خبرگزاری مهر - گروه استانها، مهتاب خیری: این روزها «آرتروز» یا «استئوآرتریت» یکی از علل شایع مراجعه افراد به متخصصان ارتوپدی و کلینیک‌های فیزیوتراپی است. آرتروز یا بیماری «دژنراتیو» مفصل می‌تواند بر روی تمامی مفاصل بخصوص مفاصل زانو، ران، مهره‌ها و انگشتان اثر بگذارد. تعداد مبتلایان در سال‌های اخیر نزدیک به ۳۰ درصد افزایش یافته است و به دلیل هزینه‌های اقتصادی زیادی که بر جامعه اعمال می‌کند تشخیص اولیه آن بسیار مهم است.
در ایران و به ویژه شهرهای سنتی از جمله اصفهان هم به دلیل نوع سبک زندگی مانند دوزانو و چهارزانو نشستن، استفاده از توالت‌های ایرانی، عدم ورزش مؤثر و به ویژه تغذیه نامناسب شامل استفاده کمتر از مواد غضروف‌ساز، مانند آووکادو و سویا و بعضی ماهی‌ها این بیماری شیوع بالایی دارد.
درد از علائم اولیه این بیماری است و می‌تواند تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی و بر عملکرد فیزیکی و دیگر پارامترهای روانی داشته باشد.
در ارتباط یا بیماری آرتروز، علائم، پیشگیری و درمان این بیماری با فردوس دیانی فیزیوتراپیست و کارشناس ارشد آسیب شناسی ورزشی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه از مد نظر خوانندگان می‌گذرد.
خانم دیانی! دلیل درد زیاد در بیماری استئوآرتریت چیست؟
ببینید، در مفاصل سالم، غضروف‌ها که ماده‌ای شبیه لاستیک هستند انتهای هر استخوان را می‌پوشانند و برای حرکات مفصل‌ها سطحی صاف و مهیا می‌کنند و مثل بالشتکی بین استخوان‌ها قرار می‌گیرد تا استخوان‌ها به راحتی بر روی هم سر بخورند، این در حالی است که در آرتروز، غضروف‌ها متلاشی می‌شوند و این امر موجب اختلال در حرکت مفصل و درد و تورم می‌شود.
بدین ترتیب با گذشت زمان و بدتر شدن آرتروز، استخوان‌ها ممکن است بشکنند و ساختارهایی به‌نام خار استخوانی یا «استئوفیت» تشکیل شود. قطعاتی از استخوان‌ها یا غضروف‌ها ممکن است جدا شوند و در اطراف مفصل شناور بمانند.
در نهایت در بدن، فرایندی التهابی رخ می‌دهد و پروتئین‌هایی به نام «سیتوکین» و نیز آنزیم‌های تولیدشده آسیب بیشتری به غضروف وارد می‌کنند. در مراحل نهایی آرتروز، غضروف از بین می‌رود و استخوان‌ها روی هم کشیده می‌شوند و این امر موجب بروز آسیب و درد بیشتری می‌شود.
اگرچه آرتروز در تمام سنین ممکن است بروز کند، میزان شیوع آن در میان افراد بالای ۶۵ سال بیشتر است. این بیماری می‌تواند ورزشکارانی که تمرکز بر یک ورزش خاص دارند و حرکات تکراری گسترده انجام می‌دهند را نیز درگیر کند.
عوامل خطرساز در ایجاد بیماری آرتروز کدامند؟
افزایش سن، وزن، داشتن سابقه آسیب مفصلی، ضعف عضلات، استعداد ژنتیکی، بی حرکتی طولانی مدت و تغذیه نامناسب از عواملی است که می‌تواند منجر به این بیماری شود. همچنین استفاده بیش از حد از مفاصل به طور مثال در افرادی که شغل آنها نیازمند حرکات مشابه و مکرر است از عوامل خطر سازی است که می‌توان از آن نام برد.
علائم آرتروز به چه صورت ظاهر می‌شود؟
علائم آرتروز بسته به مفاصل تحت‌تأثیر و نیز شدت بیماری متغیر است. علامت رایج آرتروز در افراد درد و خشکی مفاصل، به ویژه در هنگام صبح و یا بعد از استراحت است. مفاصل آسیب دیده ممکن است به ویژه پس از فعالیت طولانی دچار تورم شوند. این علائم در طول زمان و به تدریج ایجاد می‌شوند و ممکن است هیچ علائم خاصی در بدن ظاهر نشود اما گاهی با یک حرکت ناگهانی خود را بروز می‌دهند.
شایع‌ترین این علائم عبارتند از: احساس درد و خشکی در محل مفصل بعد از فعالیت یا استفاده‌ی بیش‌ازحد از مفاصل، به ویژه در ران‌ها و زانوها و پایین کمر، محدودشدن دامنه‌ی حرکت مفاصل، ایجاد صدا در هنگام خم‌کردن مفاصل که اغلب با درد همراه است، تورم خفیف در اطراف مفصل، دردی که پس از فعالیت یا در پایان روز بدتر می‌شود.
