خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- رضا عمویی: روابط بین الملل همیشه غیرقابل پیش بینی بوده و هست و گاه برخی حوادث آن چنان ابعاد و واکنشهای بینالمللی به خود میگیرد، که شاید تا قبل از آن حتی انتظار آن نیز نمیرفت.
از جمله طی یک هفته گذشته مسئله مفقود شدن یک نویسنده مشهور سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه، موضوع برجسته تحولات خبری منطقه است و فراتر از آن با واکنشهای جهانی در میان متحدان غربی عربستان روبرو شده است.
در ابتدا تصور میشد که مفقود شدن جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در شهر استانبول ترکیه، به عنوان نویسنده منتقدی که سیاستهای بن سلمان ولیعهد عربستان را زیر سوال میبرد و طی چند سال گذشته در تبعیدی خودخواسته در آمریکا به به سر برده بود، تنها روابط آنکارا و ریاض را تحت تاثیر قرار خواهد داد و به اعتقاد زیادی سردی روابط دو طرف را به دورهای از تنشهای جدید سوق خواهد داد، اما حال واکنشهای فرامنطقهای در اروپا و آمریکا این احتمال را مطرح کرده که پرونده مفقودی خاشقجی حتی ممکن است روابط ریاض و غرب را نیز متاثر سازد.
اما براستی مفقود شدن جمال خاشقجی تا چه میزان میتواند آینده روابط خارجی عربستان با ترکیه و یا با متحدان غربی خود را تحت تاثیر قرار دهد؟
خاورمیانه ناآرام سعودیها در برابر پراگماتسیم اردوغانی
برای عربستان، خاورمیانه طی حداقل چند سال گذشته در ناآرامترین شرایط ممکن بوده است.
ریاض از زمان ناآرامیها در سوریه، مصر و تونس همواره خود را درگیر میدان تنشهای داخلی نموده است و پس از آن با روی کارآمدن سلمان بن عبدالعزیز نیز آتش جنگ را به یمن کشاند و در حالی که برنامهاش برای جنگ علیه کمیتههای مردمی یمن فقط برای چند هفته بود، حال همان چند هفته به سال چهارم کشیده شده، اما سعودیها هنوز نتوانستهاند به هدف خود برای تحمیل منصور هادی به عنوان گزینه تحمیلی ریاست جمهوری در صنعا دست یابند.
از سوی دیگر از خردادماه سال گذشته نیز رهبران ریاض با همراه کردن امارات و بحرین و کمی آنسوتر مصر، طرح محاصره قطر تحت عنوان قطع رابطه سیاسی و اقتصادی با دوحه بدلیل حمایت از تروریسم را کلید زدند و این بحران دیپلماتیک تا به امروز همچنان ادامه دارد.
بحران دیپلماتیک قطر همچنین به سردی روابط میان آنکار و ریاض منجر شد و ترکیه حمایت تمام قد خود را از قطر در برابر محاصره اقتصادی و سیاسی سعودیها اعلام کرد، تا آن که این روزها مسئله خاشقجی نیز به پرونده پراختلاف ترکیه و عربستان در منطقه افزوده شده است.
از همان ابتدای انتشار خبر مفقود شدن خاشقجی در کنسولگری عربستان در شهر استانبول، رهبران ترکیه به شدت واکنش نشان دادند و علاوه بر احضار سفیر عربستان، اردوغان نیز در میان خبرنگاران گفت که پرونده جمال خاشقجی را خود دنبال خواهد کرد.
اما با ادامه یافتن ماجرای خاشقجی با وجود آن که پلیس ترکیه قتل این نویسنده سعودی را بسیار محتمل عنوان کرده و حتی برخی مقامات غیررسمی از جمله رئیس اتحادیه رسانههای ترکی-عربی و دوست نزدیک خاشقجی قتل وی در کنسولگری عربستان را به نقل از مقامات پلیس تائید کرده است، اما آنکارا همچنان با وجود واکنشهای گسترده، دست به عصا حرکت میکند.
برخی چهرههای سیاسی ترکیه از جمله «سزگین تانریکولو»، نماینده حزب جمهوری خواه خلق و نایب رئیس کمیسیون حقوق بشر پارلمان این کشور خواستار اخراج کنسول عربستان از استانبول شدهاند و یا «کمال قلیچدار اوغلو»، رهبر حزب جمهوری خواه خلق (CHP) به عنوان بزرگ ترین حزب اپوزیسیون خواستار آن شده که دولت بی درنگ در روابط خود با عربستان تجدید نظر کند، اما هیچکدام از این واکنشها تا کنون بازخوردی از سوی مقامات رسمی نداشته و حداکثر واکنش مقامات آنکارا درخواست از عربستان برای تحقیقات بیشتر و انتشار فهرستی از مظنونان به قتل خاشقجی در ساختمان کنسولگری در استانبول بوده است.
