نسبت دین و جامعه پرسش مهم جامعه شناسی دین است / باید به متون دینی مان از منظر زیبایی شناسی نیز نظر کنیم؛ تحلیل مهر از نشستهای فکری- فرهنگی هفته گذشته

 نسبت میان جامعه شناسی دین و الاهیات  
 به گزارش مهر، در نشست "نسبت میان  جامعه شناسی دین و الاهیات" که عصر روز پنجشنبه گذشته در دانشگاه تربیت مدرس  برگزار شد، استاد مصطفی ملکیان ضمن تعریف الهیات و جامعه شناسی و نیز اشاره به گستردگی موضوع نسبت الاهیات و جامعه شناسی دین، گفت :جامعه شناسی دین نیز بهتر است جامعه شناسی دینداری خوانده شود. چرا که وقتی فرد دیندار می شود یعنی عقاید، احساسات و عواطف،خواسته ها، گفته ها و کردارش تحت تاثیر دین قرار می گیرد. از این رو جامعه شناسی دینداری اثر دینداری (در ساحت دین) را در شش نهاد دیگر یعنی خانواده،اقتصاد،سیاست،حقوق، تعلیم و تربیت و نهاد علم و فن و هنر بررسی می کند.

وی همچنین با اشاره به مساله سنجشگری جامعه شناسی دین نسبت به الهیات تصریح کرد : من تنها به این مساله می پردازم  و معتقدم که این ارتباط میسر است، اما باید به نحوه این سنجشگری پرداخت.

استاد ملکیان سپس به بیان سه شکل سنجشگری پرداخت و گفت: این سه شکل سنجشگری سه اثر مهم دارد که عبارتند از (1) جامعه شناسی دین  معتقد است دین همیشه در یک بافت اجتماعی ظهور پیدا می کند. (2) دومین سنجشگری که به مسئله صدق و کذب ربط می یابد بحث خاستگاه ها و منشاء آرا و عقاید دینی است.(3) جامعه شناسی دین نشان می دهد که آثار و نتایج آموزه های دین در جامعه منفی است.

وی اضافه کرد : البته منفی بودن گاهی به معنای آن است که با آموزه ها و پیش بینیهای خود دین ناسازگار است و گاهی این آثار و نتایج با پیش بینی های دین ناسازگار نیست و وجدان اخلاقی جامعه آن را نمی پذیرد.

استاد ملکیان در پایان گفت: اگر الهیات بخواهد در جامعه حضور داشته باسد باید از جامعه شناسی دینداری استفاده کند وگرنه باید بترسد از کاری که جامعه شناسی دین می خواهد درباره او انجام دهد.

به تحلیل مهر ، نقش عظیم و تاثیر گذار دین در جامعه در طول تاریخ انکارناپذیر است و تاثیر آن بر شش نهاد دیگر یعنی خانواده، اقتصاد، حقوق و .... کاملا روشن است. امروزه با توجه به تلاشهای زیادی که از سوی سکولارها و لائیک ها برای جدایی دین از سیاست انجام شده است ، باز هم شاهد تاثیر گذاری زیاد دین بر تحولات سیاسی،اجتماعی و امور بین الملل هستیم.
تجربه نشان داده است که هر چند بتوان به صورت قراردادی و حقوقی عرصه سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی را از دین جدا کرد ، اما واقعیت این است که دین همواره در جامعه حضور دارد وسیاست نیز تحت تاثیر جریان های بر آمده از بطن جامعه است.
پس با توجه به سخنان استاد ملکیان نیز اگر الاهیات خواهان تاثیر گذاری و حضور در جامعه است باید از قالب صرفا تئوریک بیرون آمده وحضور عملی در جامعه داشته باشد.چون طبق آموزه های دین ،هدف دین پیشرفت و کمال انسان در یک بستر اجتماعی است.  اگر الاهیات خواهان پاسخگویی به مسائل و بحران های اجتماعی، سیاسی، و......امروز جامعه بشری است باید از جامعه شناسی دینداری استفاده کند چون دینی شدن جامعه و شکل گیری نهادهای شش گانه بر اساس دین تابع دیندار شدن افراد است.

پیامبر اسلام (ص) نیز در ابتدا اقدام به تربیت افراد بر اساس آموزه های دین کرد به طوریکه خود این افراد خواهان تشکیل یک جامعه دینی شدند. یعنی پیامبر انسان دیندار ایجاد کرد و این انسان دیندار جامعه دینی ایجاد کرد.

