بهروز غريب پور: توده اي ها؛ اگر مسكو باران مي آمد، اينجا چترشان را باز مي كردند

بهروز غريب پور نويسنده ، طراح وكارگردان نمايش " ايكارو" درگفت وگو با خبرنگارتئاتر"مهر" گفت : متاسفانه خيلي ها فكرمي كنند كه اين نمايش سفارشي بوده وانگاركسي به من گفته چپي ها را بكوبم درصورتي كه اينگونه نيست ما درنمايش" ايكارو" سري به بايگاني تاريخ مي زنيم ودرآنجا " مه يرهولد " را مي بينيم ، روابط اش را مي سنجيم ، چگونه زيرشكنجه بوده وآنچه كه درفضاي اختناق آميزدوران استالين بوده را كشف مي كنيم .

وي درادامه درباره نمايشنامه ايكاروگفت : اين نمايشنامه براساس تجربه اي بوده كه گروه تئاترشهرزاد سوئد داشته كه متن آنرا سالها پيش ترجمه كردم ولي وقتي آنرا براي اجرا پيشنهاد دادم درآن تغييراتي به نفع تماشاگرايراني اعمال كردم تا شرايط پيراموني " مه يرهولد " را بيشتردرك كند . نمايشنامه اول براي تماشاگران حرفه اي تئاتراروپا نوشته شده بود كه همه اطلاعات را راجع به " استانيسلاوسكي " و" مه يرهولد " دارند وكاملا نمادها براي آنها آشناست ، براي اينكه اين نمادها را درفرهنگ تماشاگرايراني بيشتربازكنم دست به تغييراتي زدم وبراساس نمايشنامه اصلي متن ديگري نوشتم .

غريب پور درمورد اينكه چرا" مه يرهولد" را كه يك فرد ناشناس براي تماشاگران ايراني است وفقط دانشجويان نمايش درتاريخ تئاتربا اوآشنا هستند را انتخاب كرد وگفت : به اين دليل ايكارو را انتخاب كردم چون ما اطلاعاتمان درباره تاريخ تئاترشورروي بسياراندك است وراجع به تئاترروسيه بسياراندكتر، تمام كوشش مترجمين گروه چپ اين بوده كه بخشي ازتاريخ تئاترشوروي را منتقل كنند كه مورد تاييد دستگاه بلشويك باشد . به همين منظورسالها نحوه مرگ " مه يرهولد" مشخص نبود وبعد ازفروپاشي اتحاد جماهيرشوروي چند سالي نگذشت كه پرونده ها بيرون آمد وبسياري ازروابط آشكارشد .

وي درادامه گفت: بيشتردرپي قرباني نشان دادن" مه يرهولد" بودم اما دركنارش نگاهها نيزبه تئاتر"مه يرهولد" داشتم وديدگاهش را به صورت كليدي مطرح كردم . اما اينطورنبود كه بخواهم فرق بين بيومكانيسم با ناتوراليسم را جستجو كنم. بيشتردرپي اين بودم اين نمايش فتح بابي باشد براي خيلي ها كه بروند وتاريخ را بخوانند ومتوجه شوند كه ديدگاه "مه يرهولد" چيست وسبك كارش چگونه بوده است . اين نمايش لحظه اي است ازتمام آنچه كه برسر"ايكارو"آمده ، مردي كه كارگردان انقلاب بوده ، تاييد كننده آن بوده وبعد مخالف حركت بلشويك ها مي شود و سرانجامش زندان ومرگ است.

بهروزغريب پوردرباره اينكه آيا ازنظريات "مه يرهولد" درشيوه كارگرداني نمايش "ايكارو"استفاده كرده است يا نه گفت: بله ، بطورمثال صحنه پردازي مدرني كه استفاده كردم، زيرا "مه يرهولد" دراين رابطه ها آوانگارد بود يا دراستفاده ازاسلايد ودكورهاي غيررئاليستي، بنابراين اقتراء هم كرده ام به اينكه بعنوان كارگردان طوري عمل كنم كه متفاوت باشد با آنچه كه روي صحنه هاي تئاترايران وجود دارد.

وي درادامه اضافه كرد: قصد نداشتم كه آموزش دهم كه فرق تئاتر"مه يرهولد" و فلسفه اش چيست. بيشترسعي كردم كه بگويم بايد متفاوت و با تلفيق عناصرجديد عمل و حركت كرد تا كار بر تماشاگر تاثيرديگري بگذارد. مثلا درجايي به زندگي" مه يرهولد" اشاره مي شود كه با 6000 بازيگر،صحنه تسخيركاخ تزاررا باز سازي مي كند اين درصحنه تئاترمرسوم نبوده ونيست آيين هاي نمايش خياباني ازدل همين نمايشها بيرون آمده كه جرقه اوليه آن درذهني" مه يرهولد" وامثال او زده شده است .

غريب پور درباره اينكه چرا درنمايش " ايكارو"، "استانيسلاوسكي" و"مه يرهولد" را درمقابل هم قرارداده است،گفت: استانيسلاوسكي براي من محترم ومعلم بزرگي بوده اما همواره كساني كه به اوحزبي نگاه كردند وفكركردند بايد او را بزرگ كنند به وي خيانت كردند . متاسفانه زماني اگرمي گفتيد مخالف "استانيسلاوسكي" هستيد به نوعي مخالف رشد ، ترقي وانقلاب به حساب مي آمديد .

