چین در تحقیق و توسعه از اروپا و آمریکا پیشی می گیرد/ کاهش بودجه تحقیقاتی کشورهای غربی

به گزارش خبرگزاری مهر، دکتر جعفر مهراد با اعلام این خبر افزود: کاهش بودجه های تحقیق و توسعه در اروپا و آمریکا، در اقتصادهای پیشرفته منجر به کاهش تحقیقات علمی و فناورانه، استنادهای اختراعات واکتشافات و انتشارات علمی شده و بر این اساس چین تا پایان سال 2019 میلادی برترین کشور جهان از نظر تحقیق و توسعه خواهد بود. توجه چین به تحقیق و توسعه ناشی از پویایی اقتصادی و تعهد بلند مدت این کشور به علوم، فناوری و نو آوری است.

مهراد اظهار داشت: چین تا سال 2020 میلادی بودجه ای معادل 2.5 درصد از تولید ناخالص داخلی به تحقیق و توسعه اختصاص خواهد داد. درحال حاضر بودجه تحقیق و توسعه این کشور برابر با 1.98 درصد از تولید ناخالص داخلی است. البته، در آسیا این تنها کشور چین نیست که بودجه ی تحقیق و توسعه خود را افزایش داده، بلکه کشورهای ژاپن، کره جنوبی، هنگ کنگ، سنگاپور و تایوان نیز از رشد بودجه ای تحقیق و توسعه سود می برند.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: کره جنوبی حتی نسبت به رژیم اشغالگر قدس که بالاترین بودجه ی تحقیق و توسعه را در اختیار دارد، پیشی گرفته و 4.36 درصد از  تولید ناخالص داخلی را به تحقیق و توسعه اختصاص می دهد.

وی ادامه داد: میزان بودجه تحقیق و توسعه ژاپن برابر با 3.35  درصد و تایوان برابر با 3.06 درصد از تولید ناخالص داخلی است.

مهراد بیان کرد: آنچه از فعالیت های تحقیق و توسعه این کشورها می توان آموخت، آن است که رسیدن به مرزهای دانش و پرداختن جبهه های تحقیق در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی مستلزم افزایش اعتبارات پژوهشی است. میزان اعتبارات پژوهشی در جمهوری اسلامی ایران کمتر از 5 دهم درصد است. بر اساس سیاست های ابلاغی پیرامون سیاست های کلی علم و فناوری، مقرر است این میزان تا سال 1404 به 4 درصد از تولید ناخالص داخلی افزایش یابد.

وی افزود: واقعیت آن است که رسیدن به این رقم به یکباره دشوار است، اما دولت جمهوری اسلامی ایران با اراده واقعی به این مسائل نگاه می کند. شاید در برنامه ششم توسعه که در دست تدوین است با اتخاذ روش های علمی و به گونه ای منطقی نسبت به افزایش سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی برنامه ریزی کرد. مهمتر از همه، بودجه سال 1394 در دست تهیه بوده و جا دارد برای ترسیم واقعی جایگاه علمی کشور در بودجه سال 1394 نیز نسبت به افزایش سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی اقدام کرد.

مهراد افزود: گرچه کاهش بودجه های پژوهشی در کشورهای پیشرفته جهان ملموس و عینی است، اما نظر به زیر ساخت های قوی هنوز این کشورها از توان علمی و قدرت اقتصادی بیشتری برخوردار هستند. برای نمونه بودجه های تحقیق و توسعه در کشورهایی مانند فرانسه، فنلاند، اسپانیا، روسیه و بریتانیا به طور قابل توجهی کاهش یافته است.

وی خاطرنشان کرد: تأثیر رکود اقتصادی بر نوآوری در دهه گذشته چشمگیر بوده و دوره متعاقب تنزل اقتصادی که اکنون رکود یا تنزل پشت سر نهاده شده است، برای فعالیت های نو آوری بسیار ملایم است.

سرپرست ISC  گفت: برای مثال، در فاصله سال های 2008 تا 2012 میلادی، سهم تحقیق و توسعه در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه  (OECD)  برابر 1.6 درصد بوده که تقریبا نصف نرخ سال های 2001 تا 2008 میلادی است.

وی ادامه داد: با توجه به شرایط اقتصادی جاری در سطح جهان رشد قابل توجه در تحقیق، توسعه و نو آوری در دو سال  آینده غیر محتمل به نظر می رسد.

رئیس مرکز منطقه ای تصریح کرد: هنوز، نظام پژوهشی جهان علیرغم رکود اقتصادی در حال توسعه است. سرمایه گذاری در علوم، فناوری و نو آوری از سال 2007 به بعد پیوسته در حال افزایش بوده و کشورهای عضو سازمان همکاری های  اقتصادی و توسعه در سال 2012 میلادی به بیش از 1.1 تریلیون دلار بالغ شده است، سهم هزینه های تحقیق و توسعه در کشور های عضو تقریبا 70 درصد از کل هزینه های تحقیق و توسعه جهانی را شامل می شود.

مهراد در خصوص کشورهای عضو بریکس اعلام کرد: در این بین، کشورهای عضو بریکس (برزیل، روسیه، هندوستان، چین و آفریقای جنوبی) 330 میلیارد دلار بابت  تحقیق و توسعه هزینه کرده اند.