این بیماری چه مفاصلی از بدن را بیشتر درگیر می‌کند؟
۶ مفصل از بدن مانند زانوها، مفصل ران یا لگن، انگشتان دست، پا و ستون فقرات بیشتر درگیر این بیماری می‌شود که در ارتباط با هرکدام توضیح خواهم داد.
زانوها: یکی از شایع‌ترین محل‌های ایجاد آرتروز به خصوص در ایران، آرتروز زانو است؛ در این حالت احساس ساییدگی یا خراشیدگی و درد هنگام حرکت دادن زانوها به وجود می‌آید همچنین ممکن است صدای تق تق یا کریپتوس شنیده شود.
مفصل ران یا لگن: دردی که در ناحیه کشاله‌ی ران یا باسن و گاهی در داخل زانو یا ران احساس می‌شود و بیمار برای کاهش درد مجبور می‌شود اندامش را کمتر حرکت دهد و کمتر راه برود، بنابراین عضلات اطراف ران و باسن ضعیف شده و ایجاد لنگیدن در حین راه رفتن خواهد کرد.
انگشتان دست: آرتروز می‌توانند موجب تورم، قرمزی و تغییر شکل شود و یا ایجاد Heberdon node می‌کند که همان برجسته شدن سطح پشتی مفاصل بین انگشتی است. همچنین ممکن است دردی در قاعده‌ی انگشت شست احساس شود.
پاها: درد و شکنندگی در مفصل بزرگ قاعده انگشت بزرگ پا که می‌تواند به میزان بالایی حرکت را محدود کند.
ستون فقرات: آرتروز ستون فقرات، شکستگی غضروف مفاصل و دیسک‌ها در گردن و بخش تحتانی کمر است. گاهی در اثر آرتروز خارهای استخوانی یا استئوفیت ایجاد می‌شود که روی اعصابی فشار وارد می‌کند که از ستون فقرات خارج می‌شوند. این وضعیت ممکن است موجب ضعف و درد در بازوها یا پاها شود و ممکن است با بیماریهای دیسک و سیاتیک هم اشتباه گرفته شود.
عوامل مؤثر در پیشگیری از آرتروز چیست؟
زمانی آرتروز به‌عنوان بیماری فرسودگی مفاصل در نظر گرفته می‌شد و پیامد اجتناب‌ناپذیر زندگی طولانی و فعال بود. با وجود این، پژوهش‌ها نشان داده‌اند آرتروز فرایند پیچیده‌ای است که دلایل مختلفی دارد. برخی دلایل مانند ارث و جنس (بسیاری از انواع آرتروزها در خانم‌ها شایع‌تر هستند) خارج از کنترل ما هستند و فقط باید مدیریت شوند. این بیماری همراهِ اجتناب ناپذیری از پیری نیست؛ بلکه نتیجه‌ای از ترکیبی از عوامل مختلفی است که بسیاری از آنها تغییر دادنی یا پیشگیری‌کردنی هستند که تعدادی از این فاکتورها را ذکر می‌کنم:
حفظ وزن سالم: وزن اضافه یکی از عوامل خطرساز مهم ابتلاء به آرتروز است و البته، دلیل واضحی هم دارد. هر کیلوگرم وزن اضافه بار بیشتری بر مفاصل تحمل‌کننده‌ی وزن مانند ران‌ها و زانوها اعمال می‌کند. با گذشت زمان، این بار اضافی موجب می‌شود غضروف تکیه‌گاه این مفصل از بین برود؛ اما فشارهای مکانیکی، تنها مشکل نیستند. بافت‌های چربی با تولید سیتوکین‌ها موجب تحریک و ایجاد التهاب در سرتاسر بدن می‌شوند. در محل مفاصل، سیتوکین‌ها با تغییر عملکرد سلول‌های غضروف موجب تخریب بافت می‌شوند. وقتی اضافه وزن دارید، بدنتان مقدار بیشتری از پروتئین‌های مخرب را تولید و آزاد می‌کند. کاهش وزن می‌تواند از استرس اعمال‌شده بر مفاصل و التهاب کم کند و خطر ابتلای شما به آرتروز را به نصف برساند.
کنترل قندخون: آخرین پژوهش‌ها نشان می‌دهند دیابت، بیماری مؤثر بر توانایی بدن برای تنظیم قندخون، عامل خطرساز مهمی برای ابتلاء به آرتروز است. سطوح بالای گلوکز موجب تسریع تشکیل ملکول‌های خاصی می‌شود که موجب خشکی بیشتر غضروف‌ها و حساسیت بیشتر آنها در مقایسه با فشار مکانیکی می‌شود. همچنین، دیابت می‌تواند موجب آغاز التهاب سیستماتیکی شود که ازبین رفتن غضروف را باعث شود. این ارتباط تازه کشف شده‌ی بین دیابت و آسیب مفاصل شاید بتواند توضیح دهد چرا بسیاری از افراد مبتلا به دیابت به آرتریت نیز دچارند.
