تأثیر معماری بر اضطراب ایرانیان/ غفلت از «خانه اندیشی»

نیما کیوانی در گفتگو با خبرنگار مهر از برگزاری نخستین کارگاه معماری مبانی خانه اندیشی در ایران خبر داد و گفت: من و دیگر همکارانم در استودیو معماری کیوانی، جلسات و کارگاه‌هایی را در خارج از ایران برگزار می‌کردیم  و ابتدا به معرفی معماری ایرانی از دوره عیلامی تا اوایل دوره پهلوی می‌پرداختیم و در بخش دوم برنامه، کارهای خود و معماری امروز ایران را معرفی می‌کردیم و درباره «خانه و مفهوم آن» سخن می گفتیم.

کیوانی ادامه داد: چیزی که در معماری امروز به آن توجه نمی‌شود، «خانه اندیشی» است. به این معنی که بسیاری از معماران ما روی پروژه‌های مسکونی، و نه خانه، کار می‌کنند و آنچه می‌سازند از روح آرامش و آسایش تهی است در حالی که خانه، معنا و مفهوم خود را دارد و در درجه نخست،  باید آرامشگر روح باشد. به عبارت دیگر، یک بخش از پرخاشگری، ناآرامی و اضطراب مردم ما به مشکلات اقتصادی و شرایط اجتماعی برمی گردد و بخشی از آن، تحت تاثیر معماری ماست و خانه هایی که در آن زندگی می کنیم.

احساس تعلق در معماری ما وجود ندارد

کیوانی به این که حس تعلق در معماری ما وجود ندارد اشاره و بیان کرد: احساس تعلق، یکی از چیزهایی که به ما آرامش می‌دهد و  امروز مردم ما نسبت به خانه‌های خود این احساس را ندارند. یک روز، معماری گیلان متعلق به همان منطقه بود و زمین تا آسمان با معماری یزد تفاوت داشت اما امروز همه خانه‌ها شبیه به هم شده است. ما امروز،  ساکن ایرانیم نه اهل آن. در این خانه زندگی می‌کنیم، بدون آنکه دل‌بسته‌اش باشیم.

مدیر پروژه «پردیس خانه»، گفته‌های خود را این گونه ادامه داد: ما تنها درپی ساختن سرپناه هستیم؛ سرپناهی برای خود تا دمی از گزند باد و باران بیاساییم؛ احساس صاحب خانه بودن، بی‌معنی است؛ مسافرانی هستیم که حتی ارزش فرهنگی و تاریخی دیاری که به آن سفر کرده‌ایم را نمی‌دانیم، ما در این کارگاه‌ها به دنبال تبیین مفهوم خانه هستیم؛ خانه ای که قرار است آرامش دهد و احساس تعلق ایجاد کند.

معماری ما از کشف و شهود تهی شده است

کیوانی، معماری امروز ما را کپی برداری از معماری مدرن اروپا دانست و افزود: بسیاری از ضوابط که در معماری امروز ایران وجود دارد، از ساختارهای معماری مدرن در اروپا کپی برداری شده و ما بافت و بستر شهرها را در نظر نگرفته و به این مساله توجه نکرده ایم که معماری ایران، همواره کشف و شهود بوده و ما همیشه به خلوت گاه نیاز داشته‌ایم. تا آنجا که حتی در بسیاری از خانه‌های قدیمی، اتاقی بدون روزن و پنجره وجود داشته اما در معماری امروز، چنین فضایی وجود ندارد و این نادیده گرفتن روح ایرانی است.

به گفته برنده جایزه معمار خاورمیانه،  اتمسفر معماری ایرانی همواره حال و هوای کشف و شهود داشته است. تا آنجا که رگه‌هایی از درون‌گرایی در معماری ما، حتی در گیلان که تا حد زیادی برونگراست، به چشم می‌خورد. گواه این ادعا هم  فضاهای «غلام گردش» یا ایوانی  است که دور تا دور خانه‌های شمالی به چشم می خورد و  با یک حصیر بسته و محدود می‌شود. این که چرا باید یک فضا بسته شود، هم بعد اقلیمی دارد و هم  به جهت حفظ حریم شخصی است و معماری ما همیشه به این دو نکته توجه داشته؛ هم به فضا و حریم شخصی افراد و هم  به طبیعت احترام گذاشته و به جرات می‌توان گفت که معماری ایرانی نمادی از معماری پایدار در گذشته جهان است و معماری هیچ تمدنی در دنیا این اندازه همساز با اقلیم و طبیعت نبوده است.

رسیدن به یک زبان جدید در معماری ضروری است

کیوانی در پاسخ به این که معماران ما تا چه اندازه با مردم و سلیقه آنان یا با دنیای روز همسو شده‌اند گفت: معماری ما بلاتکلیف است. معماران ما هیچ کس را قبول ندارند. از دیدگاه آنها مردم، درکی از معماری ندارند، که البته من هم تا حدودی با این مطلب موافقم؛ از سوی دیگر خود ما، معماران هم، کار تازه‌ و جدیدی برای معماری نکردیم. به عبارتی این وظیفه معمار است که فرهنگ سازی کند ولی بسیاری از معماران ما تنها در پشت تریبونها مخفی شده اند.  

او جامعه معماران را به سه بخش تقسیم کرد و افزود: ما امروزه سه نوع معمار داریم. یکی آنها که معروف به «رومی ساز» هستند و سلایق نوکیسه‌ها را در نظر می‌گیرند بدون هیچ افزوده ای به معماری. یک بخش از معماران هم فقط معیارهای حاکم بر مسابقه‌های معماری را در نظر می‌گیرند و بسیار ساده می‌سازند چراکه مدرنیسم در معماری از حرکت‌ها و جنبش‌های فکری کارگری نشات گرفته تا به تقابل با بورژوازی بپردازد. در حالی که مردم ما تجمل و رنگ و جزئیات را دوست دارند و به دلیل فرهنگ تعارف و چشم و هم چشمی حتی یک کارگر ساده،  دوست دارد خود را بهتر از آنچه هست نشان دهند و ما نمی‌توانیم این فرهنگ را نادیده بگیریم؛   البته در این میان، هستند معمارانی که نه فقط بازار را در نظر گرفته‌اند و نه معیارهای مسابقات معماری را. آنها تلاش می‌کنند تا بینابین باشند و دیالوگی بین خواسته مردم، مبانی معماری و دانش روز ایجاد کنند. ما باید یک زبان جدید معماری ایجاد کنیم که مخصوص خودمان باشد.

کارگاه آموزشی  معماری با موضوع مبانی خانه اندیشی از ۵ تا ۷ اردیبهشت ماه در تهران، پژوهشگاه نیرو برگزار می‌شود و در این دوره، هنرجویان با مواردی چون «مبانی معماری خانه ایرانی، سیر تاریخی سکونت، خانه اندیشی از منظر پدیدارشناسی، فرآیند طراحی خانه، اتمسفر خانه و تمرین عملی خانه اندیشی آشنا می شوند.  

مخاطبان این کارگاه دانشجویان و فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد معماری هستند.