خبرگزاری مهر- گروه استانها: پیچیدن صدای نمکی‌ها و نان خشکی‌ها در کوچه و خیابان با بلندگویی که صبح و ظهر و عصر نمی‌شناخت، خاطره مشترک اغلب افرادی است که چهره شهر در دهه‌های پیشین را به یاد می‌آورد، شاید این جدی‌ترین تصویر ذهنی ما از تفکیک پسماند باشد، تفکیکی که در سیستم صحیح اتفاق نمی‌افتاد و علاوه بر آن‌که نبود دانش کافی مانع از تفکیک کامل می‌شد، همکاری کم از سوی شهروندان، این فرآیند را تنها یک کمک‌هزینه ترجیحی نشان می‌داد که خانواده‌ها می‌توانند آن را نادیده بگیرند.
دفع و بازیافت زباله، یکی از معضلات جهان امروز، خصوصاً کشورهای جهان سوم و در حال توسعه است، بسیاری از زباله‌های تولیدشده مانند پس‌مانده‌های غذا، قابل بازگشت به چرخه طبیعت هستند، اما برخی از آنها مانند شیشه و پلاستیک تجزیه نمی‌شوند و بعضی دیگر هم مدت زیادی طول می‌کشد تا به چرخه طبیعت بازگردند.
یکی از مسائلی که بسیاری از کشورهای جهان در ردیف برنامه‌های زباله خود قرار داده‌اند، تفکیک زباله از مبدأ است که این کار علاوه بر رعایت اصول بهداشتی، منجر به‌سلامت کالاهای تولیدشده از مواد بازیافتی هم می‌شود و از سوی دیگر، با انجام این کار بخش زیادی از هزینه‌های جمع‌آوری و ساماندهی زباله حذف می‌شود.
در کشور ما جمع‌آوری زباله به عهده معاونت خدمات شهری شهرداری‌هاست در حالی‌که بازیافت آن را سازمان بازیافت انجام می‌دهد؛ اما در تمام دنیا متولی مستقیم این کار تنها یک نهاد است، در ایران فقط در شیراز ۸۰ درصد سهم جمع‌آوری زباله به سازمان بازیافت سپرده شده و در سایر شهرهای بزرگ و کوچک، همچنان روال چند نهادی در پیگیری این کار وجود دارد.
درهرصورت، به نظر می‌رسد تا وقتی اصل کاهش تولید زباله توسط مردم در ایران جا نیفتد و فرهنگ آن نهادینه نشود، با مدیریت یک یا چند نهاد نمی‌توان کار چندانی برای این حجم زباله در روز انجام داد
.
سرانه زباله در ایران بالاتر از استاندارد جهانی
سرانه تولید زباله هر شهروند پایتخت‌نشین را ۸۰۰ تا ۸۵۰ گرم است. همچنین سرانه تولید زباله برای هر ایرانی۶۰۰ تا ۶۵۰ گرم است که این مقدار بسیار بیشتر از استانداردهای جهانی است به‌طورکلی در کشور ایران تنها ۸درصد از زباله‌های شهری بازیافت، کمپوست و مجدداً استفاده می‌شوند و ۹۲% آن دفن می‌شود.
از این مقدار دفع، فقط ۲۵ درصد بهداشتی و اصولی است و بقیه آنها غیربهداشتی دفن می‌شوند. با احتساب جمعیت حدود ۷۸ میلیونی ایران می‌توان حساب کرد روزانه حدود ۵۰ هزار تن زباله در کشور انباشته، جمع‌آوری و ساماندهی می‌شود که مهم‌ترین و بهترین راه ساماندهی زباله، مشارکت خود شهروندان در کنترل تولید و تفکیک زباله است تا بخشی از هزینه‌هایی که شهروندان پرداخت می‌کنند صرفه‌جویی شود.
قزوین در مسیر فرهنگ‌سازی در تفکیک زباله از مبدأ
امروز اما تغییرات دانش و آگاهی مردم به نفع محیط‌زیست، تفکیک پسماند را یک ضرورت معرفی می‌کند که همه جوامع به‌صورت کامل باید آن را اجرا کنند، حتی اگر بخشی از جامعه آگاه و یا مایل نباشند، این رویه طی سال‌های اخیر در قزوین با همه فراز و نشیب‌هایش حرکتی روبه‌جلو داشته تا جایی که طبق آخرین اخبار منتشرشده از سازمان مدیریت پسماند شهرداری قزوین، طی ۲ سال اخیر شاخص تفکیک پسماند از مبدأ در قزوین، سیر صعودی داشته و از رقمی کمتر از یک درصد به ۴.۵ درصد رسیده است.
افزایش شاخص تفکیک از مبدأ در قزوین
به گفته مجتبی منتظری مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری قزوین، افزایش این شاخص و نزدیک شدن معیارهای قزوین به شهرهای پیشگام در این عرصه افقی ۵ ساله تعریف‌شده تا در این فرایند، سرانه تفکیک از مبدأ را به ۱۲ درصد افزایش دهد.
وی تحقق این چشم‌انداز و بهبود مشارکت شهروندی را رکن اصلی بازدهی طرح می‌داند و معتقد است شاخص ۱۲ درصدی تنها زمانی محقق می‌شود که مردم خود را در اجرای این طرح مسئول بدانند و در کار مشارکت کنند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، اراده شکل گرفته برای افزایش شاخص‌های تفکیک از مبدأ زمانی مؤثر خواهد بود که به امور زیربنایی توجه شود و بدون فراهم بودن زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، رشد آماری، چشمگیر و پایدار نخواهد بود.
لزوم بازنگری در شرایط آموزشی و انگیزشی
رئیس هیئت‌مدیره شرکت مجری طرح تفکیک از مبدأ در قزوین معتقد است بازنگری در شرایط آموزشی و انگیزشی این طرح، راهکاری است که مشارکت عمومی را افزایش می‌دهد.
وی در این باره می‌گوید: مشارکت مردم در طرح تفکیک از مبدأ، سطوح مختلفی دارد که از سطح آگاهی و نگرش فرد نشأت می‌گیرد، شهروندانِ محدودی هستند که به دلیل انگیزه های محیط زیستی و درک کافی از نقش تفکیک از مبدأ در سلامت زندگی و محیطشان، تحت هر شرایطی با این طرح همکاری می‌کنند، اما بخش عمده‌ای از شهروندان به دلیل نداشتن آگاهی کافی و ضعف انگیزشی مشارکت در این طرح را به نفع خود نمی‌دانند.
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد شهروندان در دو حالت سطح کمی از همکاری را نشان می‌دهند؛ اول اینکه ضرورت تفکیک از مبدأ و ارزش زیست‌محیطی از کار را نمی‌دانند و در حالت دوم انگیزه کافی ندارند که این انگیزه می‌تواند از جنس مادی یا معنوی باشد.
یونس اسماعیلی ادامه می‌دهد: در این خصوص ایده هدفمندسازی تعرفه‌ها و عوارض سالیانه پسماند در قالب تخفیف‌های ویژه برای خانوارهای فعال در این زمینه و تخصیص کارت‌های معتبر برای استفاده از تسهیلات رفاهی و تفریحی می‌تواند به‌عنوان مشوق شهروندانی که فاقد انگیزه‌های لازم هستند عمل کند.
وی فراهم نبودن بستر مناسب برای فعالیت و جلب مشارکت عمومی را به عنوان یکی دیگر از موضوعاتی می‌داند که مسیر ارتقای شاخص تفکیک از مبدأ را با چالش مواجه می‌کند و می‌افزاید: مقایسه راه طی شده با زیرساخت‌های موجود در شهر قزوین نشان می‌دهد امکانات سخت‌افزاری در این زمینه بسیار ضعیف است اما در همین حد هم توان اجرایی و مدیریتی این حوزه، توانسته است ضعف زیرساختها را جبران کند و با تغییر روش و اجرای الگوهای بهینه، سبب رشد کیفی در این زمینه شود.
قانون جامع مدیریت پسماند را جدی بگیریم
اسماعیلی معتقد است؛ تداوم این مسیر و تحقق چشم‌اندازی که برای طرح تفکیک از مبدأ و مدیریت صحیح پسماند ترسیم‌شده نیازمند اصلاح ساختار است.
وی دراین‌باره به خبرنگار مهر گفت: احیای قانون جامع مدیریت پسماند و توجه به همه بندهای آن به‌ویژه در مواردی که خلأهای قانونی مانع از فعالیت استاندارد در این زمینه می‌شود، ضروری است که اجرای مفاد این قانون بر عهده سازمان مدیریت پسماند است که در این زمینه همکاری بین بخشی حائز اهمیت است و تنها در صورت تحقق همکاری بین نهادهای انتظامی، خدماتی و امنیتی، محیط‌زیست، بهداشت و دستگاه قضا این قانون مؤثر خواهد بود.
وی در ادامه به تأثیر تفکیک از مبدأ و ناآگاهی مردم نسبت به آثار آن در ابعاد مختلف اشاره‌کرده و می‌گوید: محاسبات ما نشان می‌دهد در ۲ سال اخیر از طریق اجرای طرح تفکیک پسماند، بیش از ۴ هزار تن کاغذ جمع‌آوری‌شده که با بازگشت به چرخه بازیافت مانع از تولید کاغذ از چوب درختان می‌شود.
به ازای تولید هر تن کاغذ ۱۵ اصله درخت تنومند قطع می‌شود و با بازیافت این مقدار کاغذ از قطع شدن حدود ۶۰ هزار اصله درخت تنومند جلوگیری شده است.