فعالیت جسمی: فعالیت جسمی بهترین درمان موجود برای آرتروز است. همچنین، یکی از راه‌های مؤثر برای سالم نگه‌داشتن مفاصل است. حتی ۳۰ دقیقه تمرین متوسط پنج بار در هفته موجب حفظ انعطاف‌پذیری مفاصل و استحکام عضلاتی می‌شود که موجب حمایت و تثبیت ران‌ها و بازوها می‌شوند. افزون بر این، ورزش تقویت قلب و ریه و کاهش خطر ابتلاء به دیابت را سبب می‌شود و عاملی مهم در کنترل وزن است. برای بهره‌مندی از این مزایا نیازی نیست حتماً به باشگاه بروید. قدم‌زدن و پیاده روی ساده و یا کارهایی مانند باغبانی اثرهای مثبتی دارد؛ اما بیشترین مزایا با انجام برنامه‌ی ورزشی مداوم و تنظیم‌شده بر اساس سن و علایق حاصل می‌شود. مهم نیست چه ورزشی انتخاب کنید، به صدای بدن خود گوش دهید. اگر پس از انجام تمرین ورزشی دچار دردی می‌شوید که برای یکی‌دو ساعت همچنان باقی می‌ماند، بار دیگر کمتر ورزش و در فواصل آن استراحت کنید. برای اجتناب از آسیب‌دیدگی، به‌آرامی پیش بروید.
حفاظت از مفاصل: نحوه صحیح استفاده از بدن هنگام نشستن، کار کردن، بلند کردن وسایل و غیره می‌تواند مفاصل را از فشارهای روزانه حفظ کند.
عوارض ناشی از آرتروز چگونه بروز می‌کنند؟
درد یا تورم یا حالت خشکی حاصل از بیماری آرتروز انجام کارهای روزمره را در خانه یا محل کار سخت می‌کند. انجام کارهای روزمره مانند نظافت، کار با کامپیوتر یا رانندگی ناممکن می‌شود. وقتی مفاصل تحتانی بدن تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند، فعالیت‌هایی نظیر قدم زدن و بالا رفتن از پله‌ها و بلند کردن اجسام دشوار می‌شود و وقتی مفاصل انگشتان دست درگیر می‌شوند، گرفتن و نگه‌داشتن اجسامی مانند مداد یا انجام کارهای ظریفی مانند کار با سوزن دشوار می‌شود به هر حال پدیده آرتروز مانند سفید شدن موی سر امری اجتناب نا پذیر است و تنها باید مدیریت شود.
علائم آرتروز درصورتی‌که اقداماتی برای پیشگیری از آسیب به مفاصل، مدیریت درد و افزایش انعطاف‌پذیری مفاصل انجام نشود، ممکن است آشفتگی‌های زیادی را در زندگی روزمره به وجود آورد.
آیا درمان خاصی برای این بیماری وجود دارد؟
نکته اینجاست که با وجود دستاوردهای اخیر در مورد این بیماری درمان هنوز یک چالش است. در واقع هیچ روش درمانی خاصی وجود ندارد که بتواند تخریب تدریجی غضروف مفصلی ناشی از آرتروز را متوقف کند ولی با این حال عملکرد مفصل می‌تواند توسط روش‌های درمانی که اغلب متخصصین فیزیوتراپی ارائه می‌دهند بهبود یابد.
درمان درجهت کاهش سفتی و درد مفاصل بهبود کیفیت زندگی و جلوگیری از پیشرفت بیماری با ورزش است. نتایج مطالعه‌ای پژوهشگران در چندین تحقیق متفاوت بهبود عملکرد و کیفیت زندگی افراد مبتلا به آرتروز را پس از انجام ورزش‌های منظم روزانه نشان می‌دهد.
داشتن فعالیت جسمی بخش مهمی از برنامه مدیریت آرتروز است؛ انواع مختلفی از ورزش‌های زمینی و آبی می‌توانند موجب تقویت عضلات ران و بهبود درد آرتروز شوند.
اگر به آرتروز پیشرفته زانو مبتلا باشید و پزشک نیز گفته باشد به جایگزینی کامل مفصل زانو نیاز دارید، نمی‌توان ادعا کرد ورزش می‌تواند باعث شود به اتاق جراحی نروید. با این حال، این بدان معنا نیست که باید تا زمان جراحی ورزش را ترک و استراحت کنید.
آیا این امر در ارتباط با آرتروز پیشرفته هم صدق می‌کند؟
متخصصان می‌گویند حتی افراد دچار آرتروز زانو پیشرفته نیز باید تا حد ممکن فعال باشند. پیش‌بینی‌کننده مهمی از عوارض جانبی پس از جراحی، میزان تحرک شما قبل از جراحی است. اگر در وضعیت ضعیفی جراحی کنید، نتیجه خوبی حاصل نخواهد شد. حتی اگر ورزش نتواند روی درد ران شما اثرگذار باشد، بهتر است تا حد ممکن در وضعیت سالم‌تری جراحی کنید بنابراین انجام حرکات ورزشی زیر نظر متخصصین علم ورزش یا فیزیوترا پیست‌ها قبل و بعد از انجام عمل جراحی به شدت توصیه می‌شود.
نظر شما