«دانش‌شهر» و رفع چالش های شهرهای مدرن

خبرگزاری مهر، گروه جامعه- سید محسن طباطبایی مزدآبادی*: مفهوم دانش شهر (Knowledge City) جذابیتی فزاینده در محافل علمی و تخصصی  و همچنین در بین دست اندرکاران و سیاست گذران شهری پیدا کرده است و به عنوان راه حلی بالقوه برای رفع مشکلات شهرهای مدرن در نظر گرفته می شود.  ایده دانش شهر بسیار پیچیده است و ارائه تعریف دقیقی از آن دشوار است  و این دشواری نتیجه دیدگاههای مختلفی است که از منظر اقتصادی، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی به آن نگاه می کنند. اما هر چه که هست این مفهوم نوظهور جذابیت قابل توجهی را برای محققان و سیاست گذران شهری به‌خصوص در حوزه مدیریت دانش و توسعه دانش بنیان فراهم کرده است و بازیگران و نقش آفرینان توسعه شهری آن را راه حلی ممکن برای چالشهای پیش روی پایداری شهری می دانند.

دانش شهر، محیطی است که در آن جریان دانش بصورتی فشرده، مداوم و پیشرونده، وجود دارد و در آن دانش غنی شده ، متنوع می شود و تجمع می یابد. جریان دانش تجربه خودانگیخته و یا برنامه ریزی شده انسان است که در آن دانش کشف و خلق می شود ، یا تقویت می شود و یا تغییر و تبدیل یافته و به شکل جدیدتری در می آید

چندین جنبه از جهان امروز مشخص کننده طلیعه هزاره جدید هستند که یکی از آنها گذار جوامع و شهرها به سپهر دانش بوده است. به نظر می رسد جوامع پساصنعتی قرن ۲۱ افق شهر دانش را نشانه گرفته اند.

از یکطرف قرن ۲۱ قرن شهرهاست و با مهاجرت وسیع و توده ای از روستاها به شهرها مشخص می شود. روند مهاجرت روستاشهری که از انقلاب صنعتی آغاز شده است، هنوز فرایندی ممتد و پیش رونده است. در سال ۱۹۸۰ کل جمعیت شهری جهان کمتر از ۳۰ درصد بود اما هم اکنون بیش از ۵۰ درصد جمعیت دنیا شهرنشین هستند و به ۷۵ درصد در سال ۲۰۲۵ ارتقاء خواهد یافت. از طرف دیگر قرن ۲۱ قرن دانش نیز نامیده می شود. بعد از جنگ جهانی دوم، در بسیاری از کشورهای صنعتی، بیش از ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی از مسیری به دست می آید که به جای ماده محوری به دانش محوری تغییر یافته است.

در عرصه بین المللی، بسیاری از سازمان‌ها از جمله سازمان ملل، اتحادیه اروپا، سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه و بانک جهانی هر یک به سهم خود به اهمیت حیاتی اقتصاد دانش اشاره کرده‌اند. آنها تاکید دارند که بشر در حال آستانه افتتاح یک تمدن جدید که بر محور ارزش دانش استوار است، قرار دارد . بنابراین شهر‌نشینی جهانی و شهرهای دانش‌محور تشکیل یک واقعیت بی سابقه و پیچیده را در دنیای امروز می دهد. مطالعات نظری و تجربی در باره دانش شهرها در حال شکل دهی به یک مرحله پیش پارادایمی و خلق یک زمینه بینا رشته ای است.

در واقع خلاقیت و دانش محرکان آینده اقتصاد شهری هستند. هم در کشورهای توسعه یافته و هم در اقتصادهای نوظهور دانش جایگاه محوری یافته است بنابراین شهرها  به دنبال ایجاد شرایط مناسب برای ظهور و بروز خلاقیت و دانش جهت بکارگیری آن در فرهنگی جدید از کارآفرینی هستند. 

پیروزی یا شکست  یک شهر به توان پاسخگویی آن به تغییرات اجتماعی و اقتصادی بستگی دارد. یک شهر خلاق و  دانش محور یا دانش شهر چیزی نیست که به عنوان یک الگو و مدل همه جا حاضر و قابل دسترس و قابل استفاده در همه جا، مطرح باشد. بلکه به شدت تحت تاثیر شرایط و عوامل است. شهرها می بایست شرایط محلی خود را بسنجند به نقاط ضعف و قوت خود آگاه باشند آنگاه در مسیر جریان جهانی دانش قرار بگیرند. توسعه صنعت، خلاقیت و دانش در هر شهر متاثر از ویژگی های آن است.

دانش شهرها با گستردگی بخش خدمات شناخته می شوند. بخش خدمات بزرگترین بخش از استخدام ها را در شهرهای بزرگ شامل می شود بعنوان مثال بیش از ۹۰ درصد اشتغال در لندن در بخش خدمات است. این واقعیت از آنجا نشئت می گیرد که شرکت‌های صنعتی در چهار دهه گذشته از یک مدل عمودی یکپارچه فوردیستی  به یک مدل جدید اقتصادی که در آن نیاز مداوم به تغییر ، تخصص، ادغام  و همکاری با شرکتهای دیگر تغییر یافته است. از این رو سرعت نوآوری و ایجاد دانش جدید نقش اساسی در ایجاد خدمات جدید و تحول اقتصاد شهری بازی می کند.

*دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران