مروری بر مباحث گذشته
گفته شد ماه مبارک رمضان ماه تلاوت کلام الهی، قرآن است که از مصدر وحی نازل شده است و ماه دعا، یعنی راز و نیاز کردن عبد با رب و مطرح کردن خواستههایش با او است، چه در قالب دعاهای مأثور باشد و چه غیر مأثور.
دعاهای مأثور، دعاهایی هستند که از طریق معصومین به ما رسیده است که قالبریزی خاص خودش را دارد و دعای غیر مأثور، تقاضاها و حاجاتی است که خودمان قالبریزی میکنیم و از خدا می‌خواهیم.
ما از دعاهای مأثور مطالب بسیاری را استفاده میکنیم؛ از جمله "رابطه بین دعوت و دعا" بود که گفتیم روش انبیا نسبت به امتهایشان اینگونه بود که مردم را دعوت میکردند و بعد هم آنها را دعا میکردند. اول که دعوت میکردند، مردم نمیپذیرفتند یعنی در ابتدا با عدم پذیرش مواجه میشدند، اما سرخورده نمیشدند مردم را دعا میکردند و اهل نفرین نبودند. جلسه گذشته این مطلب را در آخر بحثم مطرح کردم و جهتش را هم عرض کردم.
پیامبر، پیامبر رحمت است نه لعنت!
حالا من این مطلب را نسبت به پیغمبر اکرم(ص) عرض میکنم. در تاریخ مینویسند: «لما کُسرت رباعیته و شجّ وجهه یوم احد شقّ ذلک علی اصحابه شقاً»؛ وقتی در جنگ احد دندانهای میانی پیغمبر اکرم را شکستند و صورت حضرت را هم شکافتند، این حادثه برای یاران پیغمبر خیلی سخت و گران آمد و به پیغمبر عرض کردند: «لو دعوت علیهم»؛ کاش شما اینها را نفرین کنید!
حضرت جواب دادند: «انی لم ابعث لعّانا»؛ من مبعوث نشدهام که نفرین کنم. «ولکنی بعثت داعیاً و رحمة». بلکه من مبعوث شدهام برای این که مردم را به حق دعوت کنم و برای رحمت مبعوث شدهام. به این دلیل است که میگوییم پیامبر «رحمةللعالمین» است. بعد دارد که حضرت شروع به گفتن این جملات کرد: «اللّهمّ اهد قومی فانّهم لا یعلمون» (عیون الاثر فی فنون المغازی والشمائل والسیر، ج 2، ص 434) خدایا اینها را هدایت کن، اینها نمیفهمند! این یکی از بهترین و گویاترین روایاتی است که در این باب داریم. در تاریخ هم هست که انبیا اهل دعوت و دعا بودند، نه نفرین.
دعا و دعوت در کلام پیغمبر اکرم
روایت دیگر، روایتی است که دو جور از عبدالله بنمسعود نقل میشود. در یکی میگوید: «لَمَّا قَسَمَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ سَلَّمَ غَنَائِمَ حُنَیْنٍ بِالْجِعِرَّانَةِ ازْدَحَمُوا عَلَیْهِ»؛ هنگامی که پیغمبراکرم در جعرانه غنائم جنگ حنین را تقسیم میکردند، مردم هجوم آوردند. (جعرانه جایی است بین طائف و مکه، که به مکه نزدیکتر است.) «فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ عَبْدًا مِنْ عِبَادِ اللَّهِ بَعَثَهُ اللَّهُ إِلَى قَوْمِهِ فَضَرَبُوهُ وَشَجُّوهُ قَالَ فَجَعَلَ یَمْسَحُ الدَّمَ عَنْ جَبْهَتِهِ وَیَقُولُ رَبِّ اغْفِرْ لِقَوْمِی إِنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ»؛ حضرت فرمود خدا بندهای از بندگان خود را به سوی قومش فرستاد، امّا مردم او را زدند و چهرهاش را هم شکستند. (این بنده باید پیامبری از پیامبران الهی باشد، چون در روایت بعدی به این مسأله تصریح شده است)
پیغمبر اکرم نقل میکند که این بنده خدا خون را از پیشانیاش پاک میکرد و این جملات را میگفت: «پروردگارا، قوم مرا بیامرز! آنها نمیدانند».
همین روایت را باز عبدالله بنمسعود به نحو دیگری نقل میکند: «قَالَ عَبْدُ اللَّهِ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ یَمْسَحُ الدَّمَ عَنْ جَبْهَتِهِ یَحْکِی الرَّجُلَ وَیَقُولُ رَبِّ اغْفِرْ لِقَوْمِی إِنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ».(مسند احمد، ج 9، ص 171) قوم یکی از پیامبران او را زدند، اما او برای هدایتشان دعا کرد. پس در دستگیری کردن و به راه حق هدایت کردن، صرف دعا کافی نیست؛ باید «دعا و دعوت» همراه هم باشد.
اگر دعوت کردی و در ابتدا با عدم پذیرش مواجه شدی، دست بر ندار! یکوقت سراغ نفرین کردن نروی! باز هم دعایش کن! دعوت و دعا ادامه دارد. اگر غیر از این بود من و تو اینجا و در جلسه معارف اسلامی جمع نبودیم. «دعوت» ادامه دارد، «دعا» ادامه دارد و این مسیر انتها ندارد! مکتب انبیا و مکتب الهی همین است!
هرچه برای خود میخواهی برای دیگران هم بخواه!
