ابوریحان بیرونی؛ نخستین کسی که به وجود قاره آمریکا پی برد

کتاب"قانون مسعودی" به پاس سپاسگزاری از مسعود غزنوی که پس از محمود بر تخت پدر نشست نوشت، که دانش‏نامه‏ای از آگاهی‏های نجومی آن دوران بود. وی در 427 اثر مهمی در تاریخ علم از خود به جای گذاشت. فهرستی مشتمل بر 184 اثر ابوبکر محمدبن زکریای رازی را گردآوری و بر حسب موضوع دسته بندی کرد. وی از پی این فهرست به نقل از کتاب تاریخ الاطباء حنین بن اسحاق و کتاب یحیی نحوی، درباره نخستین پزشکان یونانی به بحث پرداخت و در آخر نیز فهرستی از 103 اثر به پایان رسیده خود را با دسته بندی موضوعی و ده اثر در دست تکمیل خود و نیز 25 اثر دیگر را که ابونصر عراق و ابوسهل مسیحی و ابوعلی حسن بن علی گیلانی به نام او نوشته بودند، ذکر کرد. این فهرست کهن‏ترین مأخذ شناسایی آثار رازی و بیرونی است.

ابوریحان حتی پس از 26 سال همچنان مطالب را به کتاب الآثار الباقیه خود اضافه می‏کرده و بخش‏هایی از آن را اصلاح می‎کرده که این نکته نشان از روحیه علمی ستودنی وی و دقت و وسواس کم‏نظیر او در تألیف دارد. وی در زمان حکومت پادشاه مودود بن مسعود دو کتاب  "دستور" و" الجماهر" را به نام وی تألیف کرد.

شاید ارزنده‏ترین اثر اسلامی در داروشناسی کتاب"الصیدنه" بیرونی باشد که آن را به عربی نوشت و ابوبکر کاشانی آن را به زبان فارسی برگرداند. این کتاب که ثمره آخرین سال‏های زندگی بیرونی است اثر عظیمی است مشتمل بر شرح 850 دارو که آنها را از همه منابع موجود فراهم آورده و نام داروها را به زبان‏های یونانی و سریانی و سنسکریت و عربی و فارسی و گاه خوارزمی و سغدی و نظایر این‎ها ذکر کرده است.

 

الصیدنه بیرونی الگویی برای کتاب‏های داروشناسی بعدی بوده است. یک قرن پس از آن ابن جزله کتاب مشابهی به ترتیب الفبایی تألیف کرد که وسعت کتاب بیرونی را نداشت.

 

"تحدید نهایات الاماکن" و "راشیکات الهند" و کتاب‏های بی شمار دیگری از جمله تألیفات وی هستند. در کتاب کارنامه بیرونی تألیف بوآلو 109اثر از بیرونی ذکر شده است.

 

بیرونی در نجوم و ستاره شناسی، ریاضیات و فیزیک، مثلثات، طبیعیات، دارو شناسی،زمین شناسی و کانی شناسی، شیمی، جغرافیا، ادبیات و زبان فارسی، فلسفه و حکمت و الهیات، دستی توانا و اندیشه ژرفی داشته است.
 
استخراج جیب(سینوس) یک‏درجه، که یکی از مسائل مهم عالی ریاضی است، تسطیح کره و ترسیم نقشه‏های جغرافیایی، تعیین مساحت محیط و قطر کره زمین که شخصاً رصدکرده است، ساخت کره زمینی جغرافیایی، اختراع بیش از ده قسم از آلات رصدی، تعیین وزن مخصوص اجسام ترازویی موسوم به ترازوی ابوریحان، کشف خاصیت حقیقی فیزیکی الماس و زمرد، تحقیق در باره زنبورها برای ساختن عسل، ساخت گاهشمار ایرانی ، و موارد دیگری از اکتشافات و اختراعات وی به شمار می‏رود.

 

وی نخستین کسی است که طرز حساب و عدد نویسی هندیان را به معارف اسلامی انتقال داده و همچنین تضاعیف خانه‏های شطرنج را که مبتنی بر تصاعدهندسی است با قاعده صحیح حساب کرده و نتیجه آن را اعلام داشته همچنین نخستین کسی است که به وجود سرزمین و قاره آمریکا پی برد.