به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر"، دكتر بهمن نامور مطلق، دبير فرهنگستان هنر، در نشست هم انديشي هنر تطبيقي كه صبح امروز در محل كتابخانه تخصصي فرهنگستان هنر برگزار شد سخنراني درباره "مطالعه تطبيقي بينا متني نزد ژرار ژنت" ارائه كرد.
دكتر نامور مطلق در آغاز سخنانش با اشاره به واژه بينا متنيت كه نخستين بار توسط ژوليا كريستوا و با الهام از آثار باختين ابداع شد گفت : كريستوا خود به مطالعاتي ارزشمند در خصوص بينامتنيت و جايگشت متني پرداخت. پس از او رولان بارت، ژرار ژانت، ميكائيل ريفاتر، لوران ژني، هارولد بلوم و بسياري ديگر به گسترش اين موضوع پرداختند.
دبير فرهنگستان هنر، ژرار ژنت را از برجسته ترين محققان عرصه بينامتنيت و جايگشت متني دانست كه با تأثير پذيري از اين مباحث روابط دو متن را به شكل نظام مندي مورد مطالعه قرار مي دهد. ژنت نه تنها بينا متنيت را يكي از پنج قسمت ترامتنيت مي داند و حوزه آن را محدود مي كند بلكه نگرش ساختارگرايانه ژنت موجب مي شود تا بين متنيت بر روابط ساختاري متمركز گردد.
وي در ادامه تصريح كرد : ژرار ژنت روابط يك متن با غير خود را در كتاب الواح بازنوشتني به پنج دسته بزرگ تقسيم مي كند و تمام اين پنج دسته را در يك نظام بزرگتري با نام ترامتنيت مطرح مي كند. اين پنج دسته عبارتند از : بينا متنيت، پيرا متنيت، فرا متنيت، سر متنيت، بيش متنيت. اين پنج نوع روابط اثر را مي توان به نوبه خود به دو دسته بزرگ تقسيم كرد. رابطه ميان دو اثر ادبي - هنري و رابطه ميان يك اثر ادبي - هنري با اثري ديگر. بر اساس اين تقسيم بندي پيرا متنيت، فرا متنيت و سر متنيت در يك دسته جاي مي گيرند و بينا متنيت و بيش متنيت در دسته ديگر.
دكتر نامور مطلق با تاكيد بر اين مطلب كه بينا متنيت نزد ژنت هنگامي ايجاد مي شود كه دو متن بر اساس رابطه هم حضوري به يكديگر پيوند خورده باشند گفت : هر گاه عنصري در دو متن وجود داشته باشد موجب برقراري رابطه بينا متنيت مي گردد. يعني حضور عنصري مشترك ميان دو يا چندين متن موجب مي شود تا مطالعه اين متن در حوزه بينا متنيت صورت پذيرد. در اين خصوص برخي از صنايع و روابط ادبي و هنري مي توانند موضوع مطالعه اين نوع ترامتنيت قرار گيرند به طور مثال مي توان به نقل قول، سرقت ادبي و هنري، تضمين، كلاژ و مونتاژ اشاره كرد.
به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر"، عضو هيئت علمي فرهنگستان هنر افزود: به طور كلي مي توان بينا متنها را به دو دسته بزرگ صريح و غير صريح تقسيم نمود. بينا متنهاي صريح آنهايي هستند كه مؤلف به صراحت و گاهي با مرجع به متن پيشين ارجاع داده است ولي بينا متنهاي غيرصريح آنهايي هستند كه مؤلف به دلايلي از متن پيشين يادي نكرده است و اگر دقت نشود نمي توان عنصر مشترك را شناسايي كرد.
دكتر نامور مطلق با ذكر اين مورد كه در خصوص روش مطالعه و نقد بينا متنيت نزد ژنت مطالبي ارائه نشده است گفت : محققان اغلب به بررسي و طبقه بندي انواع بينا متنها بويژه در ادبيات پرداخته اند. روش مطالعه و نقد بينا متنيت نزد ژنت را بر چهار مورد مي توان بررسي نمود. در مرحله نخست منتقد و محقق به شناسايي بينا متن در يك اثر مي پردازد. چنانكه بينامتن شناسايي شود مورد بررسي قرار خواهد گرفت. برخي از بينا متن به سرعت قابل شناسايي هستند زيرا طبيعت آنها ايجاب مي كند كه به طور صريح به بيروني بودن اشاره كند. به طور مثال نقل قول و كلاژ از بينا متنهايي هستند كه به راحتي قابل شناسايي هستند.
وي در ادامه افزود: پس از شناسايي بينا متن منتقد به شناسايي گونه و نوع آن مي پردازد. به عبارت ديگر، اين پرسش را مطرح مي كند كه آيا اين عنصر از نوع نقل قول است يا ارجاعي يا گونه هاي ديگر. البته اين مرحله با مرحله پيشين از نظر زماني تفاوت چنداني ندارد اما از نظر موضوعي متفاوت است. با شناخت اينكه بينا متن چه نوعي است مي تواند به انگيزه هاي بينا متني نيز پي برد.
به گزارش "مهر"، دكتر نامور مطلق در مورد مرحله سوم كه به شناسايي متن مرجع مي پردازد پرداخت و گفت : در اين مرحله بايد پيش متن يا متن مرجع مورد شناسايي قرار گيرد يعني متني كه بينا متن به آن تعلق دارد. گاهي مشكلترين و گاهي نيز ساده تر بخش بخش تحقيق و نقد بينا متنيت به همين شناسايي متن مرجع باز مي گردد، زيرا اگر بينا متنيت صريح باشد شناسايي متن مرجع قبلاً انجام شده است و اگر متن مرجع مشخص نشده باشد و يا بدتر اگر قصد پنهان كردن آن باشد يافتن متن مرجع سخت ترين بخش بينا متنيت خواهد بود.
دبير فرهنگستان هنر همچنين در خصوص نحوه و ميزان تاثيرگذاري پيش متن و بينا متن بر متن اظهار داشت : در اين مرحله محقق و منتقد به بررسي جايگاه و چگونگي حضور اين پيش - متني مي پردازد. يعني نحوه ارتباط ميان پيش - متن و متن نهايي را مورد بررسي قرار مي دهد. در واقع اغلب اوقات با شناسايي متن مرجع تا حدود زيادي چگونگي ارتباط ميان متن و متن نيز مشخص مي شود. زيرا اگر متن ارزشي باشد با توجه به ارتباطي كه متن با بينا متن داشته باشد جايگاه بينا متن نيز مشخص مي شود.
دكتر نامور مطلق در پايان سخنانش گفت: شناخت بينا متن نه تنها به محقق كمك مي كند تا عناصر گوناگون يك متن را بشناسد و به ميزان تعامل متني پي ببرد بلكه مي تواند در شناخت بهتر متن نيز موثر باشد. بينا متنيت مي تواند متن را از تك گويي خارج و به چند گويي تبديل سازد. بنابراين بينا متنيت از شيوه هايي است كه همگرايي مطلق متن را در هم مي ريزد و متن را تركيبي از قطعات ناهمگون مي كند كه با يكديگر در يك گفتگوي درون متني قرار مي گيرند.
دكتر نامور مطلق، سال گذشته در "دومين هم انديشي نشانه شناسي هنر" بحث پيرا متنيت و اهميت آن در دريافت متن نزد ژرار ژنت و در نشست بررسي " بيش متنيت نزد ژرار ژنت و ديگران " به مباحثي درباره متن نزر ژنت پرداخته بود.
نظر شما