شهین اعوانی: میزان توجه فلسفه اسلامی به فلسفه اخلاق اندک است

به گزارش خبرنگار مهر، دکتر شهین اعوانی، معاونت پژوهشی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، در گفتگو با برنامه "سوفیا" رادیو گفتگو  اظهار داشت: وقتی فیلسوفی به اخلاق می پردازد دغدغه وی تنها به صرف حسن و قبح، شرع و عقل محدود نمی شود، اینها دغدغه فکری او هستند اما حساسیتهای او به اینها ختم نمی‌شوند. فیلسوف می کوشد ببیند که اصلا مبانی اخلاق را بر چه اساسی می توان طرح کرد و کجا عملی تر می توان به آن پرداخت.

وی در ادامه این گفتگو بر این نکته تاکید کرد که اخلاق مقوله ای کاملا انسانی است. در فلسفه گفته اند که انسان حیوان ناطق است. اما امروز می گویند که انسان حیوانی است که به اصول اخلاقی پایبند است و در نتیجه در دوره جدید تعریف انسان با اخلاق صورت می گیرد.

دکتر اعوانی به دایره اخلاق اشاره کرد و گفت : تا آنچه که دایره ذهن گسترش پیدا می کند، اخلاق نیز ادامه پیدا می کند. در این گستره اصلا نمی‌شود از محدودیت سخن گفت. موضوع اخلاق "دیگری" است و "دیگری" اخلاق می تواند فرد، خانواده، شهروندان و یا حتی جامعه جهانی باشد. پس تا جایی که این "دیگری" من گسترش می یابد، حوزه اخلاق نیز گسترش می‌یابد.

وی همچنین به کرامت انسانی که مبنای اخلاق مدرن است اشاره کرد و اظهار داشت: کانت معتقد است که تنها انسان است که ارزش(dignity) دارد، این ارزش انسانی چیزی نیست که به او داده شده باشد یا کسب کند، بلکه این ارزش چیزی است که انسان خودش دارد و فقط فراموش می کند.

دکتر اعوانی در پاسخ به این پرسش که آیا امکان آن هست که از دل الهیات اسلامی مفهوم کرامت انسانی اخذ شود گفت : مسلما، ولقد کرمنا یعنی این که خدا این کرامت را به ما داده است، در اسلام این مسئله بسیار قوی تر از الهیات مسیحی طرح شده است. کانت جمله بسیار معروفی دارد که می گوید من را دو چیز متعجب می کند، یکی ستاره های بالای سرم و دیگری وجدان درونم. از این وجدان درون بعدا به اخلاق و به آگاهی درون می رسد.  اما در فرهنگ اسلام، آن کرامتی که طرح کرده شده است، جدای از دین نیست.  کرامت همراه دین است و عطیه ای الهی است که خداوند به انسان بخشیده است. این همان مفهوم حق الناس است. حق الله را خدا می توانسته به ما ندهد، ولی ارتباط من نسبت به همنوع حق الناس است.

دکتر اعوانی همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا از فیلسوفان اسلامی کسی به کرامت انسانی توجه کرده است؟ گفت : در فلسفه اسلامی به فلسفه اخلاق کمتر توجه شده است، زیرا اخلاق با دین ما عجین است و نمی تواند جداگانه طرح شود. بنابراین کرامت انسانی به معنایی که در غرب مطرح است در فلسفه اسلامی دیده نمی‌شود.