بنابراين آنچه كه من نشان مي دهم تقابل دوهنرمند است كه همديگررا دوست داشته اند "مه يرهولد" مي گويد "استانيسلاوسكي" معلم واستاد من و او يك انسان است ولي تفاوت ديدگاه داريم وهمينطوراستانيسلاوسكي پدرانه اين تفاوت ديدگاه را پذيرفته ونگراني اش اين است كه تئاتر را به بيراه نكشانند كه اين كار را مي كنند . درنمايش ايكاروكوشش كردم دانشجويان وتماشاگران وادار شوند بروند روابط "استانيسلاوسكي" و"مه يرهولد" وزندگي آن دوره اتحاد جماهيرشوروي را نگاه كنند .

كارگردان نمايش " ايكارو" درادامه درمورد اينكه چرا ازاشخاصي استفاده كرده كه درجامعه ما ناشناخته هستند وآيا اين كارموجب سردرگمي ذهن مخاطب نمي شود ،گفت : دراين نمايش از"مه يرهولد" ، "ماياكوفسكي" وغيره سخن مي رود اين موضوع تماشاگررا وادارمي كند كه برود وبخواند. اين يعني اينكه نمايش ادامه پيدا كرده است ،بنابراين يك نمايش حق ندارد درصحنه بميرد ، ادامه دهنده اين حركت تماشاگري است كه تحت تاثيرقرارگرفته ومي رود و تحقيق مي كند .

وي درادامه عنوان كرد: اين نمايش حتي براي مخاطب عام نيزچيزي براي گفتن دارد ، حداقل اين است كه تماشاگرعام مي فهمد آدمي زيرشكنجه قرارگرفته وبخاطرتقاضاهاي سطحي يك بازجوبه قتل مي رسد اين خودش تراژدي است كه چگونه انسانهاي بزرگ به دست آدمهاي كوچك قرباني مي شوند .

غريب پوربا اشاره به طراحي صحنه اين نمايش گفت : چون اين يك صحنه بازجويي است ومكتوب كردن اطلاعات همواره درتمام دنيا مرسوم است تمام صحنه را با كاغذ پوشاندم تا نمايانگراعترافات هزاران نفري باشد كه دراين شكنجه گاه بوده اند .اما دركنارهمين طراحي درانتهاي صحنه با استفاده ازاسلايد صحنه هاي رژه رابازسازي كردم كه به صحنه استحكام ببخشد ودرآخرنمايش با حركت رقص كاتاكالي همه آنها را فرومي ريزم .

بهروزغريب پور درباره دوگانه بودن شيوه بازي بازيگران عنوان كرد :از تئاتر "مه يرهولد" به نوع بازيگري آن توجه داشتم ودوسبك "مه يرهولد" و"استانيسلاوسكي" را دركنارهم قراردادم اين را مي توان دربازي زينايد ارايخ وخلستاكوف بابازي بازجو ، منشي و ايكارو ديد. دراين اثربه ديدگاههاي مه يرهولد عمل كردم نه به بيومكانيسم و سعي كردم كه بگويم بايد متفاوت عمل كرد وبايد با تلفيق عناصرجديد برتماشاگراثرگذاشت .

وي درادامه گفت : دربرخورد با بازيگران سخت گيرم براي اينكه دلم مي خواهد بازيگرهمه توانش را براي نمايش بگذارد وهمه تواناي اش را به اجرا دربياورد ومطمئنا اين سخت گيري باعث مي شود هردوي ما رشد كنيم وصحنه اي را به وجود آوريم كه متفاوت باشد.

غريب پوربا اشاره به موسيقي نمايش " ايكارو " گفت : موسيقي تكميل كننده صحنه هاي ماست . اگرموسيقي را بگيريم نمايش اصلا معناي ندارد مثلا دررقص كاتاكالي كه پيوندي است ميان محتواي ذهني "مه يرهولد" وآنچه كه به آن اعتقاد داشته است .

نگاه كلي ام درنمايش "ايكارو"چه دربازيگري و چه در طراحي وموسيقي، تقابل تفكرشرق وغرب است چنانچه دردوره اي "مه يرهولد" و"آيزين اشتاين" تحت تاثيرشناخت شرق بوده اند وبعدها غربي هاي همچون "گروتفسكي" و"پيتربروك" ادامه دهنده اين راه شدند .

غريب پور درپايان درجواب سوال خبرنگار"مهر"مبني براينكه چه نگاهي را درنمايش " ايكارو" دنبال كرده وقصد داشته چه چيزرا بازگو كند گفت : تماشاگري كه مي آيد واين نمايش را مي بيند طبيعي است كه بايد درابتدا اينطورتصوركند كه گذشته چراغ راه آينده است هرچند كه اين نمايش متعلق به فضاي بومي ما نباشد . اما يك زماني ازلحاظ تفكر،ما پيوندي با آن سوي مرزها داشتيم وتصورمان اين بود كه يك بهشت بي نظيربراي انسان آفريده شده ، من به عنوان يك نويسنده وكارگردان وظيفه داشتم بگويم آنهايي كه اين تصوررا دارند اطلاعاتشان محدود است وفقط هرچيزي را كه برايشان ترجمه شده خوانده اند درصورتي كه نمي دانند چه جناياتي اتفاق افتاده است .واقعيت اين است توده اي ها اگر درمسكو باران مي آمد در اينجا چترشان را باز مي كردند.معتقدم يكي ازخيانتهاي آشكارسلطنت پهلوي اين بود كه ما نمي توانستيم به اتحاد جماهيرشوروي وكشورهاي اروپاي شرقي سفركنيم بنابراين خيلي ها تصورمي كردند كه درآنجا چه خبراست اما وقتي كه ديوارها فروريخت وعده اي امكان پيدا كردند بروند ونگاه كنند . ديدند كه نه، بهشتي وجود ندارد بلكه يك زندان بزرگ وجود داشته. بنابراين اين ماموريت من بود كه اين واقعيت را به نمايش بگذارم .