معماری اسلامی؛ انعکاس آمال و آرزوهای معماران مسلمان

هنر معماری اسلامی چون آینه ای انعکاس آمال و آرزوهای ملتی به شمار می رود که علم، ذوق و برداشت فلسفی خود از زندگی را به نمایش می گذارند.

از سوی دیگر حقایق ثابت در معماری اسلامی نشانگر تمدن انسان، پیشرفت او و انعکاس مبانی روحی در زندگی مادی او است.  با توجه به اینکه مسلمانان هنر معماری اسلامی را درک و در خانه ها، مساجد، مدارس، قصرها و مراکز مختلف متناسب با اعتقادات و دین خود از آن بهره گرفتند، بعدها به عنوان اساس بنای ساختمانهای اسلامی آنها شناخته شد، به طوری که در هر دوره اسلامی جایگاه خاص و ویژه ای داشت .

در عصر نبوت، مسجدالنبی با اهتمام به روح دین اسلام و با قواعد و پایه های اسلامی به شکل مربع ساخته شد که با توجه به ویژگی مسجد در آن دوران سقف نداشت، اما بعدها توسعه، ترمیم و بازسازی شد. خانه ها و مساجد اولیه بسیار ابتدائی و با وسایل نه چندان سخت چون گل و سنگهایی خاص ساخته می شد که بعدها به منظور جلوگیری از باد و باران و آزار نمازگزاران مسقف شدند و بخشهای دیگری چون پنجره به منظور تهویه هوای داخلی نیز ساخته شد.

در دوران خلفای راشدین مسلمانان هنر معماری اسلامی را بسیار توسعه دادند و شهرهایی را بنا کردند که می توان به شهر فسطاط در مصر اشاره کرد که نظام هندسی دقیقی نداشت و حتی پنجره هایی که به سمت خیابانها باشد، نداشت. بعدها با فتوحات عصر اموی مسجد قبة الصخره با اهتمام به معماری اسلامی و شاهکارهای هنری اسلامی و سپس مسجد اموی دمشق، کاخهای امویها ساخته شد.

شهر سامرا با مسجد جامع سامرا که به عنوان بزرگترین مسجد قدیمی در جهان اسلام به شمار می رفت، در دوران عباسیها ساخته شد. سپس شهر قطائع در مصر، به شیوه شهر سامرا با کاخهایی خاص که دارای حمام و بازارهایی بود، بنا شد . مسجد ابن طولون با معماری و سبک و سیاق خاص از آثار این دوران محسوب می شود که در مصر همزمان با قصر خلیفه معتصم در شهر سامرا و قصر مأمون در همین شهر ساخته شد .

بعدها در شهرهای اندلس، فاس، غرناطه بناها و مراکزی ساخته شد که هنر معماری اسلامی به اوج خود رسیده بود، می توان به مسجد بزرگ قرطبه ( کوردوبا، اسپانیای کنونی)، شهر الزهرا، قصر حمراء اشاره کرد که برخی از این بناها زمانی ساخته می شدند که کلیسایی تخریب شده و یک بنای اسلامی جای آن را می گرفت. 

این بناها بسیار زیبا بود، و این زیبایی زمانی دوچندان می شد که در ساخت آنها از سنگ مرمرهایی که از آفریقا، روم و قسطنطنیه می آوردند، تزئین می شد. حوضها در کاخها با نقشهای طلایی و تمثالهایی از طلا و جواهر تزئین می شدند.  تزئینات با گلهای طبیعی و درختان جلوه ای خاص به قصرهای پادشاهان داده بود که از جمله اماکن فاخر به شمار می رفتند.