در شرایطی که آلودگی‌های زیست‌محیطی از همه جهات شهر را تهدید می‌کند، این میزان می‌تواند انگیزه شهروندان آگاه را برای مشارکت افزایش بخشد. افزون بر این جلوگیری از ورود این حجم پسماند به لند فیل دلیل دیگری است که می‌تواند مشوق طرح تفکیک از مبدأ باشد.
ارائه آموزش از مجاری مختلف
بهار شیخی کارشناس محیط‌زیست نیز در تشریح وضعیت تفکیک از مبدأ در قزوین، مسیر طی شده و راه پیش رو، اظهار می‌کند: آمارها نشان می‌دهد در کشوری مانند آمریکا در حال حاضر سرانه تفکیک پسماند به ۲۸ درصد رسیده که این رقم طی یک بازه ۱۵ ساله دو برابر شده و ۱۵ سال می‌تواند عمر یک سیستم آموزشی قوی باشد که هم‌زمان از مجاری مختلف شامل مدرسه، خانه، محیط کار و ... شروع‌شده و هر کدام را مطابق با شرایط و الگوی خود پیش می‌برد تا در یک بازه مشخص، اقشار مختلف جامعه بنا بر جایگاه خود واکنش صحیحی در مقابل پسماندها داشته باشند.
شیخی ادامه می‌دهد: آنچه که بیش از هر چیز به این مسیر و افزایش مشارکت شهروندان برای مدیریت صحیح پسماندها لطمه می‌زند، اقدامات مقطعی، ناتوانی در جلب اعتماد شهروندان و تغییرات مداوم الگوهای مدیریتی است. علاوه بر آن در مسیر آموزش نبود سخت‌افزارها یک معضل اساسی است، چرا که وقتی شما مهارتی را به فرد آموزش پذیر ارائه می‌دهید، باید شرایط اجرا هم فراهم باشد در غیر این صورت ضمن قطع همکاری با سلب اعتماد مخاطب هم روبرو خواهید شد.
وی می‌افزاید: در حال حاضر حرکت خودجوش زیست‌محیطی خوبی از سوی مردم شکل‌گرفته و شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها بیش از گذشته به حمایت از محیط‌زیست شتافته‌اند لذا در چنین شرایطی راحت‌تر از قبل می‌توان مردم را به این مسیر دعوت کرد و تنها کافی است آموزش‌های صحیح، از مسیر درست در اختیار جامعه قرار گیرد و پس‌ازآن با تشویق و تائید جامعه، این آموزه‌ها را به عادت تبدیل کرد.
مدیریت زباله‌های خانگی
مصرف درست می‌تواند تا حد زیادی هزینه‌های خانواده و مصرف آب و انرژی را پایین بیاورد و از تولید بیش از اندازه زباله جلوگیری کند، برای مدیریت زباله‌های منزل در درجه اول مواد قابل‌تجزیه مثل پس‌ماندهای آشپزخانه و مواد غذایی را از سایر مواد جدا کنید. این مواد به سرعت تجزیه می‌شوند و به طبیعت بازمی‌گردند. پس‌ماندهای گیاهی نیز به کود کمپوست تبدیل می‌شوند که برای اصلاح خواص خاک و جبران مواد غذایی از دست رفته آن مفید است.
روزنامه‌ها و کاغذهای باطله و دفترچه‌های تمام‌شده نیز قابل بازیافت هستند که باید جداسازی شوند. همچنین شیشه‌های به درد نخور منزل علاوه بر قابلیت مجدد تبدیل به شیشه در صورت بازیافت، فضای دفن زباله را نیز اشغال نمی‌کند. بنابراین شیشه‌ها را نیز در محل دیگری نگهداری کنید و وقتی انباشته شدند، آن را به مأموران بازیافت یا خریداران دوره‌گرد بفروشید.
ظروف و قوطی‌های فلزی و آلومینیوم را دور نیندازید، بازیافت آلومینیوم می‌تواند تا ۹۰ درصد درمصرف انرژی لازم برای ساخت آن صرفه جویی کند و آلودگی مرحله تولید آن را نیز ۹۵ درصد کاهش دهد. این قوطی‌ها را نیز جدا نگه دارید و به فروشنده‌های دوره‌گرد بفروشید تا به قوطی، ظروف جدید، فویل و ظروف یک‌بارمصرف آلومینیومی تبدیل شوند. برای کاهش خطرات میکروب‌ها و حشرات در سطل زباله، از کیسه‌های پلاستیکی سالم جای میوه یا خریدهای دیگر استفاده کنید و هر شب در زمان مناسب زباله را به رفتگر تحویل دهید.
به هر حال با مشارکت مردم می توان امیدوار بود بازیافت زباله از مبدا بتواند زمینه استفاده مطلوب از این ظرفیت را فراهم کرده و بستر سالم سازی محیط و سلامت شهروندان را نیز فراهم کند.
نظر شما