خبرگزاری مهر، گروه استانها: شاهرود دارای ۶۳۵ خانوار یا به‌عبارت‌دیگر دو هزار و ۹۶۵ نفر عشایر است که ازلحاظ دام و جمعیت پس از مهدی‌شهر دومین کانون جمعیتی عشایر استان سمنان را به خود اختصاص داده است عشایری که در زندگی پر مشکلاتشان در مسیر تولید و معاش وزندگی با مسائل متعددی ازجمله خشک‌سالی و تأمین علوفه و آب، راه روستایی، بازار هدف تولیدات لبنی و دستی، بیمه، و ده‌ها مورد دیگر دست‌وپنجه نرم می‌کنند اما همچنان در مسیر رشد و بالندگی باوجود مضایقه فراوان درحرکت هستند.
عشایر همواره تأثیر بسزایی در تولید دامی شهرستان شاهرود داشته‌اند و باوجود جمعیت اندکی که دارند سهم بسزایی در تولید لبنیات ایفا می‌کنند و همچنین در سال‌های اخیر با درک اهمیت بومگردی و گردشگری توانسته‌اند ارزش‌افزوده خوبی را به محصولات لبنی و جایگاه خوبی به جاذبه‌های گردشگری ببخشند.
ییلاق و قشلاق عشایر شاهرود و جاذبه‌های گردشگری چون روستای رضاآباد که مهد عشایر است سبب شده تا در سال‌های عشایر از محاق فراموشی بیرون آمده و به‌مثابه یکی از ارکان توسعه اقتصادی مطرح شوند تا جایی که مدیران شهرستان در این سال‌های اخیر، برایشان حتی سهمی از توسعه را نیز قائل هستند مقوله‌ای که تا یک دهه پیش اصلاً از آن حرفی به میان نمی‌آمد.
عشایر شاهرود درگذشته نه‌چندان دور جوامعی بودند که دسترسی به آن‌ها مشکل بود و همچنین این‌گونه پنداشته می‌شد که اصلاً نیازی هم به ورود به جامعه‌شان نیست اما در سال‌های اخیر بومگردی و طبیعت گری در کنار گردشگری فرهنگی نشان داده که می‌توان از ظرفیت جوامع عشایر شهرستان برای توسعه گردشگری استفاده کرد.
بهبود وضعیت اقتصادی عشایر درزمینهٔ تولید محصولات لبنی و دستی نیازمند بازار و در مقوله گردشگری نیازمند حمایت و تبلیغ است که هردوی این موضوعات به دولتمردان، سیاست‌گذاران، سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه گردشگری و ... مربوط می‌شود که در سال‌های اخیر خوشبختانه توانسته اقدامات خوبی را در این زمینه رقم بزند هرچند خود مسئولان شاهرود نیز اذعان دارند که تا نقطه مطلوب کیلومترها فاصله وجود دارد.
اما امروز وضعیت عشایر شاهرود چگونه است و از ابتدای سال جاری چه خدماتی را دریافت کرده‌اند؟ آیا می‌توان در سال جاری هم سهم خوبی برای عشایر شهرستان از توسعه اقتصادی برشمرد؟ همه این سؤالات در گفتگو با رضا نقی زاده رئیس امور عشایری شهرستان شاهرود مطرح می‌شود.
*برای آغاز درباره جمعیت عشایر شاهرود توضیح دهید
دو هزار و ۹۶۵ عشایر در شاهرود حضور دارند که بیشترین آمار حضور عشایر در بخش بیارجمند با۴۱۰ خانوار است که در این منطقه از دهستان خارتوران و رضاآباد تا دورترین نقطه اسب کشان پراکنده هستند از سوی دیگر در بخش بسطام ابرسج، میغان، ابر، گلستان و کلاته‌های غربی شاهرود نیز عشایر زندگی می‌کنند که فاصله زیادی را نسبت به بیارجمند دارند و این نشان از نخستین مشکل اداره امور عشایری یعنی پراکندگی و وسعت جغرافیایی می‌دهد به‌هرحال باید گفت ۱۵۰ خانوار عشایر بخش بسطام به‌طور رسمی دفترچه دارند و در بخش مرکزی دهستان طرود نیز ۱۰۹ خانوار عشایری مستقر هستند.
*اعتبارات بخش عشایر شاهرود چگونه است؟
طی چند سال اخیر دولت در موضوع اعتبارات با مضیقه‌های بسیاری همراه بود اما علی‌رغم این تفاسیر امور عشایری خوشبختانه از ابتدای دولت یازدهم تاکنون با خدمات گسترده و قابل‌توجه توانست ارائه خدمات انجام دهد به‌گونه‌ای که در چهار سال گذشته با یک میلیارد تومان اعتبار مصوب، شاهد انجام ۲۱ پروژه عمرانی ازجمله تأمین آب عشایری و نگه‌داری و مرمت راه‌های عشایر و سوخت‌رسانی در سطح شهرستان بوده‌ایم.
سال ۹۶ بااعتبار ۷۰۰ میلیون تومان از حوزه‌های اعتباری مختلف در قالب ۲۵ پروژه عمرانی توانستیم خدمات خود را به جامعه عشایری ارائه دهیم و در قالب این اعتبارات ظرفیت قانونی نیز از سال گذشته برای جامعه عشایر ایجاد شد، در استفاده و بهره‌مندی عشایر از موضوع‌بند ب قانون ششم توسعه برای مالیات بر ارزش‌افزوده نیز ۱۵۰ میلیون تومان به این بخش پرداخت‌شده است. برای سال ۹۷ هم ۳۲۰ میلیون تومان اعتبار مصوب تملک دارایی و ۳۰۰ میلیون تومان نیز اعتبار مالیات بر ارزش‌افزوده است که با برنامه‌ریزی در حال تدوین برنامه‌هایی برای ارائه خدمات بیشتر به عشایر هستیم.
*برای کاهش مشکلات خشک‌سالی چه اقداماتی صورت گرفت؟
ازلحاظ شرایط جوی و عدم پراکنش باران در مناطق عشایری مشکلاتی را به وجود آورده است بنابراین تلاش شد تا در طول چهار سال گذشته ۶۰ میلیون لیتر آب‌رسانی سیار توسط دو تانکر در ییلاق قشلاق و مسیر کوچ انجام شود همچنین بهسازی چشمه‌سارها، ساخت منابع آب، استخرهای ذخیره آب و بهسازی قنوات به‌صورت مستمر در بین جامعه عشایری شهرستان انجام می‌شود.
با توجه به اینکه زندگی عشایر بر سه ضلع دام، انسان و مرتع استوار است و این جوامع با خشک‌سالی‌های پیاپی و شرایط محیطی همیشه با بحران‌های طبیعی روبرو هستند لذا با عدم بارش در زمان مناسب خود فقر شدید مراتع را شاهد هستیم که باعث شده شرایط اقتصادی این خانوارها تحت تأثیر قرار گیرد بنابراین در حوزه توزیع جو و علوفه از چهار سال گذشته شش هزار تن توزیع جو، علوفه مدت‌دار و نقدی در بین عشایر صورت گرفت و سال گذشته نیز در راستای رفع خشک‌سالی دو هزار و ۵۶۵ تن جو توزیع شد.
*چه اقداماتی در جامعه عشایری دنبال می‌شود؟
سازمان عشایر از سال ۹۶ به این فکر افتاد که در قالب برنامه ششم بحث ارتقا سطح دانش جامعه عشایر را در برنامه خود داشته باشد ازاین‌رو آموزش و ترویج به‌شدت موردتوجه قرار گرفت و معتقدیم اگر آگاهی عشایر افزایش یابد می‌توانیم از تک‌محوری بودن اقتصاد خانوار عشایر که به‌صرف عشایر متکی است خارج‌شده و به سمت تنوع‌بخشی به اقتصاد خانواده پیش رویم لذا ورود به مباحث گردشگری، تغییر الگوی مصرف علوفه دام، وجود گیاهان دارویی و تغیر در معیشت و اشتغالان تا ازجمله مباحثی که در بین خانوارهای عشایر پیگیری می‌شود.
*چه تسهیلاتی به جامعه عشایر تعلق‌گرفته است؟
بحث خشک‌سالی مبحث جدید برای عشایر نیست و از سنوات گذشته نیز بوده و خدماتی که اداره امور عشایر ارائه می‌کند شامل اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت کمک بلاعوض بوده است که در سال‌های گذشته ۴۰۶ میلیون تومان تسهیلات ارزان‌قیمت چهاردرصدی در قالب مبارزه با خشک‌سالی به جامعه عشایر ارائه شد از سوی دیگر برای طرح ارائه افزایش تولید گوشت قرمز و زنجیره تولید نیز ۱۳۰میلیون تومان اعتبار بلاعوض به تشکل‌های عشایری برای خدمات‌رسانی به عشایر و تحویل جو اعطاشده است.