روشن است که دولت ترکیه علی رغم واکنش تند ابتدایی و احضار سفیر عربستان و همچنین اظهار نظر شخصی اردوغان برای پیگیری ماجرا، اما چندان علاقمند به ادامه یافتن این تنش نیست.
تجربههای مشابه قبلی نیز نشان داده که بطور عمده رویکردهای دولت اردوغان در سیاست خارجی و در برابر حوادثی که جنبه بینالمللی به خود میگیرند، در ابتدا بسیار گرم و پرحرارت و در ادامه همراه با کاهش تدریجی این واکنشهاست؛ که البته به خاطر ترجیحات استراتژیک است.
در جریان محاصره نوار غزه و مشاجره لفظی اردوغان و شیمون پرز، رئیس جمهور وقت رژیم صهیونیستی با وجود ترک جلسه توسط اردوغان در مجمع جهانی اقتصاد، اما واکنش ترکیه به محاصره غزه تا همین حد باقی ماند و بعدها در جریان حمله به یک کشتی امدادی ترکیه از سوی نظامیان صهیونیست، با وجود اعلام قطع رابطه با تلآویو از سوی آنکارا، اما کمتر از یک سال بعد مذاکرات برای از سرگیری دوباره روابط آغاز شد.
همین واکنشهای ابتدایی تند و آتشین در موارد دیگری از جمله در جریان قطع رابطه عربستان با قطر یا حمایت عربستان از دولت نظامی مصر و یا تنش میان ترکیه و آلمان بر سر بازدید مقامات آلمانی از پایگاه نظامی اینجرلیک در خاک ترکیه نیز دیده شده و با وجود واکنشهای اولیه تند وزارت خارجه ترکیه، اما در ادامه هیچگاه آنکارا تمایلی به تشدید این تنشها و جدی گرفتن آن از خود نشان نداد.
براین اساس واکنشهای به نسبت تند دولت اردوغان علیه ناپدید شدن نویسنده سعودی در استانبول نیز در قالب همان هجمههای پرحرارت ابتدایی میتوان عنوان نمود که این روزها جریان دارد. به عبارت دیگر عملگرا و یا پراگماتیسم بودن دولت اردوغان بطور محتمل مانع از آن خواهد شد که ترکیه تنشها در روابط خود با عربستان بر سر مسئله خاشقجی را بیش از آن چه هست تشدید کند.
یک طرف دیگر ماجرا نیز حضور قابل توجهای از سرمایههای سعودی در خاک ترکیه است که خود باعث میشود که ترکها نسبت به تشدید مواضعشان علیه ریاض با احتیاط بیشتری برخورد کنند.
تنها در سال ۲۰۱۷ سرمایهگذاران سعودی اقدام به تاسیس ۲۵ شرکت با سرمایه اولیه ۲۰ میلیون لیره ای (۵.۲ میلیون دلاری) در استان غربی ترابوزان ترکیه کردهاند و این موضوع را سوات حاجیصالحاوغلو، رئیس هیئت مدیره اتاق صنایع و بازرگانی ترابوزان نیز تائید کرد. طبیعی است سرمایهگذاریها مشابه در دیگر مناطق ترکیه نیز از سوی سعودیها دنبال شده و در این شرایط و در حالی که دولت اردوغان به شدت بدنبال جذب سرمایهگذاری خارجی است، از هرگونه اقدامی که منجر به در خطر قرار گرفتن این فرصتها شود، پرهیز خواهد کرد.
ژست حقوق بشری غرب در برابر ریاض
ماجرای ناپدید شدن جمال خاشقجی پس از مراجعه به کنسولگری آمریکا در استانبول ترکیه واکنش غرب را نیز به همراه داشت.
در غرب، اروپاییها زوردتر از متحدان آمریکایی خود به مسئله خاشقجی پرداختند. فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خواستار انجام تحقیقات در این ارتباط شد و سایر مقامات اروپایی نیز تنها تلاش کردند که نارضایتی و یا حداکثر نگرانی خود را در این ارتباط اعلام کنند، بدون آن که از اقدام عملی سخن بگویند.
براین اساس این گونه موضعگیری محتاطانه اروپا نیز نشان میدهد برای آنها روابط با عربستان در سایر حوزههای سیاسی و اقتصادی بیش از مسئله حقوق بشری خاشقجی دارای اهمیت است و حداقل در شرایط فعلی اروپا تمایلی به برجسته کردن موضوع خاشقجی در روابط با عربستان ندارد.
در این میان رهبران واشنگتن اگرچه کمی دیرتر از اروپاییها و تقریبا پس از دو روز از رسانهای شدن ماجرای خاشقجی وارد میدان شدند، اما واکنش واشنگتن نیز نشان میدهد همچنان برای آمریکایی اولویت اصلی در رابطه با عربستان منافع اقتصادی است نه مسائل حقوق بشری.
