در بر می‌گرفت.

این اصلاحات تاکنون، در بهبود وضعیت اقتصادی کشور، نقشی کلیدی ایفا کرده است و تداوم آن را تضمین نموده است. دولت پاکستان ناگزیر است تا در جهت تداوم حرکت به سوی بهبود وضعیت اقتصادی کشور، جهت افزایش تعامل و همکاری های منطقه ای تلاش خود را به کار گیرد که خط لوله صلح گامی مهم در این راستا محسوب می شود.

علاوه بر این، پاکستان در صورت عبور خط لوله برای هند و احتمالا پس از آن به چین قادر خواهد بود سالانه درآمدی معادل یک میلیارد دلار از این بابت دریافت کند.

ایران به دلیل وابستگی اقتصاد خود به نفت و گاز، به درآمد ناشی از آن نیازمند است و انعقاد این توافقنامه و اجرایی شدن آن می تواند نیاز ایران را به بازار فروش تأمین کند و درآمد تضمین شده ای را برای آن فراهم می‌سازد. ایران با وجود درنظر گرفتن تخفیف برای این پروژه همچنان سالانه نه و نیم  میلیارد دلار از این پروژه درآمد خواهد داشت.

لذا این خط لوله همانند نامی که از همان ابتدا بر آن نهادند، پیام آور صلح و رفاه برای منطقه و مردم این منطقه می‌باشد.

آمریکا مانع اصلی در ایجاد خط لوله صلح

در ماه‌های اخیر فشارهای خارجی به ویژه فشار آمریکا برای کناره‌گیری دولت پاکستان از پروژه واردات گاز از ایران افزایش یافت با این وجود پاکستان با رد فشارهای آمریکا تلاش برای واردات گاز از ایران را سرعت بخشید و ایران و پاکستان ظرف یک ماه برای افتتاح این پروژه به توافق رسیدند.
هر چند به نظر می‌رسد این روزها توافق هسته‌ای هند و آمریکا نیز خط لوله صلح را تحت‌تاثیر قرارداده باشد، اما مقامات هندی تاکید دارند توافق هسته‌ای هند و آمریکا پروژه چند میلیارد دلاری خط لوله گاز ایران را تحت تاثیر قرارنخواهد داد.

هندی ها با پیش گرفتن سیاین رابطه با  سیستنی

مقامات آمریکایی همچنین از این امر نگرانند که طرح های دست‌یابی هند به منابع انرژی از طریق ایران، منافع مالی زیادی را نصیب کشوری سازد که ایالات متحده آن را یکی از محورهای شرارت خوانده و در پی منزوی ساختن آن است.

 در این رابطه کاندالیزا رایس وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا  در کمیته روابط خارجی سنا در آوریل سال 2006  عنوان کرده بود که ما نگرانی خود را در مورد برقراری روابط با ایران، آشکارا به هند از جمله در مورد طرح خط لوله گاز و رای جدید هند در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده ایم.

به نظر می رسد با وجود اینکه هند قادر به صرفنظر از منابع انرژی در ایران نیست اما تا کاهش فشار های آمریکایی ها به عنوان مهمترین مانع در ایجاد خط لوله صلح منتظر بماند.

گزارش :بابک رحیمیان