شاهکار هنر معماری دوره صفوی در یک قدمی تخریب

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کورش دیباج: گنبد امامزاده هارون ولایت، یکی از آثار برجسته و بی‌نظیر معماری اسلامی ایران که در قلب تاریخی‌ترین بخش اصفهان و در ضلع جنوبی میدان عتیق قرار دارد، در وضعیت بحرانی قرار دارد و نیاز فوری به مرمت دارد.

کاشی‌کاری‌های زیبا و منحصر به فرد این گنبد که از شاهکارهای هنر معماری دوره صفوی است، در حال ریزش و تخریب است و در صورت ادامه بی‌توجهی، ممکن است بخش عمده‌ای از این اثر تاریخی و مذهبی از دست برود.

اخیراً فیلم‌هایی از ریزش کاشی‌های گنبد امامزاده هارون ولایت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که هشدار جدی برای نهادهای مسئول در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی به شمار می‌آید.

این تصاویر نشان می‌دهند که بخش‌های وسیعی از تزئینات کاشی این گنبد، که از زیباترین نمونه‌های معماری دوران صفوی است، در حال سقوط و نابودی است. کاشی‌هایی که زمانی نماد هنر و تمدن ایرانی در دوره صفوی بودند، اکنون در برابر باران و سرما و گرما به تدریج از دیوارهای گنبد جدا می‌شوند. در پی انتشار تصاویری از ریزش تزئینات کاشی گنبد امامزاده هارون ولایت در شبکه‌های اجتماعی، کارشناسان میراث فرهنگی و معماری نسبت به وضعیت این بنا هشدار داده‌اند.

وضعیت بحرانی است و باید فوری وارد عمل شویم

سمیرا بهزادی فر، کارشناس و پژوهشگر معماری اسلامی، در این خصوص به خبرنگار مهر اظهار کرد: این گنبد یکی از مهم‌ترین نمونه‌های معماری اسلامی ایران است و در دل تاریخ هنر ایران جایگاهی ویژه دارد. متأسفانه حالا شاهد این هستیم که بخش‌هایی از تزئینات آن در حال از بین رفتن است. درصورتی‌که این روند ادامه پیدا کند، شاهد از دست رفتن یکی از گنجینه‌های بزرگ معماری صفوی خواهیم بود. ریزش کاشی‌ها و آسیب‌های دیگر این بنا نتیجه چندین سال غفلت و بی‌توجهی است. مسئولان باید هرچه سریع‌تر دست به کار شوند.

وی ادامه داد: کاوش‌های صورت گرفته نشان می‌دهند که تزئینات کاشی‌کاری این گنبد به طور چشمگیری در حال از دست رفتن هستند. کاشی‌های زیبای این گنبد که نمادی از هنر و معماری اسلامی ایرانی در دوره صفوی است، در حال حاضر در معرض خطر جدی قرار دارند.

این پژوهشگر معماری اسلامی تصریح کرد: در حالی که این گنبد تاریخی باید تحت حفاظت و مرمت قرار گیرد، اما متأسفانه مسئولان مربوطه، به ویژه اداره کل اوقاف و امور خیریه استان اصفهان که متولی امامزاده هارون ولایت هستند، به وظایف خود در این زمینه عمل نکرده‌اند و نیاز است فکری به این گنجینه شاهکار صفوی شود.

شاهکار کاشی‌کاری عصر صفوی نیازمند مرمت جدی

رضا عابدی، متخصص مرمت آثار تاریخی، نیز در خصوص وضعیت بحرانی گنبد امامزاده هارون ولایت در گفت‌وگو با خبرنگار مهر تأکید کرد: مرمت و حفاظت از تزئینات کاشی‌کاری در بناهای تاریخی نیازمند دقت و تخصص بالاست. گنبد امامزاده هارون ولایت با تزئینات خاص و کاشی‌های پیچیده‌اش از جمله آثار منحصر به فرد ایران است. در صورتی که این کاشی‌ها از دیوار جدا شوند، نه تنها آسیب‌های جبران‌ناپذیری به خود بنا وارد می‌شود بلکه هویت تاریخی و فرهنگی آن نیز از بین خواهد رفت. این وضعیت ناشی از فرسودگی ملات پشت کاشی‌ها و عدم رسیدگی به موقع است. در شرایطی که شاهد ریزش کاشی‌ها هستیم، تنها راه جلوگیری از تخریب بیشتر، مرمت فوری است.