در واکنش ابتدایی آمریکاییها، مایک پمپئو، وزیر خارجه خواستار همکاری مقامات ریاض با انجام تحقیقات پیرامون سرنوشت خاشقجی شد و ترامپ نیز با طرح همین درخواست، ادعا کرد که همسر خاشقجی را به کاخ سفید دعوت خواهد کرد.
همچنین واکنش برخی نمایندگان کنگره به ماجرای خاشقجی در ارتباط با بررسی قطع معاملات تسلیحاتی با عربستان چندان با استقبال کاخ سفید روبرو نشد و ترامپ بصورت صریح اعلام کرد که دلیلی ندارد به خاطر مفقود شدن جمال خاشقجی روزنامهنگار مخالف عربستان سعودی، صادرات سلاح به این کشور محدود شود.
با این حال اگرچه ترامپ همزمان با ماجرای خاشقجی برخی ادعاها را علیه عربستان اعلام کرد و از جمله گفت که معلوم نیست سرنوشت عربستان بدون آمریکا چه میشود و حتی بعد از آن که در گفتگو با فاکسنیوز که باردیگر تأکید کرد بدون وجود ایالات متحده، عربستان سعودی وجود نخواهد داشت، اما حقیقت آن که سخنان تحقیرآمیز اخیر ترامپ علیه رهبران ریاض از روزها قبل از ماجرای خاشقجی از جمله در کمپین انتخاباتی در ویرجینیای غربی آغاز شده بود، هرچند با ماجرای مفقود شدن خاشقجی همزمان شد.
در واقع مواضع انتقادی اخیر ترامپ بیش از آن که ناشی از حواشی پیرامونی خاشقجی باشد، ریشه در جای دیگری دارد، و آن حوزه نفت است.
ترامپ مدتهاست که از سعودیها میخواهد تا پیش از آغاز و اجرایی شدن تحریمهای ضدایران، میزان تولید و صادرات نفت خود را افزایش دهند، اما ریاض بدلیل ترس از سقوط قیمت نفت و کاهش درآمدهای خود با تاخیر سه ماهه این درخواست واشنگتن را اجابت کرد و از سوی دیگر تنها ۵۰۰ هزار بشکه از تولیدات نفت خود را افزایش داد که در مقایسه با آنچه ترامپ انتظار داشت، چندان چشم گیر نبود.
در این شرایط است که رئیس جمهور جنجالی آمریکا از اواخر سپتامبر و با نزدیک شدن به موعد اجرای تحریمهای ضدایرانی، انتقادات خود علیه ریاض را نیز دوچندان کرده تا به زعم خود فشارها را بر ریاض با هدف افزایش بیشتر تولید نفت دوچندان کند.
از طرف دیگر ترامپ با اعلام این که ماجرای خاشقجی ارتباطی با معاملات تسلیحاتی عربستان ندارد، آب پاکی را روی دست کسانی ریخت که فکر میکردند موضوع خاشقجی میتواند بر روابط عربستان و آمریکا تاثیرگذار باشد.
در واقع برای آمریکاییها ماجرای خاشقجی هیچگاه بدتر از مسئله ۱۱ سپتامبر نیست و پیش از این نیز واشنگتن با وجود رای دادگاهی در نیویورک مبنی بر نقش مستقیم ۱۵ تبعه سعودی و ۲ تبعه اماراتی، اما بدنبال بر هم زدن وضعیت موجود در روابط نزدیکش با ریاض برنیامد و دولت اوباما در مقابل تهدید سعودیها به بیرون کشیدن ۱۱۶ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار اوراق بهادار در خزانه آمریکا به راحتی عقب نشینی و از تشدید اوضاع خودداری کرد.
در وضعیت فعلی نیز مشخص است که علی رغم برخی ادعاهای مطرح شده از سوی مقامات آمریکایی در ارتباط با پیگیری پرونده خاشقجی، اما این پیگیریها تا آنجاست که روابط با عربستان دچار مشکلات اساسی نشود و به تدریج با گذر زمان موضوع خاشقجی نیز در روابط دو کشور اهمیت خود را از دست خواهد داد.
براین اساس با وجود برخی اظهارات اما نمیتوان مدعی بود که مسئله خاشقجی روابط عربستان با ترکیه و یا با غرب و بویژه با ایالات متحده را دچار تغییرات اساسی خواهد ساخت. در واقع آن چه همیشه به کمک سیاست آمده، گذر زمان است که در آن موضوعات و مسائل اخلاقی و غیرسیاسی تحت تاثیر منافع سیاسی سیاستمداران رنگ میبازد. حقیقت آن که خوب یا بد، اما اولویت منافع سیاسی سرشت سیاست است و این موضوع در فراموشی تدریجی مسئله خاشقجی نیز به روشنی ثابت خواهد شد.
۱۲:۴۹ - ۱۳۹۷/۰۷/۲۲
نظر شما