"كلاه پهلوي" خيلي از "حريم سلطان" بهترست/ چرا دست امين حيايي شكست

به گزارش خبرنگار مهر، سریال "کلاه پهلوی" که تا کنون 43 قسمت آن از شبکه یک سیما پخش شده است، دومین سریال تاریخی سیدضیاء الدین دری پس از "کیف انگلیسی" است. تصویربرداری "کلاه پهلوی" از سال 85 آغاز شد و قبل از آن حدود دو سال پیش‌تولید آن به طول انجامید و تا الان حدود یک سال است که هر جمعه شب از شبکه یک سیما پخش می شود. 

"فرخ باستانی" جوانی ایرانی از طبقه فقیر جامعه است. او پس از تحصیل در مدرسه دارالفنون تهران، برای ادامه تحصیل به پاریس می رود. او طی حوادثی با دختری ایرانی ـ فرانسوی به نام بلانش آشنا می شود که از پدری فرانسوی و مادری ایرانی متولد شده است. فرخ طی ماجراهایی با بلانش ازدواج می کند و موفق می شود سمت منشی گری حسن تقی زاده سفیر وقت ایران در پاریس را در فاصله سال های 1933 تا 1934 به دست آورد. تقی زاده هنگام بازگشت فرخ باستانی به ایران، طی نامه ای خطاب به علی اصغر حکمت وزیر فرهنگ و معارف توصیه می کند از فرخ در دستگاه حکومت استفاده کند. حکمت نیز به محمود جم وزیر داخله توصیه فرخ را می کند و به این ترتیب فرخ باستانی به سمت فرماندار یک شهرستان کوچک کویری با نام سامان منصوب می شود. فرخ پس از حضور در آن شهرستان به مرور اقدام به تخریب بافت سنتی شهر و جایگزین کردن آن با خیابانی مدرن و مغازه هایی جدید می کند. حضور همسر فرانسوی او در آن شهر کوچک و مذهبی نیز به مرور باعث بروز تغییراتی در شهر می شود. چندی بعد با صدور فرمان کشف اجباری حجاب بانوان، اتفاق های تازه ای در شهر سامان رخ می دهد.

این خلاصه ای است از داستان آنچه که در "کلاه پهلوی" می گذرد. کشف حجاب یکی از مهمترین مسایلی است که در این سریال به آن پرداخته شده است و بازیگرانی چون محمدرضا شریفی نیا، امین حیایی، سارا خویینی ها، شقایق فراهانی، رضا کیانیان، گوهر خیراندیش، داوود رشیدی، قطب الدین صادقی، ثریا قاسمی، حسام نواب صفوی و ... در آن حضور دارند.

روز چهارشنبه 30 مرداد به همراه بعضی از اصحاب رسانه و مخاطبانی که از طریق سایت "کلاه پهلوی" ثبت نام کرده بودند، به محل لوکیشن تصویربرداری این مجموعه تلویزیونی واقع در شهرک غزالی رفتیم. در این شهرک سینمایی که سال 1358 در غرب تهران توسط کارگردان بنام ایرانی، علی حاتمی ساخته شد، دکورها، خیابان‌ها و ساختمان‌های مربوط به فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی ساخته و نگهداری می‌شود. این دکورها خیلی هم در نظر اولیه آشنا نیستند همانطور که مسئول روابط عمومی سریال توضیح می دهد دوربین نقش مهمی در انعکاس این تصاویر دارد و آنها را می تواند بسیار بزرگتر و پر رنگ و لعاب تر از آنچه که هست نشان دهد.

اولین نمایی که می بینیم "ابلیسک"  است. ابلیسک به نماد شیطان معروف است و در این سریال در میدان شهر توسط دو معمار یهودی ساخته می‌شود. بعد از آن از خیابان و بازارچه شهر فرضی سامان عبور می کنیم. مغازه ها، مسافرخانه، فروشگاه و همه نام هایی که در بازار این شهر در سریال دیده می شوند اینجا خودنمایی می کنند: مسافرخانه پاسارگاد، انواع منسوجات انگلیسی، بلورجات برادران مقدم، مغازه خیاطی ... داخل مغازه ها را كه نگاه کنید فکر می کنید سالها خالی بوده است. روابط عمومی کار توضیح می دهد بسیاری از این لوکیشن ها مثل همین مغازه ها یا مسجدی که مردم در سریال پای حوضچه آن وضو می گیرند، تنها برای گرفتن نماهای بیرونی ساخته شده اند و برای گرفتن نماهای داخلی در تدوین از تصاویر دیگری استفاده می شود.

یکی از نماهای ثابت که در بیشتر قسمت های "کلاه پهلوی" دیده می شود، "فرمانداری شهرستان سامان" است. داخل ساختمان اما فقط فرمانداری نیست، انبار لباس و حتی لوکیشن تصویربرداری منزل کاراکترها هم هست. بعضی از بازیگران چندین دست لباس دارند که نام خود کاراکتر را دارد و حتی در مواردی نام صحنه و سکانس هم روی آنها مشخص شده است.

وارد محل تصویربرداری می شویم جایی که گروه در آنجا مستقر هستند. هنروران هر یک در گوشه ای نشسته، ایستاده یا با هم حرف می زنند. سیدضیاء الدین دری کارگردان سریال در گوشه ای از سایه روبروی مانیتور خود نشسته است. آن طرف بر روی زمین با سطل آب می ریزند به دلیل گرمای هوا این صحنه بارها تکرار می شود بعد از هر کات، تمرین و تصویربرداری دوباره پلان.

بعضی از مهمانان و مخاطبان که برای بازدید از این پشت صحنه آمده بودند در یک طرف خیابان ایستاده اند و تصویرشان در شیشه های مغازه های روبرویی منعکس می شود. کارگردان بعد از دیدن تصاویر در مانیتور کات می دهد و از دستیار و پسرش نوید می خواهد جایشان را عوض کند. در همین فاصله می شود با او کمی گپ زد. از انتقادات به سریال گله دارد و می گوید: برخی می گویند این کار دکوپاژ ندارد من نمی دانم آیا اینها این واژه را از حفظ کرده اند. دکوپاژ یعنی آن چه که در این جا می گذرد و لزوماً نیازی نیست همه مردم آن را بفهمند.

کارگردان "کلاه پهلوی" ادامه می دهد: در این کار نگرش زیبایی شناسانه وجود دارد اما نیازمند درک است. حالا کسانی که نمی خواهند اینها را ببینند شاید لجشان می گیرد. ما نسبت به این مسایل موضع داریم ولی آن را اعمال نمی کنیم و قضاوت را به خود مردم واگذار کرده ایم. به صحنه هایی از فیلم انتقاد کرده اند. به طور مثال فمینیست ها می گویند چرا زن باید مطیع مرد باشد اما نگرش اسلامی می گوید اگر رابطه زن و مرد اصیل باشد زن کفش های همسرش را هم جفت می کند. اگر کسی این موضوع را نفهمد ممکن است به صحنه ای در فیلم انتقاد کند که چرا این اتفاق می افتد.

دری معتقد است این سریال از زندگی نسل پدر و مادرهای او گرفته شده و می گوید: من زمانی را به خاطر می آورم که مادرم مریض بود. او احساس می کرد اگر نماز را نشسته بخواند در آن دنیا باید جواب پس بدهد و در این سریال هم این شبیه سازی با زندگی واقعی انجام شده است و دیالوگی در آن گفته شد که دیالوگ مادر من است، نه تنها مادر من که این سریال مادرهای شما هم هست. آنها اگر نماز نشسته می خواندند احساس شرمندگی می کردند و حالا خانمی در یکی از سایت ها می نویسد که من اصلاً تحت تاثیر صحنه های این سریال قرار نگرفتم. وقتی شخصی به خودش واکسن می زند معلوم است که تحت تاثیر قرار نمی گیرد.

ساعت حدود یک بعد از ظهر است. نوید دری اعلام آمادگی می دهد و قرار است بعد از پایان تصویربرداری گفتگو کنیم. کارگردان در برگه دکوپاژ موردی را خط می کشد. زمین را با سطل های آب دوباره خیس می کنند. همان پلان را دوباره می گیرند و فرمان حرکت داده می شود. امین حیایی با یک ماشین بنز قدیمی وارد صحنه می شود.

بعد از اینکه تصویربرداری این قسمت تمام می شود گفتگوها با کارگردان ادامه پیدا می کند. خودش بیشتر از خبرنگاران تمایل دارد که حرف هایش را بیان کند. درباره انتقاداتی که به محتوای سریال وارد می شود، می گوید: قرار نیست هر کسی هر تخیلی راجع به دوره پهلوی داشته باشد من آن را در سریال منعکس کنم. این فیلم آیینه ای است در برابر شرایط آن زمان اما عده ای دوست ندارند که ببینند این شرایط چگونه بوده است، ما دو نوع تماشاچی داریم؛ کسی که تنها موضوعی را شنیده و کسی که درباره آن مطالعه کرده و تحلیل دارد. این سریال بر اساس تحلیل و پژوهش نوشته شده و قرار نیست تخیل همگان را بازگو کند. البته حداقل هایی هم باید در کار وجود داشته باشد مثلاً باید کف جذابیت ها را داشته باشد.

دری در تشریح جذابیت های سریال معتقد است دو جور می توان عمل کرد و از سینمای هالیوود مثال می زند: در سینمای هالیوود جذابیت ها بر اصل عمل حاکم می شود اما در سینمای ایران ما سعی کردیم سریالی بسازیم که نگرش تحلیلی داشته باشد و در عرصه کار تاریخی نوعی نگاه را انتقال بدهد و این اصل بر آن جذابیت ها است. در واقع صحنه های اکشن، بزن بزن های الکی و بحران های ساختگی که مثلا در سریال "حریم سلطان" یافت می شود در اینجا نیست. "حریم سلطان" بر اساس طرح و توطئه های زنانه تا 400 قسمت هم می تواند پیش برود. توطئه ای که امشب طرح و روز بعد گره گشایی می شود.

وی ادامه می دهد: اگر به دقت حریم سلطان را نگاه کنید دیگر تکرار آن را نمی توانید ببینید مگر ناقص دیده باشید زیرا نکته مهمی برای بیان کردن ندارد. اما در سریال کلاه پهلوی به قول ضرغامی رییس صداوسیما قرار نیست در نگاه اول همه مفاهیم سریال را بفهمید و اگر کنکاش کنید بار دوم و سوم هم می توانید مفاهیم مورد نظر فیلمساز را برداشت کنید.

کارگردان "کیف انگلیسی" در پاسخ به سوالی درباره ریتم داستان و نبود کشمکش در "کلاه پهلوی" می گوید: داستان کشمکش دارد اما این کشمکش ها درونی است. اگر شما ضرباهنگ زندگی ایرانی در زمان فعلی را در نظر بگیرید این ضرباهنگ یا ریتم کند است. ما با سوبسید زندگی می کنیم و منتظریم پول نفت را بدهند تا بخوریم، رفت و برگشتی که در زندگی اروپایی و آمریکایی می بینید در زندگی ایرانی وجود ندارد آن وقت مخاطب انتظار دارد ضرباهنگ فیلم آمریکایی را در زندگی 80 سال پیش فرهنگ ایرانی ببیند.

دری این تقاضا برای ریتم تند را خواسته مخاطب پایتخت می داند و می گوید: تماشاچی آموزش غلطی از فیلم های آمریکایی و اروپایی گرفته است و می خواهد من هم این آموزش ها را در سریالم بگذارم اما این سریال فقط برای مخاطب پایتخت ساخته نشده بلکه برای مردم شهرستان هم هست.

حالا کارگردان باید مکانش را تغییر دهند تا حضور امین حیایی را از زاویه ای دیگر تصویربرداری کنند. تا این نقل مکان انجام شود، بعضی از خبرنگاران با دیدن امین حیایی سراغ او می روند تا گفتگو بگیرند. به امين حيايي می گویم دستتان هم که شکسته نشانم می دهد که رویش نوشته: رفتم شمال خوردم زمین شکست.

قسمت های پایانی سریال "کلاه پهلوی" تصویربرداری می شود و قرار است تا ساعاتی دیگر حسام نواب صفوی و سارا خویینی ها هم برای حضور در جلوی دوربین حاضر شوند. این سریال با حضور متفقین در تهران در سال 1320 تمام می شود و از جمعه اول مرداد وارد 10 قسمت پایانی سریال می شوید.

گزارش از عطيه موذن