کارکرد تعلیم و تربیت خانواده/ اسلام تفاوت ها را می بیند

کارکرد تعلیم و تربیت خانواده

خانواده از گذشته محل تعلیم و تربیت فرزندان بوده است. در خانواده بزرگ پدرسالاری قدیمی آموزش کودکان توسط والدین، پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها معمول بوده است و غالبا این آموزش ها با فراگیری قرآن و کتاب هایی آغاز می گردید. علاوه بر آموزش های مذهبی، خانواده از طریق انتقال آداب و رسوم وهنجارهای اجتماعی و مذهبی در تربیت کودک نقش عمده ای ایفا می کند.

از دیدگاه اسلام پدر و مادر مهمترین نقش ها و وظایف را در رشد و تربیت کودک بر عهده دارند. اسلام از همان ابتدای تولد، برنامه ها و دستورهای خاصی را برای رشد و تربیت کودک تنظیم فرموده و اجرای آن را برعهده والدین قرار داده است. اصولا اسلام در مورد رشد و تربیت، حقوق مسلمی را برای کودکان قائل است.

امام سجاد (ع) در ضمن توضیح حقوق فرزند بر والدین می فرماید: با فرزندت آن چنان رفتار کن که اثر نیکوی تو، مایه زیبایی و جمال اجتماعی او شود؛ یا اینکه او را آن چنان تربیت کن که بتواند در کارهای مختلف زندگی با عزت و آبرومندی زندگی کند ومایه زیبایی وجمال تو باشد.

اسلام در سراسر دوره کودکی و نوجوانی که مهمترین دوران رشد و تربیت کودک است، برنامه های خاص و سفارش های تربیتی بسیاری را درانتخاب اسم، و نحوه شیر دادن واز شیر گرفتن، درمحبت و مهرورزی به کودکان و در رعایت عدالت و وفای به عهد نسبت به آنها، چه در دوره بلوغ و چه در دوره جوانی بیان فرموده است که به برخی از آنها اشاره می شود.

امام رضا (ع) می فرماید: فرزند خود را به بهترین اسم و کنیه نام گذاری کن. همچنین پیغمبر اکرم (ص) می فرماید: به کودکان خود احترام بگذارید و با آداب و روش پسندیده با آنها رفتار کنید.

البته اسلام در عین حال که به عامل خانواده و والدین بسیار اهمیت می دهد. تاثیر اهمیت سایر عوامل انسانی را نیز در رشد و تربیت فراموش نکرده و در جای خود به اهمیت عوامل انسانی نظیر رهبران، دوستان و معلمان اشاره فرموده است.

اسلام علاوه بر تاکیدی که بر نقش تربیتی خانواده قائل است شیوه های مناسب تربیتی را پیش روی خانواده ها قرار می دهد به طوری که با تاکید برتکریم و تشویق فرزندان خانواده را از اعمال روش های تنبیهی بازمی دارد.

اسلام همچنین به موضوع تفاوت های فردی که مورد توجه روانشناسان است. از دیدگاه اسلام، انسانها از لحاظ ویژگی های، توانایی و استعدادها متفاوت از یکدیگر هستند. بر این اساس درنظر گرفتن این تفاوت ها را نیز درتربیت فرزندان وخانواده ها دارای اهمیت می داند. از نمونه احادیثی که ذکر شد و هزاران شواهد معتبر دیگر می توان به نقش اهمیت خانواده از دیدگاه اسلام پی برد. اسلام سعادت و شقاوت فرد را تحت تاثیر خانواده چه دردوران قبل از تولد و چه بعد از تولد می داند.

اسلام آیین الهی و مقدسی است که برای خانواده اهمیت فراوانی قائل است و آن را سنگ بنای مهم حیات اجتماعی می شناسد. اسلام وحدت جامعه را از وحدت زوجین و وحدت اعضاء خانواده می شناسد و علایق انسانی موجود در خانواده را قابل گسترش ونشر درجامعه به حساب می آورد. اسلام معتقد است برای اینکه جامعه تحت ضابطه ها درآینده چاره ای جز این نیست نخست که خانواده تحت ضابطه درآید و هرگونه نظم وسازندگی باید از خانواده آغاز گردد و دامنه سازندگی وگسترش به جامعه کشانده شود و حیات اجتماعی تحت نظم و ضابطه درآید.

اسلام خانواده را کانون اخلاق جامعه می داند. نوع تربیت و ارتباطات موجود درخانواده موجب وحدت ومنش اجتماعی است. همچنین خانواده را مرکزی سرنوشت ساز در جنبه انحراف و عصیان ذکر کرده اند واز آن جهت که کودک پستی ها و دنائتها را در آنجا تجربه کرده وآموخته است. صفات اجتماعی کودک برخاسته از خانواده است. اسلام خواستار نسلی سالم، پاک و عفیف و موجب افتخار برای جامعه انسانی است، چنین نسلی جز در دامن خانواده سالم نمی تواند تربیت شود، وظیفه ای که خانواده در قبال تربیت جامعه پیوند می خورد.

هدف رشد از دیدگاه اسلام

از دیدگاه اسلام، رشد معنای ارزشی واخلاق عمیق و گسترده ای دارد؛ این کلمه در متون اسلامی به معنای هدایت، نجات، صلاح، کمال، یافتن راه و جاده مستقیم آمده است. مقابل کلمه رشد، واژه "غی" است که به معنای گمراهی، انحراف و بیرون افتادن از جاده است. قرآن در آیات مختلفی رشد وغی را در مقابل هم به کار برده است. در (پذیرفتن) دین اکراه (و اجبار) راه رشد و راه غی (بر همه کس) روشن گردیده است. متکبران آنانند که اگر راه رشد را ببینند، آن را به عنوان راه انتخاب نمی کنند، ولی اگر راه گمراهی (غی) را ببینند آن را انتخاب می کنند (و پیش می گیرند).

بنابراین از دیدگاه اسلام رشد در تعالی انسان جایگاهی والا و ارزشمند دارد و انسان در مسیر تعالی و کمال خویش می تواند به آن دست یابد، البته هرکس آسان به این جایگاه و مقام بلند نمی رسد.

پیغمبر اکرم (ص) می فرماید: هنگامی که خداوند خیر کسی را بخواهد، او را دردین فقیه وآگاه می سازد، (به او فهم دین را می دهد) و رشدش را به اوالهام می کند. بنابراین می توان گفت که رشد و تربیت از دیدگاه اسلام، رشد و تربیت اخلاقی است و هدف اسلام این است که انسان را به جایگاه اخلاقی وارزشی او برساند. پیغمبر اکرم (ص) می فرماید: من برای تمام و کامل کردن مکارم اخلاق به پیغمبری مبعوث شده ام.