در سال ۹۶، ۶۱۶ میلیون تومان تسهیلات ارزان‌قیمت چهاردرصدی به عشایر اعطا شد. همچنین طبق «تبصره ب ماده ۵۲» و سامانه کارا (اشتغال پایدار روستایی و عشایری) نیز نزدیک یک میلیارد و ۵۰۰میلیون تومان طرح ارائه و ۷۰ درصد تسهیلات این بخش مصوب شد که همه نشان از کمک‌های خوب دولتی به عشایر شهرستان می‌دهد.
اما موضوع دیگر اینکه تسهیلات اشتغال روستایی و عشایری از یک‌ماهه گذشته به‌تازگی برای عشایر مصوب شده است چراکه تا چند ماه قبل از آن نمی‌توانستند از این تسهیلات بهره‌مند شوند لیکن با توجه به مجوزهای لازم برای بارگذاری در سامانه کارا، کمی شرایط برای عشایر دشوار شده بود و با تصمیمی که در وزارت تعاون گرفته شد این وام‌ها فقط با توجه به شغل عشایر که دامداری است و دفترچه عشایری و یک برگ خرید به متقاضیان داده می‌شود که شرایط تسهیل شود.
امسال عشایر بسطام، بیارجمند و بخش مرکزی حدود ۱۷ طرح به سامانه کارا ارائه کردند و نزدیک ۱۸۰میلیون تومان جذب اعتبار برای این طرح‌ها صورت گرفته البته این نکته را نیز باید گفت که مابقی طرح‌های اشتغال عشایری نیز در بانک‌ها در دست بررسی هستند.
*در حوزه توانمندسازی بانوان عشایر چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در حوزه فعال‌سازی بانوان در اکثر نقاط شهرستان خانم‌ها نقش کلیدی را در اقتصاد مقاومتی ایفا می‌کنند، رضاآباد صنایع‌دستی برند و شاخصی دارد و توانستیم با تأسیس صندوق‌های خرد زنان از سال ۹۵پنج صندوق را در شهرستان ایجاد کنیم که دو مورد در بیارجمند، دو مورد در بسطام و یک صندوق در طرود قرار دارد.
با مشارکت خانم‌ها در این صندوق‌ها و اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت با هر صندوق ۲۵ میلیون تومان تلاش شد تا آن‌ها در قالب کار گروهی سوق دهیم تا بتوانیم آن‌ها را توانمند کنیم امیدواریم در این ده نیز با تسهیلات بلاعوض دولتی به هر صندوق ۴۰ میلیون ریال نیز بتوانیم بخشی از توانمندسازی بانوان را به سرانجام برسانیم
*آیا در صنایع تبدیلی تولیدات عشایر نیز اتفاقاتی صورت گرفته است؟
جامعه عشایر در صنایع تبدیلی ورود نکرده و معتقدیم اگر بتوانیم چرخه را از تولید تا مصرف تکمیل کنیم کمک بسیار بزرگی به این جامعه خواهد بود که متأسفانه شرایط مهیا نبود که بتوانیم تا الآن این کار را انجام دهیم و طبیعتاً این فعالیت‌ها از طریق شرکت تعاونی عشایری می‌بایست تأمین شود که متأسفانه به دلیل مشکلات اعتباری نتوانستند خیلی در این مقوله ورود پیدا کنند.
*تولید شیر و گوشت عشایر چقدر است؟
در کمترین میزان با توجه به خشک‌سالی‌های که در سنوات گذشته وجود داشت نزدیک ۶۰۰ تن گوشت قرمز و حدود ۶۵۰ تن شیر در بخش عشایری شاهرود تولید می‌شود که در صورت مساعد بودن شرایط امکان افزایش دو یا سه برابری تولید شیر و گوشت در این مناطق وجود دارد و با همین شرایط دارای رتبه دوم استانی ازنظر تولید هستیم.
*سرما و خشک‌سالی درنهایت چقدر به عشایر شاهرود خسارت زده است؟
در حوزه سرمازدگی در بخش عشایر بسطام که باغداری نیز انجام می‌دهند با مشکلاتی وجود داشت ولیکن در این حوزه طریق سازمان جهاد کشاورزی ورود دارد و پرداخت خسارات باغات عشایری این بخش از طریق آن‌ها در حال پیگیری است سال گذشته ۹۰ میلیارد تومان خسارت خشک‌سالی به جامعه عشایری استان وارد شد که از این میزان تقریباً ۲۳ میلیارد تومان آن در شهرستان شاهرود بوده است.
*مهمترین برنامه‌ای که در دست اقدام دارید چیست؟
مهمترین برنامه‌ای که در دست اقدام وجود دارد شامل تأمین معیشت خانوار عشایری و تنوع‌بخشی به اشتغال است، متأسفانه تک‌محوری و تک‌بعدی اشتغال جامعه عشایر به دامداری و صرف سنتی بودن خسارت سنگینی را به این جامعه وارد می‌کند بنابراین برنامه‌ریزی، آموزش و ترویج در برنامه ششم دنبال می‌شود و بر همین اساس سال گذشته ۲۰۰ ساعت کلاس آموزشی برای عشایر برگزار شد و از سوی دیگر در حوزه مبارزه با بیماری‌ها، تغییر الگوی کشت، خوراک دام برنامه‌های جدی در دست اقدام قرار دارد تا بتوانیم جامعه عشایری را به این سمت سوق دهیم که در کنار کار سنتی دامداری صنعتی را نیز انجام دهند
ورود به بحث گردشگری در بخش عشایر بسیار مفید است لذا در منطقه رضاآباد نزدیک به ۷۰ خانوار عشایر زندگی می‌کنند که اکثر آن‌ها به این مقوله ورود پیدا کردند و این قضیه نیز در امور عشایر به‌طور جد پیگیری و دنبال می‌شود، از سوی دیگر سطح سواد عشایر در کل استان بیش از ۷۰ درصد است که رقم خوبی محسوب می‌شود و در حال احصا بی‌سوادان هستیم تا با کمک نهضت سوادآموزی و آموزش‌وپرورش بتوانیم اقدامات خوبی را در راستای سوادآموزی بخش عشایر انجام دهیم.
*چه تعداد خانوار عشایر مهمان‌داریم؟
در فصل قشلاق پذیرای ۶۰۰خانوار عشایر مهمان از شهرهای سمنان، مهدی‌شهر، سرخه، استان تهران و فیروزکوه به شاهرود می‌آیند که به مناطق کویری بخش مرکزی و بیارجمند کوچ می‌کنند. در فصل قشلاق عشایر بخش بسطام نیز عمدتاً به گلستان و خراسان شمالی کوچ خواهند کرد و طبیعتاً در کنار خدماتی که به عشایر بومی ارائه می‌شود عشایر مهمان نیز از آن‌ها بهره‌مند خواهند شد.
*برای خروج عشایر از پارک ملی توران چه‌کارهایی انجام شد؟
در پارک ملی توران هشت سامانه عرفی و آغل وجود دارد که عشایر سنگسری در آنجا مستقر هستند و از قدیم دارای پروانه بوده و این حق قانونی و مسلم آن‌ها است، شاید در آن زمان صدور این پروانه‌ها توسط ادارات محیط‌زیست و منابع طبیعی کمرنگ بوده یا در کل نبودند.
اکنون با شرایط ایجادشده اداره محیط‌زیست و پارک ملی درصدد خارج کردن آن‌ها از منطقه هستند ولیکن با جلسات مکرری که برگزار شد عشایر معتقدند اگر شرایطی که در پارک دارند در جای دیگر تأمین شود و مرتع در اختیار آن‌ها قرار گیرد قطعاً آن‌ها نیز از این منطقه خارج می‌شوند.
دغدغه‌ای در این خصوص نیست و اکنون این اقدامات در حال انجام است و از سوی دیگر عشایر خودشان حافظ محیط‌زیست و منابع طبیعی هستند زیرا از قدیم تاکنون اعتقاد بر اینکه ارتزاق آن‌ها با دام است طبیعتاً نه مرتع را تخریب می‌کنند و نه آسیب به محیط‌زیست می‌زنند و خودشان حامی محیط زیست هستند.
*سخن آخر
جلسات شورای عشایری در سطح شهرستان به صورت فصلی در فرمانداری شاهرود برگزاری می‌شود و یکی از اهداف مورد نظرایجاد هم افزایی و همکاری دستگاه‌های اجرایی در ارائه خدمات به جامعه عشایری است که تاکنون شش جلسه برگزار و اکثر مصوبات آن اجرایی شده است و امیدواریم این جلسات فرصت مناسبی را برای زندگی مطلوب تر جامعه عشایری فراهم کند.
نظر شما