قصه تلخ دومین دریاچه شور دنیا/ وعده هایی که هنوز عملی نشده است

این گزارش از سلسله گزارشهای  «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: سال آبی ۷۵ – ۷۴ تاکنون رقوم ارتفاعی سطح تراز آب دریاچه ارومیه سیر نزولی پیدا کرده و در طول سالهای اخیر با وجود تلاش های بین المللی، ملی و محلی بیش از ۹۵ درصد از مساحت دومین دریاچه شور دنیا در ارومیه کاسته شده است.

بنا بر تحقیقات انجام شده (نزدیک دو دهه پیش تا کنون)  نمودار تراز آب پارک ملی دریاچه ارومیه رو به پایین است و مطالعات مدیریت زیست بوم حوضه آبریز دریاچه ارومیه که با همکاری بانک جهانی به اتمام رسیده، نشان می‌دهد دریاچه ارومیه به عنوان دومین دریاچه شور جهان روزهای خیلی وخیم  بحرانی را طی می کند.

پارک ملی دریاچه ارومیه با ویژگی های خاص خود بعد از دریاچه شور بحر المیت در دنیا به عنوان دومین دریاچه شور و بزرگ در جهان به شمار می رفت، این دریاچه به عنوان بزرگترین تالاب دایمی با دارا بودن ۱۰۲ جزیره بزرگ و کوچک در استان قابلیت های زیادی را در دل خود جای داده بود که امروز جز تاسف و کویری از نمک چیزی از آن باقی نمانده است.

هر چند بر اساس بررسی های کارشناسی صورت گرفته، سد سازی، ساخت و اتمام میانگذر شهید کلانتری، مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی، استفاده بیش از حد آب های زیرزمینی، چاه های غیرمجاز به همراه توسعه غیراصولی زمین های کشاورزی از دلایل بروز بحران خشکسالی دریاچه ارومیه شده است اما کاهش میزان بارش ها سهم زیادی در این میان داشته است.

متاسفانه عمق حادثه تا جایی است که هزینه های میلیاردی برای احیای این تالاب بین المللی، برگزاری دهها همایش بین المللی، ملی و محلی نیز تاکنون نتوانسته چاره ساز شود و به دلیل بروز خشکسالی و ادامه کاهش بارندگی ها هر روز بر وسعت این فاجعه زیست محیطی افزوده می شود.

دریاچه ارومیه در حال تبدیل شدن به کانون ریزگرد خاورمیانه

تبدیل دریاچه ارومیه به کانون ریزگردها در خاورمیانه، وقوع بادهای نمکی، تغییر اقلیم، زمینه ساز بروز بیماریهای نوظهور، از بین رفتن کشاورزی و معیشت مردم منطقه، مهاجرت بخشی از هزاران آسیب و تبعات منفی ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه بوده که سالها مورد غفلت مسئولان واقع شده است.

کارشناس مسئول زیستگاههای خشک اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در خصوص تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه می گوید: چندین کانون ریزگرد مهم در خاورمیانه وجود دارد که دریاچه ارومیه نیز در حال تبدیل شدن به یکی از این کانونهای ریزگرد است.

حجت جباری در گفتگو با خبرنگار مهر با هشدار جدی در خصوص عوارض و آسیب های زیست محیطی ناشی از بین رفتن دریاچه ارومیه در گفتگو با خبرنگار مهر می افزاید: متاسفانه هم اکنون پنج نقطه در داخل دریاچه ارومیه شناسایی شده که جزو کانونهای ریزگردها بوده که شامل اطراف جزایر و شرق دریاچه ارومیه، منطقه جبل و بخشی از شهرک صنعتی تا پشت مجتمع باری است.

وی با بیان اینکه این کانون های ریزگرد در طول ۱۹ کیلومتر از دریاچه ارومیه گسترده شده است ادامه می دهد:  هم اکنون در شعاع ۱۰ کیلومتری منطقه جبل ۳۶ هزار نفر و در ۳۰ کیلومتری آن افزون بر ۷۴۷ هزار نفر در حال زندگی هستند که سلامت و حیات آنها را تهدید می کند.

جباری با هشدار جدی نسبت به خطرات خشک شدن دریاچه ارومیه در خصوص سلامت مردم منطقه می گوید: هم اکنون مساله ریزگردها و کاهش کیفیت هوای استان بر اثر گرد و غبار نیز جزو چالشهای زیست محیطی آذربایجان غربی است که برای همه مردم استان قابل لمس است.

تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه ۵ میلیون نفر از جمعیت کشور را تهدید می کند

دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه معتقد است توسعه بی رویه زمین های کشاورزی، خشکسالی، کاهش بارش ها، نبود مدیریت اصولی در کنار کاهش بارش ها در سالهای اخیر از مهمترین دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه و کاهش منابع آبی استان است.

عیسی کلانتری در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه میزان مصرف آب در کل کشور و به تبع آن آذربایجان غربی در وضعیت بحرانی قرار دارد و حتی از تهدید و بحران نیز عبور کرده است می افزاید: مهمترین تبعات این وضعیت بحرانی خشک شدن دومین دریاچه شور دنیاست اگر دریاچه ارومیه احیا نشود باید پنج میلیون نفراز جمعیت کشور جا به جا شود که جا به جایی آن برای شهری مانند تبریز و درصورت امکان ۴۰۰ میلیارد دلار هزینه دربرخواهد داشت.

وی با تاکید بر اینکه تبعات بهداشتی و اجتماعی که خشکی دریاچه در پی خواهد داشت، بالاتر از هر جنگی است که به کشور تحمیل شده است می گوید: درحال حاضر تغییرات اقلیمی و تبعات زیست محیطی خشک شدن دریاچه ارومیه در استان های آذربایجان غربی و شرقی بیش از سایر نقاط کشور احساس می شود و پس باید مردم و مسئولان این استانها بیش از پیش در احیای بزرگترین دریاچه داخلی ایران تلاش کنند چراکه اگر دریاچه ارومیه خشک شود زندگی در آذربایجان از بین خواهد رفت.

کلانتری بر فرهنگ سازی در راستای کاهش مصرف آب در کشور و به ویژه آذربایجان غربی تاکید کرده و ادامه می دهد: اولویت ستاد احیای دریاچه ارومیه، آگاهی بخشی به مردم حوضه در راستای کاهش مصرف است که باید تبعات خشک شدن دریاچه در این راستا به آنها گوشزد شود.

وی با بیان اینکه ۱۲۰ درصد از آبهای تجدیدپذیر در خراسان رضوی و ۶۹ درصد از آبهای تجدیدپذیر در آذربایجان غربی استفاده می شود، افزود: در صورتی که مردم آگاه شوند و حفظ منابع آبی را به عنوان جقوق شهروندی خود از مسوولان مطالبه کنند می توان تنها بخشی از منابع آبی این استان را احیا کرد زیرا بیشتر سفره های آب زیرزمینی نشست کرده و قابل احیا نیست.

 کاهش ۶ سانتی متری آب دریاچه ارومیه

مدیرکل محیط زیست آذربایجان غربی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص تبعات خشکسالی استان به محیط زیست گفت: مهمترین اثرات منفی خشکسالی در استان خشک شدن دریاچه ارومیه است که روزی بزرگترین دریاچه آبی کشور لقب داشت.

پرویز آراسته می افزاید: هم اکنون سطح تراز دریاچه ارومیه شش سانتی متر کاهش نشان می دهد که  نشان از ادامه وضعیت بحرانی آن است هر چند میزان کاهش سطح آب این تالاب در سالهای گذشته ۳۳ سانتی متر بود و هم اکنون دریاچه ارومیه شرایط تثیبت را تجربه می کند اما برای رسیدن به شرایط مطلوب و احیای آن سالها زمان نیاز است.

وی با بیان اینکه با اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه در صورت ادامه روند کار بر اساس برنامه ریزی های ۱۰ الی ۱۵ سال برای احیای دریاچه ارومیه نیاز است می گوید: این در صورتی است که برنامه ریزی و اقدامات بر اساس روال و استاندارد پیش برود و مردم نیز با صرفه جویی در مصرف آب همکاری لازم را داشته باشند.

آراسته برداشت های بی رویه از منابع آبی، توسعه بی رویه زمین های کشاورزی، تغییر رژیم بارش و نیز کاهش میزان نزولات آسمانی را از مهمترین دلایل خشکسالی در استان و از بین رفتن دریاچه ارومیه عنوان کرده و می افزاید: ادامه این روند تهدیدات اساسی برای مردم منطقه و حتی کشور در پی خواهد داشت.

مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی وقوع بادهای نمکی به همراه ریزگردها، مهاجرت، از بین رفتن و تهدید برخی از گونه های گیاهی و جانوری را از مهمترین تبعات منفی خشکسالی و از بین رفتن دریاچه ارومیه برشمرد و گفت: رسانه های نقش مهمی در فرهنگ سازی و مدیریت مصرف منابع آبی از سوی مردم دارند که باید مدنظر قرار گیرد.