دکتر علیرضا شجاعی زند استاد جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس ، سخنران دیگر این نشست ضمن پرداختن به این نسبت از یک رویکرد جامعه شناختی و تمایز گذاردن میان الاهیات و کلام، الاهیات را همچون آموزه و محتوای دین الهی دانست در حالی که کلام نزد او تلاش فکری برای توجیه یا دفاع از آموزه های دینی در برابر مخاطبان یا مخالفان آن دین است.

وی با اشاره به دو رویکرد عمده جامعه شناسان گفت: از دید امثال واخ،  وبر و دورکهایم می توان بده بستان مفید بین دین و جامعه شناسی برقرار کرد، اما نگرش دیگر آمیزش میان این دو را مضر و آسیب زا می داند.

استاد شجاعی همچنین به دو وجه مدافعه گری ودر برابر مخالفان و موجه سازی در برابر پیروان در کلام اشاره کرد وگفت : در وجه مدافعه گری متکلم از روش جدلی و سفسطه سود می جوید اما در وجه توجیه گری متکلم گشاده دستانه از برهان عقلی نیز سود می جوید.

وی در پایان ضمن بررسی تفصیلی عناصرکلامی آسیب رساننده به تلاش علمی گفت: از دید من آسیبها زمانی جدی است که موضوع خود دین است نه درباره آن.

به تحلیل مهر و بر اساس سخنان دکتر شجاعی وند الهیات و جامعه شناسی بر هم تاثیر گذار بوده و از هم تاثیر پذیرفته اند.چون اگر هدف حضور دین در جامعه باشد این دو به همدیگر بسیار نیاز خواهند داشت.

در بحث ارتباط میان کلام و الاهیات باید گفت که گرچه این دو از هم متمایزند ولی در تاریخ دین بویژه دین اسلام همیشه با هم حضور داشته اند. اما در وجه مدافعه گری و موجه سازی کلام باید گفت که در عصر حاضر وجه موجه سازی با برهان عقلی قطعا بهتر جواب خواهد داد.چون این دوره بر خلاف دوره های پیشین مانند دوره اسطوره محور و دوره مذهب محور یک دوره عقل محور است و باید از استدلال و منطق برای قانع کردن افراد بهره جست. بحث نسبت الهیات و عقل در این بستر اهمیت بیشتری می یابد.

دکتر احمد پاکتچی استاد علوم قرآنی دانشگاه امام صادق (ع) نیز در این نشست ضمن تاکید بر بررسی کارکرد و چالشهای الهیات و جامعه شناسی و نیز با اشاره به همیشگی بودن این دورویکرد در طول تاریخ ، دو جریان  پیوست گرا(سنت گرا  ) و جریان گسست گرا(بنیادگرا) را از هم تفکیک کرده و این مدل را برای بررسی مهم دانست.

وی افزود : امروز در دنیایی زندگی می کنیم که ارتباط بین ادیان، اجتناب ناپذیر است و تا زمانی که موقیت خود را مشخص نکنیم نه تنها دچار تنشهای پر افت و خیز خواهیم شد  بلکه به میان ادیان به زبان مشترکی نیز دست نخواهیم یافت.

به تحلیل مهر ، بدون شک بررسی کارکرد و چالشهای الهیات و جامعه شناسی به ایجاد یک الگوی مشخص منجر خواهد شد که برای جوامع مسلمان به منظور گفتگو با دیگر ادیان بسیار ضروری است. بنا بر این در دوره کنونی  و با توجه به پیشرفتهای  عظیم تکنولوژیک بویژه در زمینه ارتباطات ، گفتگوی بین ادیان میسرتر خواهد بود. در نتیجه باید تلاش کرد تا با مشخص کردن نسبت بین شاخصهای مختلف در عرصه گفتگوی بین ادیان و تمدنها پیشقدم باشیم.

نشست"زیبایی شناسی نهج البلاغه"

در نشست " زیبایی شناسی نهج البلاغه " که سه شنبه گذشته در شهر کتاب برگزار شد، تاکید گشت که نهج البلاغه بر ادبیات عرب و ادبیات فارسی توامان تاثیر گذاشته است.

در این نشست ابتدا دکتر محمد مهدی جعفری ، محقق و استاد دانشگاه شیراز در باب زیبایی شناسی نهج البلاغه و تاثیر آن بر شعر و ادبیات فارسی به ایراد سخنرانی پرداخت.

وی با بیان این مطلب که زیبایی در خود ذات امیر المومنین بوده است گفت: در نهج البلاغه شاهد اثری هستیم که هم از لحاظ محتوا و هم  از لحاظ لفظ بسیار وقی و زیباست.

