آسیب های از خودگذشتگی افراطی/افرادی که نمی توانند "نه" بگویند

کتایون حجتی کارشناس ارشد علوم تربیتی در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: ایثار داشتن به هم نوع موضوعی اخلاقی و مبین کمال انسانیت و شرافت است ولی گاهی برخی از افراد به دلیل مشکلات پیدا و پنهان خود در گذشته دچار شکل بیمارگونه‌ای از این مسئله می‌شود که در روانشناسی به آن "طرح‌واره ایثار" می‌گویند. در واقع این شکل افراط گونه ایثار، مربوط به از خود گذشتگی بیش از اندازه فرد برای کمک به دیگران است.

وی تصریح کرد: در این طرح‌واره فرد به نیازهای خود در مقابل نیازهای دیگران بی توجه می‌شود. او تا زمانی که نیازهای دیگران را برطرف نکند نمی‌تواند احساس آرامش داشته باشد. او از اینکه به خودش توجه کند در حالی که دیگران به کمک احتیاج دارند، احساس گناه می‌کند. برای همین سعی می‌کند تا به دیگران کمک کند و این احساس گناه را در درون خود آرام کند.

حجتی ادامه داد: فرد دچار این طرح‌واره، از کمک به دیگران، احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس می‌کند. او از وقت استراحت و آرامش خودش می‌گذرد و آن زمان را به دیگران اختصاص داده و نیازهای اطرافیان را در اولویت قرار می‌دهد.

وی با بیان اینکه روابط عاطفی و ازدواج این افراد به شدت تحت تأثیر طرح‌واره آنها است، افزود: در روابط عاطفی این افراد عاشق کسانی می‌شوند که مشکلات چشم گیری دارند، چون در این صورت است که می‌توانند حس ایثار و از خود گذشتگی شأن را در مورد آنها بیشتر راضی کنند. آنها در روابط عاطفی شأن دچار مشکل هستند چون جذب آدم‌های معتاد، معلول، فقیر و با افراد شکست خورده عاطفی می‌شوند.

این طرح‌واره درمانگر تاکید کرد: چون در این نوع روابط می‌توانند طرحواره ایثارگری شأن را همچنان ادامه دهند ولی اگر رابطه‌ای بر اساس ایثارگری و خدمت نباشد، آنها سردرگم می‌شوند و نمی‌توانند نقشی را برای خود در زندگی پیدا کنند.

حجتی ابراز کرد: آنها در قبال دیگران احساس مسئولیت وسواس گونه می‌کنند و به اطرافیان سرویس افراطی می‌دهند. در اوج خستگی و کار، اگر شخصی از آنها تقاضایی داشته باشد، نمی‌توانند "نه" بگویند. از اینکه به خواسته دیگران بی توجه باشند، احساس خودخواه بودن می‌کنند. همیشه سنگ صبور اطرافیانشان هستند و همدردی شدیدی با آنها دارند و آنقدر به این کار ادامه می‌دهند تا به ضرر خودشان تمام می‌شود.

این مشاور خانواده گفت: بعد از مدتی این افراد احساس می‌کنند که از آنها سوءاستفاده شده، در صورتی که خودشان تمام موقعیت‌ها را ساخته‌اند تا مورد سوءاستفاده قرار بگیرند. آنها از رفتارهای غیر منصفانه دیگران با خود، ناراضی و شاکی می‌شوند. این افراد غالباً دچار مشکلات فیزیکی نظیر معده درد، خستگی مزمن و مشکلات روده‌ای می‌شوند. آنها از طریق این مشکلات سعی می‌کنند توجه دیگران را کسب کنند و دیگران را مجبور می‌کنند که به آنها محبت و توجه نشان دهند. اما وقتی دیگران توجه و پیشنهاد کمتری برای کمک به این افراد نشان می‌دهند، احساس خشم درونی می‌کنند.

حجتی با اشاره به اینکه تله ایثار ریشه در کودکی دارد، افزود: زمانی که والدین از فرزند خود، بیش از اندازه انتظار دارند، کودکی تربیت می‌کنند که خود را مدام لازم به رفع انتظارات دیگران می‌کند. انتظارات غیر معقول و بیش از اندازه از یک کودک او را به طرح‌واره ایثار سوق می‌دهد. به طور نمونه محول کردن کارهای خانه به کودک، اگرچه امری پسندیده است و ابعاد مسئولیت پذیری را در وی ایجاد می‌کند اما زمانی که بیش از حد و بی مورد باشد، به فرد آسیب می‌زند.

وی گفت: یکی از مهم‌ترین اقدامات پذیرش این واقعیت است که فرد قبول کند که دچار ایثار وسواس گونه شده و روند درمان را بپذیرد، فرد باید به این دانایی برسد که فداکاری‌ها و از خود گذشتگی‌هایش حالتی بیمارگونه و غیرعادی است.

حجتی خاطر نشان کرد: او باید نگاهی دقیق به خود داشته باشد و ببیند که کدام یک از خواسته‌ها و نیازهایش در مسیر فداکاری‌های بی مورد نادیده گرفته شده و بی توجه باقی مانده‌اند. در واقع در این مرحله فرد باید خودش را در آغوش بگیرد و با خودش همدردی کند نوشتن یک نامه و گفتگو با خود می‌تواند شروع خوبی باشد. همچنین فرد باید شروع به ایجاد تغییراتی در رفتارهایش کند مثلاً از دادن خدمات بیش از حد به دیگران خودداری کند. دریافت کمک از دیگران را تمرین کرده و از همه مهم‌تر توانایی "نه" گفتن را در خودش پرورش دهد.