احیای دریاچه ارومیه نیازمند مشارکت مردم و مسئولان است

دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه و معاون امور عمرانی اسبق استانداری آذربایجان غربی در خصوص مشکل کم آبی و خشکسالی در استان به خصوص دریاچه ارومیه می گوید: اگر در برخی از استانهای کشور عوارض و تبعات خشکسالی چندان قابل رویت نباشد در آذربایجان غربی خشکسالی و مدیریت ناصحیح منابع آبی با خشک شدن دریاچه ارومیه قابل لمس است.

هادی بهادری در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه متاسفانه آهنگ خشکسالی و از بین رفتن دریاچه ارومیه از سال آبی ۷۶-۷۷ آغاز شده است می افزاید: در حال حاضر بخش عمده ای از مساحت دومین دریاچه شور دنیا کاسته شده و هم اکنون این تالاب به شوره زاری با وسعت ۵ هزار کیلومتر مربع تبدیل شده است که طوفان های نمک مهمترین تهدیدی بر سلامت مردم این منطقه و سایر مناطق کشور به شمار می رود.

وی با بیان اینکه در حال حاضر نه تنها دریاچه ارومیه بلکه وضعیت شهرستانهای استان از نظر منابع آبی در شرایط خوبی به سر نمی برد عنوان کرد: خشک شدن دریاچه باعث تعطیل شدن کشاورزی در شرق دریاچه و افزایش بیماری های آسم و سرطان در این منطقه بخصوص در آذربایجان غربی شده است و با ادامه این روند دریاچه به بیابان نمک تبدیل خواهد شد.

بهادری با اشاره به طرح ها و اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه اظهارداشت: در قالب اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه قرار است در مدت ۱۰ سال دریاچه ارومیه به سطح تراز اکولوژیک خود یعنی ۱۲۷۴ متر از سطح آبهای آزاد برسد که برای اجرای این طرح در قالب ۲۹ پروژه و ۱۰۱ زیر پروژه در مدت ۱۰ سال افزون بر ۱۲ هزار میلیارد تومان اعتبار پیش بینی شده است.

وی ادامه داد: بر اساس این طرح ها الگوی کشت مناسب با در نظر گرفتن ارزش اقتصادی آب و مزیت‌های نسبی با حفظ سطح زیر کشت و میزان تولید فعلی با کاربرد روش‌های نوین به نژادی و به زراعی- ضمن کاهش چهل درصد در مصرف آب، ارزش تولیدات کشاورزی به چهار برابر افزایش خواهد یافت که در این صورت فشار بر منابع آبی سطحی و زیرزمینی کاهش‌یافته و سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص ملی به ۳۷ درصد در مقابل ۶۳ درصد سایر بخش‌ها افزایش خواهد یافت.

بهادری یاد آور شد: در این راستا اجرای طرح تغییر الگوی کشت به‌جای نکاشت به‌منظور کاهش مصرف آب با به ‌کارگیری کلیه روش‌های کاهش تلفات آب در مراحل استحصال، انتقال و داخل مزرعه، خطرات اکولوژیکی و اجتماعی- فرهنگی را در پی نداشته و ضرورت توجه بیشتر از طریق متصدیان و تصمیم گیران را تبیین می‌کند.

دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه  لایروبی رودخانه های منتهی به دریاچه ارومیه، لایروبی انهار اصلی، طرح اتصال زرینه رود به سیمینه رود برای انتقال بهتر آب به بستر دریاچه ارومیه، اصلاح الگوی آبیاری در زمین های کشاورزی حاشیه این دریاچه و تبدیل این زمین ها به زمین های مجهز به آبیاری نوین و استفاده از پساب تصفیه خانه های فاضلاب از جمله اقدامات عمرانی ستاد احیای دریاچه ارومیه عنوان کرد.

دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران و بین دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته و بزرگترین دریاچه داخلی کشور است که در سالهای اخیر سالانه حدود ۴۰ سانتی متر از سطح آن کاسته شده به طوری که در حال حاضر روزهای بحرانی خود را سپری می کند.

این دریاچه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد و در طی دو دهه با بحران اساسی خشکسالی روبه رو شده وتاکنون نزدیک ۹۵ درصد از مساحت آن از بین رفته است.

خبرنگار: سکینه اسمی