وی افزود: چین دومین کشور جهان است که بیشترین سهم را در هزینه های تحقیق و توسعه به خود اختصاص داده است. این کشور در سال 2012 میلادی رقمی برابر با 294 میلیارد دلار به تحقیق و توسعه اختصاص داده است. سهم آمریکا از این نظر و به عنوان نخستین کشور جهان در حدود 454 میلیارد دلار در سال است.

کاهش انتشارات علمی و استناد به پروانه های ثبت اختراعات و اکتشافات

مهراد با بیان اینکه تغییر در رهبری پژوهش را می توان در استناد های پروانه های ثبت و اختراعات و اکتشافات علمی مشاهده کرد، گفت: سهم ایالات متحده و ژاپن در کل اختراعات و انتشارات علمی رو به کاهش است و به تدریج فضا برای تولیدات علمی و فناورانه توسط کشور های بریکس مهیا شده است.

وی در ادامه بیان کرد: کشور های بریکس در سال 2013 میلادی 12 درصد از تولیدات علمی با کیفیت جهان را به خود اختصاص داده اند، در حالیکه سهم ایالات متحده در این مورد تنها 28 درصد است.

چهره ماندگار کشور افزود: در کشور های عضو سازمان OEDC دولت ها و بخش آموزش عالی کمتر از یک سوم تحقیق و توسعه را در اختیار دارند. در چین رشد فعالیت های علمی متوجه موسسات پژوهشی دولتی است و در این بین آکادمی علوم چین بیشترین سرمایه گذاری را به عمل آورده است.

عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران گفت: در نظام های پژوهشی بخش دولتی کشور های جهان تفاوت های ساختاری قابل توجهی وجود دارد.  در حالیکه چین از نظر تحقیق و توسعه مراحل ترقی را طی می کند، در عین حال می کوشد کیفیت فراورده های علمی، فناوری و نوآوری را نیز افزایش دهد. این کشور از بیشترین  منابع انسانی در حوزه علوم و فناوری برخوردار است.

مهراد تصریح کرد: چین در مقایسه با ایالات متحده که بزرگترین و قویترین پایگاه علمی جهان به حساب می آید، فاقد پژوهشگران تراز اول جهان است. برای مثال، آمریکا از کل 50 دانشگاه برتر جهان، 35 دانشگاه برتر را در اختیار دارد و 26 درصد مقالات علمی جهان در حوزه علوم و مهندسی به این کشور تعلق دارد.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: کیفیت علم در چین هنوز از متوسط جهانی پایین تر است که شاخص های استنادی و سهم دارندگان مدرک Ph.D در بین پژوهشگران مبین این واقعیت است. با وجود این، مهاجرت عجیبی در بین پژوهشگران آمریکایی مشاهده می شود. پژوهشگران بیشماری از ایالات متحده به چین، کره جنوبی و تایوان مهاجرت می کنند.

وی اظهار داشت: فرار مغزها از آمریکا به آسیا شاید به این دلیل است که فارغ التحصیلان چینی بعد از دریافت مدرک دکتری علاقه زیادی از خود برای کار در ایالات متحده نشان می دهند. در بین سال های 2005 تا 2012 میلادی، فرار مغزها در چین از 90 درصد به 83 درصد کاهش پیدا کرده است.

مهراد برای افزایش ظرفیت های پژوهشی گفت: ژاپن برنامه ای را تدارک دیده است که بر اساس آن پژوهشگران جوان را که دارای مدرک Ph.D در علوم و فناوری هستند به صورت تمام وقت استخدام می کند. سایر کشور ها نیز مانند استرالیا، بریتانیا، کانادا، دانمارک، فرانسه و آلمان نیز برنامه های مشابهی را به اجرا درآورده اند. کشور نروژ نیز با استقرار معیار های جدید به تقویت موقعیت زنان در دانشگاه ها و مراکز علمی این کشور پرداخته است. جمهوری اسلامی ایران نیز در این زمینه لازم است سیاست های علمی موثری به اجرا درآورد. هم اکنون جذب دارندگان مدرک Ph.D در دانشگاه ها به کندی صورت می گیرد. 

وی ادامه داد: اما شاید بیش از هر چیز دیگر این نکته حائز اهمیت است که اقتصاد های نوظهور می کوشند برتری خود را در علوم، فناوری و نوآوری نسبت به کشور های پیشرفته حفظ کنند. در اقتصاد های نوظهور، توسعه آموزش عالی حیرت آور است. در سال 2011 میلادی کشور های عضو بریکس 7.3 میلیون مدرک دانشگاهی صادر کرده اند. تعداد مدارک صادره از سوی کشور های عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه تنها 8.5 میلیون مدرک دانشگاهی بود.

سرپرست ISC افزود: روسیه بیشتر از ایالات متحده به تربیت مهندسین پرداخته، در حالیکه اندونزی نیز بیشتر از آلمان مهندس تربیت کرده است.

مهراد در پایان گفت: دانشگاه های چین در سال 2011 میلادی در رشته های علوم و مهندسی تعداد 27 هزار دانشجو در مقطع دکتری تربیت کرده اند که بیشتر از ایالات متحده است که این کشور در همین سال تعداد 24792 دانشجو در این مقطع فارغ التحصیل کرده است. نرخ فارغ التحصیلان دکتری در همه رشته ها در چین 2/2 درصد است که اکنون برابر با دانمارک  (2.2 درصد ) و اتریش (2.1 درصد) است.