وی ادامه داد: در تمامی بناهای تاریخی، یکی از مهم‌ترین مراحل مرمت، حفاظت از تزئینات کاشی‌کاری است. کاشی‌ها به دلیل ساختار خاص خود در معرض آسیب‌های بیشتری قرار دارند و در صورتی که ملات پشت آن‌ها فرسوده شود، کاشی‌ها به راحتی جدا می‌شوند. در مورد گنبد امامزاده هارون ولایت، این مشکل به وضوح مشهود است و باید سریعاً اقدامی صورت گیرد تا از تخریب بیشتر جلوگیری شود.

این مرمت‌گر آثار تاریخی به وضعیت کل بناهای تاریخی در اصفهان اشاره کرد و گفت: افسوس که مسئولان مربوطه به دلیل عدم تخصیص بودجه کافی، از حفاظت و مرمت بسیاری از این آثار تاریخی غافل شده‌اند. در حالیکه تمامی این بناها برای جامعه ایرانی و جهانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و حفظ آن‌ها نه تنها وظیفه دولت که وظیفه‌ای اخلاقی است.

با ریزش هر کاشی از گنبد امامزاده هارون ولایت یک بخش از تاریخ معماری ایران حذف می‌شود

محمدرضا میرمعینی، استاد دانشگاه و دکترای معماری نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، وضعیت این گنبد را فاجعه‌آمیز توصیف کرد و گفت: این گنبد با کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر خود، نه تنها یکی از آثار مهم مذهبی بلکه یک نمونه بی‌همتا از هنر و معماری دوران صفوی است. ریزش کاشی‌ها و تخریب تزئینات آن نه تنها این اثر را تهدید می‌کند، بلکه یک بخش از تاریخ معماری ایران را از دست خواهیم داد. این تزئینات باید با دقت و حساسیت خاصی مرمت شوند و هر لحظه که دیرتر وارد عمل شویم، صدمات جبران‌ناپذیرتر خواهد شد.

وی در ادامه افزود: اگر به وضعیت بناهای تاریخی نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که آسیب‌های وارده به آنها ناشی از نبود مراقبت‌های دقیق و مرمت به موقع است. در خصوص گنبد امامزاده هارون ولایت، شاهدیم که بارندگی‌های شدید در سال‌های گذشته، ملات‌های قدیمی را ضعیف کرده و اکنون کاشی‌ها در معرض سقوط قرار دارند. این بنا باید فوراً تحت حفاظت قرار گیرد.

تاکید فراوان اداره کل میراث استان اصفهان به اداره اوقاف و بی‌توجهی این نهاد به مرمت گنبد امامزاده هارون ولایت

سید مهدی سیدالعسگری معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان، در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن اشاره به وضعیت بحرانی مرمت گنبد امامزاده هارون ولایت اصفهان، به مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد و اقدامات این اداره کل پرداخت.

وی با بیان اینکه اداره کل میراث فرهنگی چندین جلسه با مدیران پیشین اداره کل اوقاف و امور خیریه استان اصفهان برگزار کرده است، تاکید کرد که در این جلسات درباره وضعیت اسفبار اماکن تاریخی تحت پوشش اوقاف به‌ویژه امامزاده‌های استان، از جمله امامزاده هارون ولایت، صحبت شده است.

سیدالعسگری افزود که در این جلسات، اداره کل میراث فرهنگی به مرمت و حفاظت از این بناهای تاریخی ارزشمند توجه کرده و از اوقاف خواسته که برای این موضوع اعتبار تخصیص دهند، اما در جواب شنیده‌اند که اوقاف بودجه کافی برای مرمت این بناها ندارد.

