قانع به چه کسی می گویند؟

کلمه "قناعت" از نظر ریشه لغوی از ماده "قَنِع" گرفته شده که به معانی راضی شدن، خرسندی، بسنده کردن، خشنودی نفس، خرسند گردیدن، راضی شدن به چیز کم و اندک، اکتفا نمودن به مقدار قلیل و ناچیز، به اندازه نیاز و قدر حاجت بسنده و صرف کردن، در حد ضرورت زندگی مصرف کردن، در خرج و صرف مال و هر چیزی اندازه نگه داشتن، بس نمودن و زیاده طلب نبودن است.

و همچنین به معنای صرفه جویی، روحیه بی نیازی، طمع نداشتن، اسراف و افراط نکردن می باشد و نیز به معنای فروتنی و تسلیم و تواضع هم آمده است. (دهخدا، مفردات راغب، مجمع البحرین و فرهنگ عمید)

قناعت در اصطلاح شرعی، صفت و ملکه ای است که باعث خشنودی و راضی شدن و اکتفا کردن به چیز کم و نگه داری نفس از زیاده روی می شود، و همان توجه و دقت داشتن به اینکه چیزی زیادتر از حد لزوم و مقدار معین شرعی و به قدر نیاز و اندازه و ضرورت صرف و خرج نشود.

یعنی از حد معین و حلال شرعی و حق خود تجاز نکردن و رضای و قانع و خشنود بودن انسان به آنچه که دارد و به آنچه که سهم و نصیب او می شود و به اندک چیزی ساختن و کم یا کمتر از حد کفاف مصرف کردن، به زندگی متوسط و ساده زیستی روی آوردن و قانعانه زندگی کردن و حتی به کمتر از حد خود خشنود بودن. 

انسان قانع و قناعت کار به کسی می گویند که به چیز اندک و کم راضی و خشنود و به حال و متاع قلیل اکتفا نماید و خود را برای بدست آوردن آن به تعب و رنج و سختی و حرص و طمع کاری بیهوده نیاندازد و قناعت کند به چیزی که با او هست، قانع و راضی باشد به چیزی که از مال دنیا و نعمت ها به او می رسد و نصیبش می شود اگر چه کم و اندک باشد و بسنده کار و متواضع باشد.

قانع کسی است که هر چه به او عطاء کنند و بدهند یا به او برسد قناعت می کند و به آسانی راضی و تسلیم و خشنود می گردد و نفس خود را از تجاوز از حد و زیاده روی نگه داری کند و از مقدار متاع و مال دنیا که به دست آمده یا می آورد بسنده کند و بنابراین انسانی قانع است که خود را بی نیاز از دیگران بداند و عزت و عفت نفس داشته و با آراسته شدن به صفت قناعت، قلب او اطمینان و آرامش پیدا کند و به وسیله قناعت، نفس را تکامل و روح را پرورش دهد و در هر حال راضی و شکرگزار و خدا را سپاس گوید.

در تفسیر نمونه آمده: "قانع به کسی می گویند که اگر چیزی به او بدهند قناعت می کند و راضی و خشنود می شود و اعتراض و ایراد و خشمی ندارد و (تحفیف النفس) و خویشتن دار است." (تفسیر نمونه، ج 14، صفحه 108)

فضیلت و برتری قناعت

"قناعت" و رعایت کردن آن در زندگی، ارزش های فراوان و اهمیت و نقش والایی دارد و از صفات پسندیده و فضیلت های شریف و عزت آفرین انسان محسوب می شود و از این جهت از برترین وظایف اخلاقی و مسئولیت های شرعی و آداب معیشت و زندگی فرد و اجتماعی و اقتصادی ما مسلمانان و بلکه تمامی انسان ها به شمار می رود، که این موضوع بر هیچ عاقل، خردمند و متدبر و دور اندیشی، پوشیده و پنهان و قابل انکار نیست.

چنانکه دیدگاه بلند و سخنان و زندگانی سراسر پاک و با قناعت و عدالت مولای متقیان حضرت علی (ع) بیانگر آن است که او زندگی پاک، حلال، پاکیزه و بی آلایش و دور از تجملات و اشرافیت و نیز از هر گونه آلودگی را در رعایت کردن دقیق قناعت می داند. همانگونه که خود اینگونه می زیسته و همواره "ساده زیستی" و قناعت را سرلوحه امور خویش قرار داده بود.

بنابراین، قناعت کردن را باید در اندیشه ها و عمل و کردار و رفتار امیرالمومنین حضرت علی (ع) و سیره پاک علوی جستجو و پیروی کرد که فضیلت و برتری "ارزش قناعت" از دیدگاه آن حضرت بسیار مهم و فراوان است و علاوه بر اینکه آن را یک عزت و منزلت می داند آن را نیز از تکالیف انسان و از وظایف اخلاقی، سنت الهی و قانون بی بدیل خداوندی دانسته و بر آن تاکید شدیدی دارد.

از دیدگاه امام علی (ع) قناعت دارای ارزش ها و فضیلت ها و آثار فراوان و منافع و برکات متعددی است و در زندگی فردی و اجتماعی انسان ها و نیز در تنظیم تعادل و حقوق جامعه بشری نقش ارزنده و اهمیت سازنده ای دارد که شایسته است به عنوان یک وظیفه ارزشمند و یک خصلت انسانی و اخلاقی مورد اشاره و یادآوری و تامل و دقت و تحقیق و پیروی قرار بگیرد.