مطلب دیگری که ما از ادعیه مأثوره در روش دعا به دست میآوریم، این است که آنچه را که از خدا برای خود میخواهی، همان را برای دیگران هم بخواه. آیات در این زمینه خیلی روشن بود: «رَبَّنَا اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَی».(سوره ابراهیم، آیه 41) بین خودش و والدینش فرقی نگذاشته است؛ هم برای خودش طلب غفران میکند و هم برای دیگران. این مطلب در آیات متعدد قرآن هست. حالا این آیه راجع به غفران بود؛ نسبت به هر چیز دیگری نیز همینطور است.
البته در این مورد نکاتی مطرح است؛ اولاً خیر را نسبت به غیر حذف نکن! اینجور نباشد که ـنعوذباللهـ برای خودت خیری بخواهی که برای دیگری در دعایت نخواهی. اگر از خدا برای خودت خیر میخواهی، همان را برای دیگری هم بخواه. ثانیاً اینگونه نباشد که برای خودت چیزی بیشتر و یا برتر نسبت به غیر بخواهی.
پس دو نکته شد؛ یکی مربوط به حذف و اضافه بود، دومی درباره کیفیت دعا و ضریب بالا و پایین آن بود. در مجموع، در دعا تنگنظر نباشید. انسان باید دید وسیع داشته باشد. البته این مسأله سِرّی دارد که در آینده عرض میکنم.
دعای پیامبر برای خود و علی(ع)
چند روایت در این زمینه میخوانم، توجه کنید! عبد الله بنحارث میگوید: «قلت لعلی بن أبی طالب أخبرنی بأفضل منزلتک من رسول الله»؛ به علی(ع) گفتم من بگو که برترین مقام و منزلت تو نزد پیغمبر چه بوده است؟ «قال نعم»؛ حضرت فرمود میگویم. «بینما أنا نائم عنده وهو یصلی فلما فرغ من صلاته قال یا علی ما سألت الله عز وجل من الخیر إلا سألت لک مثله»؛ من پیش پیغمبر بودم و او نماز میخواند؛ وقتی پیغمبر از نمازش فارغ شد فرمود ای علی، من هیچ خیری را از خدا نخواستم مگر این که مثل آن را برای تو هم خواستم.
«و ما استعذت الله من الشر إلا استعذت لک مثل»(کنزالعمال، ج 13، ص 151) و از هیچ شرّی به خدا پناه نبردم مگر این که از خدا خواستم تو را هم مانند من در پناه خودش قرار دهد. یعنی در دعا چه نسبت به جلب منفعت و چه دفع ضرر هیچ فرقی بین خودم و تو نگذاشتم.
در روایت دیگری خود امیر المؤمنین میگوید: «دخلت على رسول الله فی المسجد وهو فی مصلى له فی بعض حجره»؛ بر پیغمبر وارد شدم در حالی که حضرت در یکی از اتاقهای محل نمازشان بودند. «فقال یا علی بت لیلتی هذة حیث ترى أصلی»؛ ایشان به من فرمودند دیشب را در همینجایی بودم که دیدی نماز میخواندم. «و أسأل ربی تعالى فما سألت ربی شیئا إلا سألت لک مثله»؛ در نمازم هر چه خواستم، برای تو هم خواستم. «و ما سألت من شئ إلا أعطانی»؛ هر چه هم از خدا خواستم، خدا به من داد! «إلا أنه قیل لی لا نبی بعدی»(تاریخ دمشق، ج 42، ص 311) غیر از اینکه به من گفته شد که بعد از من پیغمبری نیست؛ یعنی این را نخواه، چون بعد از تو دیگر پیغمبری مبعوث نمی‌شود.
در دعا برای دیگران قابلیت او هم شرط است
نکتهای که در این فراز آخر وجود دارد این است که خدا به انسان عقل هم داده است؛ لذا انسان باید در دعاهایش نسبت به غیر دقت کند و چیزی که تحقق آن محال است را درخواست نکند. اگر نسبت به مسئلهای هم تو قابلیت داری و هم دیگری، آن را هم برای خودت و هم برای او بخواه؛ اما اگر او قابلیت ندارد، این دعا لغو میشود.
لذا فرمود: «الا أنه قیل لی لا نبی بعدی»؛ یعنی به پیغمبر گفته شد که برای علی(ع) درخواست پیغمبر شدن نکن؛ چون دیگر این قابلیّت وجود ندارد که پیغمبر دیگری برانگیخته شود.
تنگنظر نبودن در دعا، به دلیل کمال ایمان است
انسان نباید در دعاهایش نسبت به دیگران تنگنظری کند. هر چیزی برای خود میخواهی چه در ارتباط با جلب منفعت و چه دفع شرور، همان را برای دیگری بخواه. در آینده توضیح خواهم داد که این از نشانههای کمال ایمان است. من چند روایت در مورد پیغمبر و علی(ع) خواندم که دیگر بالاتر از آن نمیشد مثال زد.
این روایات را انتخاب کرده بودم که بگویم در دعاهای مأثورمان این روش را به ما میآموزند. اینها روش دعا کردن است. انشاءالله در جلسه آینده وارد میشوم که این روش دعا کردن در ارتباط با کمال ایمان است و سِرّش را هم میگویم.
-----------------------------------------------
پایگاه اطلاعرسانی حضرت آیتالله العظمی حاجآقا مجتبی تهرانی
نظر شما