وی در ادامه اظهار کرد: طبق قوانین، هر بنای تاریخی، چه تحت مدیریت بخش دولتی و چه خصوصی، باید حفاظت و مرمت شود و متولیان آن مسئول نگهداری این آثار هستند. وی به عنوان مثال به وضعیت خانه نایب اسدالله و برخی دیگر از اماکن تاریخی اشاره کرد که به دلیل بی‌توجهی مالکان یا نهادهای متولی، در حال تخریب و آسیب هستند.

نیاز به ورود جدی اداره اوقاف برای مرمت آثار تاریخی تحت نظر خود

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان تاکید کرد که در همین راستا، اداره کل میراث فرهنگی چندین بار به اوقاف نامه ارسال کرده و حتی یک پاورپوینت از وضعیت خراب امامزاده‌ها و نیاز فوری به مرمت آن‌ها ارائه کرده است، اما هنوز اقدامی جدی از سوی اوقاف صورت نگرفته است.

وی از جمله بناهای تاریخی که نیاز به مرمت فوری دارند، به امامزاده اسماعیل اشاره کرد و گفت: این امامزاده با نقاشی‌ها و قلم‌زنی‌های منحصر به فرد خود از جمله آثار برجسته دوران صفوی است که در حال حاضر در وضعیت نامناسبی قرار دارد.

سیدالعسگری در ادامه بیان کرد که برای امامزاده هارون ولایت نیز امسال اعتبار یک میلیارد تومانی اختصاص داده شده است و قرار است که در قالب همکاری‌های مشترک با اوقاف، مرمت‌های لازم انجام شود. اما این بودجه به تنهایی کافی نیست و با توجه به وضعیت خراب گنبد و کاشی‌های آن، نیاز به مشارکت بیشتر است.

وی همچنین افزود؛ عمر مفید گچ و ملات در بناهای تاریخی مانند گنبد امامزاده هارون ولایت محدود است و پس از مدتی، این مواد تخریب می‌شوند و به ریختن کاشی‌ها و گچ‌ها منجر می‌شوند.

وی به این نکته اشاره کرد که در صورت عدم توجه به وضعیت مرمت این بناها و عدم اقدام از سوی اوقاف، اداره کل میراث فرهنگی طبق قوانین، وارد عمل خواهد شد و از طریق پیگیری‌های قضائی، اقدامات لازم را انجام خواهد داد.

آیا گنبد امامزاده هارون ولایت در آستانه از دست رفتن است؟

خبرنگار مهر برای بررسی بیشتر، بارها با متولیان اداره کل اوقاف استان اصفهان تماس گرفته اما تاکنون موفق به صحبت با آن‌ها نشده است. جدا از اینکه خبرنگار مهر در روزهای آتی پیگیر این موضوع، با توجه به شرایط بحرانی گنبد امامزاده هارون خواهد بود، این سوال مطرح می‌شود که آیا به راستی زمان از دست رفته است؟ در صورت ادامه بی‌توجهی‌ها و عدم اختصاص منابع کافی برای مرمت این اثر تاریخی، ممکن است شاهد از بین رفتن بخش‌های زیادی از آن باشیم. این بنا که نمادی از تاریخ، فرهنگ و هنر ایران است، به عنوان یکی از میراث‌های برجسته کشور باید در اولویت حفاظت قرار گیرد.

گنبد امامزاده هارون ولایت، با تزئینات منحصر به فرد خود، نیازمند مرمت فوری است تا از تخریب بیشتر آن جلوگیری شود. مسئولان باید فوراً وارد عمل شوند و با استفاده از ظرفیت‌های موجود، از این اثر تاریخی محافظت کنند. غفلت از مرمت و نگهداری این گنبد، نه تنها به از دست رفتن این شاهکار معماری منجر خواهد شد، بلکه بخش مهمی از هویت فرهنگی و تاریخی ایران را نیز از دست خواهیم داد. اکنون وقت آن رسیده که تمامی نهادهای مسئول دست به کار شوند و این گنجینه فرهنگی را از نابودی نجات دهند.