به گزارش خبرنگار مهر، شهر کرمان یکی از کهنترین مراکز جمعیت شهری ایران زمین محسوب می شود که از گذشته تاکنون مردمان این سرزمین سعی کرده اند با ابداعات و اندیشه های متعالی خود به گونه ای زندگی در شرایط سخت کویری را برای ساکنان این شهر بهتر کنند و به همین دلیل است که نام این شهر در تمام نقشه های تاریخی ایران به چشم می خورد.
در شرایط سخت و در حاشیه کویر لوت مردم کرمان در کنار احداث قنوات اقدام به ساخت آب انبارهای عظیم و متعدد کرده اند و در برخی مناطق نیز یخدانهای بی نظیر و عظیمی بنا نهاده اند که بتوانند در طول روزهای گرم تابستان در کنار آب از نعمت یخ نیز استفاده کنند.
ورود آبهای زیر زمینی به آب انبارهای تاریخی کرمان
هم اکنون در اکثر مناطق شهر قدیمی کرمان که هم اکنون به بافت تاریخی شهر شهرت یافته است دهها آب انبار عظیم وجود دارد اما به دلیل بالا آمدن سطح آبهای زیرزمینی در شهر کرمان این روزها درب اکثر این آب انبارها بسته شده است.
سطح آب که در برخی مناطق اینقدر بالا آمده است که هم اکنون این آب انبارها مملو از آب فاضلاب شده اند بطوریکه به سادگی قابل مشاهده است.
بحث بالا آمدن آبهای زیر زمینی داستانی قدیمی است که این روزها کمتر از آن یاد می شود اما این حقیقت محض است که این آبها هم اکنون اکثر بناهای تاریخی شهر کرمان را تهدید می کند که در این میان به ویژه می توان از مسجد جامع شهر کرمان و حمام باغ لله و حمام ابراهیم خان یاد کرد.
سخت بودن پوسته زیرین شهر کرمان و عدم وجود سیستم جمع آوری فاضلاب در این شهر باعث شده است به مرور فاضلاب شهری کرمان به سطح زمین نزدیکتر شود و این رویه موجب شکل گیری دریاچه ای از آب زیر شهر کرمان شده است.
نمود وجود این دریاچه از آبها که پسماند آب شهری هستند در بافت قدیم شهر کرمان بیشتر احساس می شود بطوریکه سطح آب تا سطح زمین به چند متر رسیده است.
80 درصد بناهای تاریخی شهر کرمان در معرض آبهای زیر زمینی
نکته قابل توجه این است به دلیل قرار گرفتن بافت قدیم که 80 درصد بناهای تاریخی کرمان در آن قرار گرفته است در کم ارتفاع ترین نقطه شهر کرمان این آبها در این قسمت از شهر تاثیر مخرب بیشتری به جای می گذارند.
در این میان آب انبارهای شهر کرمان که اکثرا در همین قسمت از شهر نیز ساخته شده اند و هر کدام از نظر معماری بی نظیر و از قدمت بالایی برخوردارند بیشترین صدمه را از پدیده بالا آمدن آبهای زیر زمینی دیده اند.
ساختار این آب انبارها به گونه است که چندین متر زیر زمین ساخته شده اند و در حقیقت کف بسیاری از آنها عملا زیر سطح آبهای زیر زمینی قرار گرفته است.
ساختار این بناهای منحصر به فرد که حاصل اندیشه بشری برای بقای حیات بوده است به گونه ای ساخته شده که مردم روزگار قدیم کرمان با استفاده از پلکانی که در ورودی این آب انبارها تعبیه شده بود چندین متر زیر زمین می رفتند و در آنجا مخازنی بزرگ وجود داشت که به مرور از آب باران، قنات و رودخانه های فصلی پر می شدند و ساکنان شهر می توانستند آب مورد نیاز خود را از این مخازن تامین کنند.
این آب انبارها که عموما سقفی مخروطی شکل داشتند و دارای بادگیر نیز بودند به صورتی طراحی شده بودند که از تهویه لازم برخوردار باشند و آب موجود در این مخازن زیر زمینی که از معماری منحصر بفردی نیز برخوردار هستند در اوج گرمای کویر گوارا و خنک باقی می ماند.
در اکثر این آب انبارها در عمق زمین حوضی نیز ساخته شده بود که ذخیره آب آن بیشتر صرف کشاورزی می شود و همچنین جنبه تزئینی داشت.
کرمان؛ شهر آب انبارها
در زمان ساخت آب انبارها به دلیل عدم وجود مصالح ساختمانی کنونی تمامی این بناها به وسیله ساروج احداث شده و دست ساخت بود، هر چند از این گونه بناها در اکثر مناطق کویری ایران زمین یافت می شود اما به لحاظ تعدد، بزرگی بنا و نوع معماری در کرمان شاهد مجموعه ای آب انبار منحصر به فرد هستیم که روزگاری یکی از مهمترین مراکز حیاتی شهر کرمان محسوب می شدند و در واقع به دلیل مراجعه همیشگی مردم به این بناها جزو مهمترین مراکز اجتماعی نیز محسوب می شدند.
از جمله مشهور ترین این آب انبارها "آب ملک" که در محله شهر واقع شده، "آب انبار شیخ داوود" نزدیک دروازه ناصریه، "آب انبار خیابان مظفری"، "آب انبار ابراهیم خان" واقع در قیصریه، "آب انبار وکیل" واقع در قیصریه بازار، "آب انبار حاج آقا علی" روبروی مسجد حاج آقا علی، "آب انبار گنجعلیخان" واقع در بازار مسگری، "آب انبار میدان قلعه"، "آب انبار حاج غلامحسین" واقع در بازار دروازه رق آباد و "آب انبار خواجه خضر" کوچه خانقا، "باغ لله"،"قبه سبز"، " حاج محمد تقی"، "کوچه مویدی"، "محله شهر"، " ابراهیم خان"، " بازار مظفری" و " بازار قلعه" وجود داشته است.
ظرفیت نگهداری آب در این سازه ها بین 300 تا سه هزار مترمکعب متغییر بوده است و تنها منبع آب شهر کرمان در زمان خشکسالی و تابستانهای گرم منطقه محسوب می شدند.
نقش تاریخی آب انبارها در تاریخ کرمان/ سرب آب انبار گنجعلیخان در تفنگهای لطفعلیخان
اما هم اکنون اکثر این آب انبارها یا متروکه شده اند و یا اینکه مملو از آبهای زیر سطحی شهر هستند و ادامه این روند این سازهای عظیم زیر زمینی را با تهدید مواجه می کند.
هم اکنون 18 درصد از شبکه فاضلاب شهری کرمان به عنوان مهمترین راهکار رفع مشکل آب زیر زمینی در کرمان انجام شده است اما در بافت فرسوده این طرح با کندی در حال اجرا است و در برخی از این مناطق نیز هنوز اقدامی صورت نگرفته که اکثرا نیز در حوزه بناهای تاریخی کرمان واقع شده است.
نظر شما