دکتر جعفری سپس با ذکر مثالهایی از اشعار و شعرای فارسی ، به تشریح حدود تاثیر نهج البلاغه بر شعر و ادب فارسی از" رودکی" تا شاعران معاصر مانند" نیما یوشیج" و "صادق هدایت" پرداخت.

دکتر مهدی محبتی ، سخنران دیگر این نشست ضمن بررسی شاخصهای زیبایی شناسی به تعریف آن از نظر امام علی(ع) پرداخته وگفت: از نظر مولا زیبایی به کلامی گفته می شود که عوام آن را بفهمند و خواص آن را بپسندند.

وی همچنین انواع تاثیرات نهج البلاغه را به سه دسته مستقیم، بیت به بیت و غیر مستقیم تقسیم کرد و گفت عمده اشعار و اوج تاثیر گزاری آنها غیر مستقیم بو ده اند.

دکتر محبتی در پایان به بررسی نگاه  شاعران به امام علی(ع) پرداخت و آن را به سه نگاه اسطوره ای، تاریخی و نیمه اسطوره ای- نیمه تاریخی تقسیم کرد.

عمق زیبایی، فصاحت و بلاغت و تاثیر گذاری نهج البلاغه بر همگان واضح و روشن است. اما باز هم جای تامل و بررسی دارد.
گرچه پرداختن به این کتاب از لحاظ زیبایی شناختی بسیار حائز اهمیت است ، اما بررسی ، مطالعه و پی بردن به محتوای عمیق این کتاب به عنوان سخنان حضرت بسی مهمتر است.

در دوره کنونی تامل بیشتر در کتابهای آسمانی مانند قرآن و نیز سخنان و اندیشه های بزرگانی  همچون امام علی(ع) بسیار ضروری است.اما برای تاثیر گذاری بیشتر ان نباید دچار اشتباهات افرادی  شویم که به حضرت نگاهی اسطوره ای  داشته و دارند. واقعیت بزرگی و مقام والای این شخص بر هیچ کس پوشیده نیست ، پس لزومی ندارد که از آن یک موجود فرا زمینی بسازیم که دور از دسترسمان باشد.چون در این صورت از ایشان فاصله گرفته و نخواهیم توانست ارتباط بر قرار کنیم. پس با مولا همانطور که خودشان می گویند بر خورد کنیم.

با این همه شکی نیست که ما نیازمندیم که در پرتو پژوهشهای زیبایی شناسی جدید نگاهی جدید به آثار دینی مان بیندازیم. حق آن است که دین و متون دینی از پرتو دید و تجربه زیبایی شناسی رنگ و بو و جلوه ای دیگر خواهند داشت.

نشست"کارشناسان امور فرهنگی بانوان"
حجت الاسلام عباس اسکندری معاون فرهنگی و تبلیغ سازمان تبلیغات اسلامی ، در دومین نشست کارشناسان امور فرهنگی بانوان با تاکید بر نقش بانوان در تعمیق اندیشه های دینی، گفت: در فعالیتهای فرهنگی باید بنا را بر اصالت دین بگذاریم تا به عزت و اقتدار ملی دست یابیم.

وی با اشاره به اینکه یکی از آسیبهای تبلیغی ما این است که در آموزش و و پرورش معلم دین ومربی پرورشی خود از اندیشه اسلامی و مبانی بلند دین آگاهی ندارد، گفت مسئله حجاب و عفاف را به عنوان معضل عنوان می کنیم، کسانی که تبیین می کنند چقدر در مباحثات نظری و تئوری بر این مسئله تسلط دارند؟

حجت الاسلام همتی مدیر کل امور فرهنگی سازمان نیز در ادامه با اشاره به  اهمیت بحث زنان در جامعه گفت: نگرش اسلامی و نگرش وارداتی از جمله نگرشهای موجود به زنان جامعه هستند.

وی افزود : زنان در برنامه های دینی و فرهنگی نقش فعال و گسترده ای داشته و می بایست برای هویت بخشی به این گروه به درستی اقدام کرد.

به تحلیل مهر با توجه به نقش مهم و ارزنده زنان در شکل گیری بنیان خانواده و نیز نقش تاثیر گذار آنها در امر تعلیم و تربیت، و در نتیجه ایجاد یک جامعه سالم،  پیشرو و با نشاط ، مسئله زنان باید در دستور کار قرار گیرد و محیطی را فراهم کرد که زنان بتوانند با فراگیری اندیشه های والای اسلامی فعالانه در امور مختلف، فکریففرهنگی، آموزشی و ....شرکت کنند.