"برقع" در آستانه حذف از صنایع دستی هرمزگان

به گزارش خبرنگار مهر، بُرقَع یا برقه پوششی است که برخی زنان مسلمان از آن استفاده می‌کنند. این پوشش بیشتر در افغانستان و پاکستان و منطقه هرمزگان ایران رایج است. در هرمزگان به پوشش نقاب مانند که تزیینات رنگی دارد نیز اطلاق می‌شود. نقابی مخصوص زنان سواحل خلیج فارس که آن را به عربی بُرقع (Borqe) به گویش محلی مناطق هرمزگان بُرکه (Borke)، در مناطقی از بندر لنگه بَتوُله (Batoole) و میان مردمان مناطق شمال بندر لنگه و جنوب استان فارس (لارستان) تَبیله (Tabile) می نامند.

زندگی با مردمان پر تلاش و خون گرم هرمزگان و مشاهده سنت های رایج منطقه اعم از پوشش های متنوع و چشم نواز، مراسم های مختلف، گویش ها و بسیاری  از ویژگیهای اعتقادی و رفتاری مردمان این منطقه از بارزترین موضوعاتی است که  توجه هر تازه واردی را به خود جلب می کند.

هنرهای سنتی و به خصوص صنایع دستی این استان از تمایزات بسیاری نسبت به هم نامان خود در سایر مناطق کشور دارد که از این جمله می توان به حصیر بافی، سفالگری، صنایع دستی چوبی، نساجی سنتی و از همه مهمتر رو دوزی یا همان دوختهای سنتی و تزئینی است که هنوز بر روی پوشش و البسه زنان بومی وجود دارد.

در دهه های گذشته در بیشتر شهرها و مناطق استان زرخیز هرمزگان تولید برقع رواج فراوانی داشت، اما امروزه به دلیل تغییر در سلائق و نوع پوشش امروزی در بیشتر مناطق استان استفاده از این پوشش بسیار اندک گشته و مراکز تولید آن نیز رو به کاهش است.

با این وجود هنوز هم در مناطق روستائی همچون سیریک، قشم، میناب، بشاگرد، سندرک و جاسک کار گاه های خانگی بسیاری  وجود دارد که به تولید برقع می پردازند و تقریبا تمامی تولید کنندگان نیز بانوان هستند. در بحث زیبایی شناسی برقع های منطقه به دلیل نقوش تزئینی بکار رفته در آن تقسیم بندی می شوند لذا کار با دست جدای نقش  آفرینی طرح و نقش روی اثر در فرآیند تولید نیز اهمیت خاصی دارد.

در همین زمانی که همه رسم ها و یادهای سنتی و ماندگار ایران در حال تحولی جدی است سفر به شهرستان سیریک یعنی برخورد با تمدن کهنی که هنوز هم بسیاری از آداب و رسومش به جا مانده و رد پای تاریخ مردمان جنوب به خوبی مشخص است. یکی از این آداب همین نقاب مخصوصی است که زنان به صورتشان می زنند.

نقابی با رنگها و طرح های مختلف که معمولآ از بالای ابرو تا زیر بینی را می پوشاند. ما برای یافتن رمز و راز این نقاب، زمان و چگونگی پیدایش آن به سمت شهرستان سیریک واقع در 175 کیلومتری مرکز استان حرکت می کنیم. زنانی را می بینیم که با چادرهای عمومآ مشکی و برقع بر صورت زده این طرف و آن طرف می روند قرار است به خانه یکی از معتمدین شهرستان، محمد دوشنبه زاده شورای اسلامی روستای پشت بند برویم.

دوشنبه زاده که مرد مسنی است برایمان تعریف می کند: تاریخچه بافت برقع محلی روستای پشت بند از توابع بخش مرکزی شهرستان سیریک به زمانهای بسیار قدیم و زمان اوج آن به دوران کشف حجاب برمی گردد که زنان روستا با آموزش فرزندان این هنر را نسل به نسل حفظ کرده اند.

زنان هنرمند روستایی مواد بکار رفته در تولیداتشان را پارچه کتان، نخ ابریشم که از دیرباز تحفه ای از هند بوده، تکه چوب و گاهی موارد که سفارشی هستند استفاده از الیاف طلا و نقره بیان می کنند.

ساخت برقع برای زنان این روستا مبدل به رونق اقتصادی نیز شده است، او می گوید در دو ماهه گذشته حتی سفارشاتی از کشور آمریکا نیز دریافت کرده اند  که ظاهرآ قرار است در یک نمایشگاه از آنها استفاده شود.

وی با اشاره به بحث تهاجم فرهنگی دشمن خواستار اعطاء وام و تسهیلات جهت ایجاد انگیزه و حفظ و رونق این میراث ماندگار شد.

حسن ولی زاده کارشناس ارشد صنایع دستی هرمزگان در گفتگو با خبرنگار مهر در این زمین می گوید: این وسیله بیشتر در بین سالخوردگان روستایی و همچنین زنان اهل سنت تمایل بیشتری به استفاده از آن دارند.

به گفته وی آنچه به وضوح قابل مشاهده است کمرنگ شدن استفاده از برقع و به نوعی به تاریخ پیوستن این نمونه از پوشش زنان منطقه است که قریب به سه قرن متمادی در فرهنگ این منطقه وارد شد و به صراحت می توان یک دوره تاریخی را به این عنوان اختصاص داد دوره ای که پیش بینی می شود تا بیست سال آینده اثری از آن در هرمزگان باقی نمانده باشد.

ولی زاده در خصوص ورود برقع در ایران و هرمزگان می گوید: شکی نیست که ورود برقع و سنت پوشیدن آن در این منطقه همزمان با سایر مناطق حاشیه خلیج فارس استفاده و مرسوم شده است.

وی از جمله عوامل علاقه مندی و بکار گیری برقع را نزدیکی فرهنگها، گویش، مذاهب رفتار و آداب اجتماعی، وضعیت آب و هوایی و تشابه نوع زندگی اجتماعی و سیاسی حاکم بر مردمان آن زمان و همچنین برخی ورود استعمار و تسلط اجانب از جمله پرتغالیها بر این مناطق برشمرد.

وی می گوید: امروزه در مناطق مختلف هرمزگان استفاده از برقع شرایط و سنتهای خاصی را به خود گرفته است، در بسیاری از مناطق دختران بعد از رسیدن به سن بلوغ برخی فردای روز ازدواج، هنگام بیرون رفتن از خانه از آن استفاده می کنند.

گفتنی است بعضی به حدی به آن عادت کرده اند که در خانه خود حتی زمانی که تنها در کنار همسر خود نیز هستند برقع را برچهره می زنند، برقع زمانی برای حجاب، زمانی برای حفاظت از صورت در مقابل آفتاب و زمانی نیز برای مقابله با پرتغالیها بکار برده می شود.

ولی زاده با بیان اینکه پوشش برقع در کشورهای افغانستان، پاکستان، مناطق جنوبی و شمالی حاشیه خلیج فارس رایج است، ابراز داشت: برقع های دست دوز بسته به زیبایی و پیچیدگی نقش و همچنین مواد اولیه بکار رفته در آن که گاهی استفاده از الیاف طلا و نقره و ابریشم به چند برابر یک برقع چرخ دوز به فروش می رسد.

کارشناس ارشد صنایع دستی استان می گوید برقع ها در کل دونوع شامل برقع جزایر و سایر برقع ها هستند، برقع جزایر کوتاه بوده و شامل  نواری مشکی  روی ابروها ، بینی ویک نوار نسبتآ پهن که دارای ظاهری براق و به رنگ مشکی است  روی لبها را می پوشاند.

پارچه برقع را با رنگ هایی براق به نام شیل برقه رنگ می کنند و همین ماده استحکام و آهار آن را بیشتر کرده و همچنین موجب خنک شدن صورت می شود. بند برقع که دو طرف برقع را شامل می شود به حلقه برقع معروف است و نزد خانم های متمول از جنس طلا است.

رنگ برقع برای مردم جنوب فقط وسیله ای برای تزئین نیست هر رنگی مفهوم ویزه ای داشته و سنت خاصی را از گذشته تا حال با خود دارد و بار معنایی این رنگها را می توان تقریبا بطور یکسان با کمی تفاوت در سراسر سواحل خلیج فارس دید مثلا برقع مشکی مخصوص زنان ماتم زده است و به مدت چهار ماه و 10 روز از این رنگ استفاده می کنند و گفته می شود بعضی پیرزنان در بشاگرد نیز بطور دائم این رنگ برقع بر چهره دارند.

برقع قرمز به برقع بلوچی معروف است و تا حدودی در بخش جنوب شرقی بلوچستان هم استفاده می شود و شکل آن مستطیل کامل است و در نمونه ای از تزئینات پولک، نوار خوس، گلابتون در کنار سوزن دوزی که غالب سطح برقع را می پوشاند استفاده می شود، برقع زرشکی مخصوص دختران مجرد یا عقد کرده بوده که غالبآ ساده و بدون تزئین است.

حلقه برقع به عرض 2 تا 3 سانتی متر و طول 5 سانتی متر است که دنباله پشت سر با بندهای رنگی تکمیل می شود استفاده از برقع هر روز طرفداران کمتری پیدا می کند و نسل جدید با پوشش امروزی، خود به خود بکارگیری این وسیله را بی اعتبار کرده است. برقعها غالبآ در رنگهای مشکی، قرمز، زرشکی(تیره)، زرشکی زنانه و برقع نارنجی در طرح های مختلفی دیده می شوند.

امروزه استفاده از پوشش های محلی و سنتی و بومی منطقه که درصدی از زنان و دختران از آن استفاده می کنند در حال کاهش است و گاهی در عروسی ها از آن استفاده می شود و در میان دختران نسل حاضر بطور تفریحی یا سنبلیک استفاده می شود برقع تنها با لباس کامل بومی منطقه کاربرد داشته و استفاده می شود.